TS EN 81-70 ve prEN 81-82 STANDARDINA GÖRE ERİŞİM
TS EN 81-70 ve prEN 81-82 STANDARDINA GÖRE ERİŞİM
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 1
TS EN 81-70 ve prEN 81-82 STANDARDINA GÖRE ERİŞİM
Kerem KULELİ
1 GİRİŞ
2.1 Engelli tanımı
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 2
Engellilik aşağıdaki temel türlere göre sınıflandırılır:
- Ortopedik engelli - Görme engelli - İşitme engelli - Dil ve konuşma engelli - Zihinsel engelli - Süreğen engelli
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 3
Yaş grubu 2011 yılı 2025 yılı 50-69 15,4 20,2 70+ 4,6 6,0
Yukarıda sunulan istatistiksel verilerden çıkarılabilecek temel sonuçlar;
1. Türkiye’de engellilerin nüfusun ciddi bir kesimini oluşturduğu, 2. Kentleşmenin hızla sürdüğü ve buna bağlı olarak asansör kullanımının artış gösterdiği, 3. Doğuştan gelen engellilik oranının ileri yaşlarda kayda değer biçimde arttığı, ve 4. Nüfusun, daha çok engelli barındıran ileri yaş gruplarının genişlediği
biçimindedir. Bu durumda yeni asansörlerin engellilerin erişebileceği biçimde yapılması, mevcut birimlerin ise aynı prensiple gözden geçirilmesi önem teşkil etmektedir.
2.2.1 Engellilerin sosyal hayata ve işgücüne katılımı
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 4
2.3 Eşitlik ilkesi
3.1 TS EN 81-70 standardı
3.1.1 Erişilebilirlik, evrensel tasarım ve ilkesel tanımlar
TS EN 81-70 standardı, erişilebilirlik ve evrensel tasarım kavramlarını Ek A kısmında açıkça ortaya koyar [9]:
“Herkes: ‘Herkes’ terimi, kadın veya erkek her biri kendine özgü karakteristiği olan sınırsız sayıda insanı ifade etmektedir.
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 5
Yukarıda sunulan prensip ve tanımlar ekseninde geliştirilecek engellilere yönelik politikalar toplumun tamamı için fayda sağlayacaktır:
Asgarî kabin boyutları Erişilebilirlik seviyesi
1 450 kg
Serbest giriş açıklığı: 800 mm Kabin genişliği: 1000 mm Kabin derinliği: 1250 mm
Kabin sadece bir tek tekerlekli sandalye kullanıcısını alabiliyor.
2 630 kg
Serbest giriş açıklığı: 900 mm Kabin genişliği: 1100 mm Kabin derinliği: 1400 mm
Kabin bir tek tekerlekli sandalye kullanıcısı ve refakatçisini alabiliyor.
3 1275 kg
Serbest giriş açıklığı: 1100 mm Kabin genişliği: 2000 mm Kabin derinliği: 1400 mm
Kabin bir tek tekerlekli sandalye kullanıcısı ve birkaç yolcuyu alabiliyor. Ayrıca tekerlekli sandalyenin kabin içerisinde dönmesine imkân veriyor.
Asan
kabin yüzey kullan 2’de b
Kabin (±10 itibar tam u madd
Şek
nsör Sempozy
yumu 2012 /
/ İzmir
6
Asan
Şek
Enge uygun doğab özelli pozis
# a)
b)
c)
d)
nsör Sempozy
kil 2. TS EN
yumu 2012 /
81-70'e uygu
e uygun asan
çalışan kısım arı çalışan kısım tları çalışan kısım sı
/ İzmir
un Tip 2 kab
(ön
mlarının
mlarının
mlarının
Durak
Yüz pla (renk z
Çe
akasından ve zıtlığı) ve do
evresiyle zıtl
ir koltuk ve a
m
7
ması
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 8
Asgarî 10 mm
900 mm
o) En üstteki butonun merkez hattı ile
zemin seviyesi arasındaki azamî mesafe
1100 mm 1200 mm
(tercihan 1100 mm)
p) Butonların düzenlenmesi Düşey Madde 5.4.2.2 q) Herhangi bir buton ile komşu duvar köşesi arasındaki yanal asgarî mesafe
500 mm 400 mm
a Örneğin, imdat/kapı butonları ve çağrı butonları. b Ortam şartlarına uyarlama için sınır değerler arasında ayarlanabilir.
3.1.4 Güvenlik kurallarının doğrulanması ve kullanım bilgileri
3.2.1 Kapsam
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 9
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 10
3.2.4 İyileştirmelerin uygulanabilirliği ve öncelik sırası
kılınması.
3.3 Eşdeğer standartlar ve ulusal sapmalar
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 11
[1] TÜİK, “Haber Bülteni: Özürlülerin Sorun ve Beklentileri Araştırması 2010 (Sayı: 71),” 07.04.2011. [Çevrimiçi]. URL: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=6370. [19.09.2012 tarihinde erişilmiştir]. [2] “Özürlüler İdaresi Başkanlığı (Site 23.01.2012 tarihi itibariyle yayından kaldırılacaktır.),”
[Çevrimiçi]. URL: www.ozida.gov.tr. [20.09.2012 tarihinde erişilmiştir].
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 12
[3] Radikal Gazetesi, “Beden değil bina engel,” 01.02.2012. [Çevrimiçi]. URL:
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 1
TS EN 81-70 ve prEN 81-82 STANDARDINA GÖRE ERİŞİM
Kerem KULELİ
Wittur Asansör San. ve Tic. Ltd. Şti. k.kuleli@wittur.com.tr
ÖZET
Bu makale, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verileri üzerinden Türkiye
Cumhuriyeti’ndeki engelli vatandaşların genel nüfusa oranı, işgücüne
katılımı, bu kişilerin fiziksel çevre düzenlemeleri ile ilgili
değerlendirmelerine değinerek engelli vatandaşların durumunu ortaya
koyar; TS EN 81-70 standardının temel kapsam ve uygulamaları, prEN 81-82
standardının öngördüğü iyileştirmeler ile bunların kontrol ve
doğrulanma yöntemlerini aktarır; CEN, ISO ve ulusal standartlar
arasındaki farklılıklara kısaca atıf yapar.1 GİRİŞ
Engelli
bireylerin sosyal hayata katılımının sağlanması son yıllarda önem
kazanan bir olgudur. Bu olguya pek çok perspektiften bakmak olasıdır;
ancak en uygun bakış açısı insan hakları ve ‘eşitlik’ kavramı üzerinden
olandır. Yalnızca engelsiz bireyler gözetilerek tasarlanmış yaşam
alanlarının, engelli bireyleri sosyal hayat ve alanlardan soyutlayacağı
ve toplumun kayda değer bir kesimini oluşturan engelliler için eşitsiz
bir dünya yaratacağı ortadadır. Bu nedenle engellilerin, eşit olanaklara
sahip ve sosyal alanların tümüne özgürce erişebilir kılınması en temel
insan hakları arasında değerlendirilmelidir.
Erişilebilirlik
kapsamında konut, iş yeri ve alışveriş merkezleri gibi kapalı alanlarda
hızlı ulaşımın temel unsuru olan asansörlerin ele alınması
kaçınılmazdır. Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) tarafından 2003
yılında yayınlanan EN 81-70 “Engelliler Dâhil Yolcu Asansörleri İçin
Erişilebilirlik” standardı, 2007 yılında Türk Standartları Enstitüsü
tarafından Türkçeleştirilerek TS EN 81-70 numarasıyla yürürlüğe
konmuştur. CEN tarafından prEN 81-82 standart numarası altında
yürütülmekte olan çalışma ile ‘mevcut engelliler dâhil yolcu asansörleri
için erişilebilirliğin iyileştirilmesi’ hedeflenmektedir.
2 ENGELLİ VATANDAŞLARIN DURUMU VE EŞİTLİK İLKESİ2.1 Engelli tanımı
Engelli
tanımı, Dünya Engelliler Vakfı (DEV) tarafından 2010 yılında yayınlanan
Engelsiz Şehir Planlaması Bilgilendirme Raporu’nda, Birleşmiş Milletler
Sakat Kişilerin Hakları Bildirgesi’ndeki haliyle alıntılanmıştır. Buna
göre engelli kişiler, “normal bir kişinin, kişisel ya da sosyal
yaşantısında kendi kendisine yapması gereken işleri, bedensel veya
ruhsal yeteneklerindeki kalıtımsal ya da sonradan olma herhangi bir
noksanlık sonucu yapamayan” kimselerdir. Yerelde ise 5378 sayılı
Özürlüler (Engelliler) Kanunu, “doğuştan veya sonradan herhangi bir
nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini
çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama
ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan ve korunma, bakım,
rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan
kişileri” ‘özürlü’ olarak tanımlar (Farklı kurumlar ‘engelli’, ‘sakat’
veya ‘özürlü’ terimini tercih etmektedir. Bu makalede ‘engelli’
kelimesinin kullanımı benimsenmiştir.).
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 2
Engellilik aşağıdaki temel türlere göre sınıflandırılır:
- Ortopedik engelli - Görme engelli - İşitme engelli - Dil ve konuşma engelli - Zihinsel engelli - Süreğen engelli
Engelli
bireylerin karşılaştıkları sorunlar, rehabilitasyon ihtiyacından,
toplumun engellilere bakış açısına kadar çeşitlilik gösterir. Bu makale,
fiziksel çevre, konut ve diğer binalardaki asansörlerin
erişilebilirliği kapsamında ilk beş engellilik türüne (ortopedik, görme,
işitme, dil/konuşma, zihinsel) atıf yapmaktadır.
2.2 Engelli nüfus
TÜİK
verilerine göre Türkiye Cumhuriyeti 2011 nüfusu 74,7 milyon kişi
dolayındadır (Bu makalede atıf yapılan tüm TÜİK verilerine
www.tuik.gov.tr adresinden 19.09.2012 tarihinde erişilmiştir.). Nüfusun
kent-kır dağılımı %77-%23 şeklinde olup, bu oranların 2000 yılından beri
kent lehine 12 puan artış göstermesi ülkedeki hızlı şehirleşme oranının
iyi bir göstergesidir. Göç ve diğer etmenlerle artan şehirleşme oranı,
binaların ortalama kat sayılarının artmasına neden olmakta, bu durum
binalarda asansör uygulama ve kullanımını doğal olarak arttırmaktadır.
Türkiye’de
nüfusun %12’sini engelli kimseler oluşturmaktadır. Ortopedik, görme,
işitme, dil/konuşma ve zihinsel engellilerin genel nüfusa oranı ise %2,6
dolayındadır. Bu engeller her zaman doğuştan olmayıp, özellikle
zihinsel olmayan engellerin çoğu sonradan ortaya çıkmaktadır (Çizelge
1). Türkiye Ulusal Özürlüler Veri Tabanına kayıtlı olan özürlü
bireylerin % 56,8’inin özrü hastalık sonucu ortaya çıkmıştır [1].
Çizelge
1. Özür türlerine göre özrün ortaya çıkış zamanı (%) Özrün türü
Doğuştan Sonradan Bilinmeyen Ortopedik 23,9 73,3 2,8 Görme 20,4 76,3 3,3
İşitme 29,5 67,1 3,4 Dil/konuşma 46,6 50,1 3,2 Zihinsel 47,9 49,9 2,2
Sonradan
ortaya çıkan engellilik türlerinin çeşitli nedenleri olmakla birlikte,
bunların bir kısmı yaşlanmanın doğal sonucu olarak fiziksel ve algısal
becerilerdeki yeti kaybı ve süreğen (kronik) hastalıklardan ileri
gelmekte, bu nedenle en yüksek engellilik oranları ileri yaş gruplarında
gözlemlenmektedir (Çizelge 2).
Çizelge 2. Yaş gruplarına göre engellilik oranı (%) Yaş grubu
Toplam Ortopedik, görme,
işitme, dil ve konuşma ve zihinsel engelli nüfus
Süreğen engele sahip olan nüfus
0-29 5,4 2,0 3,4 30-49 14,8 2,6 12,2 50-69 32,3 4,2 28,1 70+ 44,0 7,9 36,1Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 3
TÜİK
tarafından hazırlanan yaş grubuna göre nüfus projeksiyonları Türkiye
nüfusunun giderek yaşlandığını ortaya koymaktadır. Buna göre, engelli
oranının yüksek olduğu 60 yaş ve üstü grupların genel nüfustaki payının
kayda değer oranda artış göstermesi beklenmektedir (Çizelge 3).
Çizelge 3. İleri yaş gruplarının genel nüfusa oranı (yıl ortası nüfus projeksiyonları, %)Yaş grubu 2011 yılı 2025 yılı 50-69 15,4 20,2 70+ 4,6 6,0
Yukarıda sunulan istatistiksel verilerden çıkarılabilecek temel sonuçlar;
1. Türkiye’de engellilerin nüfusun ciddi bir kesimini oluşturduğu, 2. Kentleşmenin hızla sürdüğü ve buna bağlı olarak asansör kullanımının artış gösterdiği, 3. Doğuştan gelen engellilik oranının ileri yaşlarda kayda değer biçimde arttığı, ve 4. Nüfusun, daha çok engelli barındıran ileri yaş gruplarının genişlediği
biçimindedir. Bu durumda yeni asansörlerin engellilerin erişebileceği biçimde yapılması, mevcut birimlerin ise aynı prensiple gözden geçirilmesi önem teşkil etmektedir.
2.2.1 Engellilerin sosyal hayata ve işgücüne katılımı
Engelli
bireylerin sosyal hayata katılımını sağlamanın yolu erişilebilirlikten
geçer. Türkiye, bu konuda yasal adımları 1997 yılında Başbakanlık
Özürlüler İdaresi Başkanlığı’nın kurulması ve imar yasasındaki
düzenlemelerle atmıştır. 31.12.2011 tarihi itibariyle Özürlüler İdaresi
Başkanlığı kapatılarak, bu kuruma ait iş ve işlemler Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanlığı bünyesinde Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel
Müdürlüğü’ne aktarılmıştır [2]. Ancak ‘kâğıt üzerindeki’ yasal
düzenlemelere tezat oluşturan sıkıntılar ‘gerçek hayatta’ devam
etmektedir. Yasa gereği yapılması gereken düzenlemeler için tanınan yedi
yıllık uygulama süresi 2012 yılında dolmasına rağmen engelli erişimi,
kamu binalarından toplu taşıma araçlarına varan geniş bir yelpazede göz
ardı edilegelmektedir [3] [4] [5]. Bunun doğal bir sonucu olarak engelli
bireylerin, fiziksel çevre düzenlemelerinin kullanıma uygun olup
olmadığı hakkındaki düşünceleri yüksek oranda olumsuzluklar içermektedir
(Çizelge 4).
Çizelge
4. Ulusal Özürlüler Veri Tabanına kayıtlı olan özürlü bireylerin
yaşadıkları yerdeki fiziksel çevre düzenlemelerinin, özürlü bireyin
kullanımına uygun olup olmadığı hakkındaki düşünceleri (%) Fiziksel
çevre düzenlemeleri Evet,
uygun
Hayır, uygun değil
Fikri
Yok Oturduğu bina (katlara ulaşma, bina içinde hareketlilik) 28,8 66,3
4,9 Kaldırım, yaya yolu ve yaya geçidi 23,4 66,9 9,8 Kamu binaları 21,9
58,4 19,8 Postane ve bankalar vb. 19,7 55,4 24,9 Dükkân, market, mağaza
ve lokantalar 21,0 59,5 19,5 Spor tesisleri 9,7 38,4 51,9 Sinema,
tiyatro vb. yerler 8,2 33,4 58,4 Park ve yeşil alanlar 22,3 43,3 34,4
Tatil yerleri ve oteller 7,3 28,1 64,6
Sosyal
hayata katılmakta çevresel etmenler nedeniyle zorluklar çeken
engellilerin iş yaşamına katılımı da genel nüfusa oranla daha azdır.
İşgücüne katılım oranı (15 yaş ve üstü) genel nüfus için %50, engelliler
için ise %22 seviyesindedir. Buna karşılık işsizlik oranı genel nüfus
için %10 civarında seyrederken, engelliler için %15’in üstündedir ve bu
durum, genelde toplumun, özelde de işverenlerin engellilere karşı
sorunlu bakışını ortaya koyan iyi bir örnek teşkil etmektedir [6].
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 4
2.3 Eşitlik ilkesi
Engellilerin,
yukarıda istatistiklerle ortaya konan sıkıntılarını gidermenin yolu,
erişilebilirliğin (yerel yönetimler eliyle) arttırılarak tüm
vatandaşlara eşit yaşam hakkı sunulmasından geçer. Özellikle kentlerde
yoğunlaşan engelli nüfus için yapılacak uygulamalarda Avrupa Kentli
Hakları Deklarasyonu’ndaki eşitlik tanımı kılavuz olarak kullanılabilir.
Buna göre eşitlik, “yerel yönetimlerin; tüm [bireysel] hakları bütün
bireylere cinsiyet, yaş, köken, inanç, sosyal, ekonomik ve politik ayrım
gözetmeden, fiziksel veya zihinsel özürlerine bakılmadan; eşit olarak
sunulmasını sağlamakta yükümlü olması” şeklinde tanımlanmıştır [7]. Bu
basit tanımın gerekleri yerine getirebildiği takdirde engelli bireylerin
sosyal yaşama ve işgücüne katılımları yüreklendirilir ve buna bağlı
sosyal ve ekonomik avantajlar elde edilmesi mümkün olur. Bu çabada yerel
yönetimlerin engellilere yönelik sivil toplum örgütlerinden destek
alması, uygulamaların bu aşamaya kadar olduğu gibi teoride kalmasını
engelleyecektir. Örneğin DEV, engelliler için tasarım kılavuzu olması
amacıyla, bina ve tesislere uygun ve güvenli erişimi sağlamak için
alınması gereken tedbirleri içeren ve orijinali Alberta Güvenlik
Kuralları Konseyi tarafından yayımlanan Engelsiz Tasarım Kılavuzu’nun
Türkçe çevirisini hazırlamıştır (Kılavuz, ASME A17.1-2007/CSA B44-07
Asansör ve Yürüyen Merdivenler için Güvenlik Kanunu’na atıf yaptığı
üzere Türkiye’deki uygulamalar için bire bir kullanılmamalıdır ancak
erişilebilirlik ile ilgili pek çok konuda iyi bir referans dokümandır.)
[8].
3 YOLCU ASANSÖRLERİ İÇİN ERİŞİLEBİLİRLİK3.1 TS EN 81-70 standardı
3.1.1 Erişilebilirlik, evrensel tasarım ve ilkesel tanımlar
TS EN 81-70 standardı, erişilebilirlik ve evrensel tasarım kavramlarını Ek A kısmında açıkça ortaya koyar [9]:
“Erişilebilirlik,
imarlı çevrenin temel özelliğidir. Erişilebilirlik, evlere, kamu
binalarına, iş yerlerine ulaşma ve bunları kullanma imkânıdır.
Erişilebilirlik, engelliler dâhil insanların, imarlı çevrenin amacına
uygun sosyal ve ekonomik faaliyetlere katılmasına olanak sağlar. Bu
yaklaşım, evrensel tasarım ilkelerine dayanmaktadır. Bu ilkeler, bina,
tesis, altyapı ve mamul tasarımı için geçerlidir. [...] Evrensel tasarım
ilkeleri, insan popülâsyonunun sağlıklılar ve engelliler diye
ayrılmasını reddeder. [...] Bu standardın kapsamı dâhilinde
erişilebilirlik ‘asansörün insanların (engelliler dâhil) ona
erişebilmesine ve özelliklerini eşit ve bağımsız olarak kullanabilmesine
imkân veren karakteristiği’ olarak tanımlanmaktadır. Evrensel tasarım
bu temel erişilebilirlik ile ilgilidir. Amaç, imarlı çevreyi herkesin
bağımsız ve eşit şekilde kullanabilmesidir.”
Standardın oluşturulmasına önayak olan kavramlar, yine Ek A’da tanımlanmıştır:“Herkes: ‘Herkes’ terimi, kadın veya erkek her biri kendine özgü karakteristiği olan sınırsız sayıda insanı ifade etmektedir.
Bağımsızlık:
Amaç, sadece soyut anlamda insanların asansörden yararlanmaları
olmayıp, mümkün olduğu ölçüde bunu bağımsız, başka insanların yardımı
olmadan yapabilmeleridir.
Eşitlik:
Engelliler dâhil bütün insanların asansörü bağımsız olarak kullanmaları
yeterli olmayıp, bu kullanım esnasında çeşitli sınıftaki insanlar
arasında bir ayırım yapılmamalıdır. [...] Bu yaklaşım, prensipte,
engelli insanların, asansörü diğer insanlarla eşit şartlarda
kullanabilmesini mümkün kılmaktadır.”
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 5
Yukarıda sunulan prensip ve tanımlar ekseninde geliştirilecek engellilere yönelik politikalar toplumun tamamı için fayda sağlayacaktır:
“Politikacılar,
kanun koyucular, bina sahipleri, imalâtçılar ve benzeri kişiler
erişilebilirlik kıstasını hesaba katarlarsa, kolay erişilebilir
asansörlerden genelde herkes yararlanır; örneğin, ağır valiz, mobilya,
çocuk arabası, yük arabası taşıyan insanlar, vb. Erişilmesi kolay
asansörler kullanıcı tarafından tercih edilen sistemlerdir. Bu nedenle
de sosyal ve ekonomik başarı için önemlidir.” [9]
3.1.2 Kapsam
TS
EN 81-70 standardı, fiziksel, duyusal ve zihinsel “engelli insanları da
taşıyan yolcu asansörlerine güvenli ve bağımsız erişilebilirlik ve
kullanıma ilişkin asgarî kuralları kapsar” [9]. Standartta dikkate
alınan ve kapsam dışı bırakılan engel sınıfları Ek B kısmında
tanımlanmıştır. Standardın oluşturulmasındaki temel gerekçeler,
demografik değişiklikler ile erişilebilirlik, engellilerin varlığın
kabul edilmesi, engellilik ve yaşa dayanan ayrımcılıkla mücadele gibi
önceki bölümlerde sunulan prensiplerdir. Standart, erişim ile ilgili
terimleri, önemli tehlikeler ve erişim engellerini tanımlar ve uyulması
gereken güvenlik kuralları ve koruyucu önlemleri belirler.
3.1.3 Güvenlik kuralları ve koruyucu önlemler
Asansörler
için serbest giriş açıklığı asgari 800 mm olarak belirlenmiştir ancak
değişik kabin türleri için daha büyük genişlikler öngörülür (Çizelge 5).
“Kabin ve durak kapıları otomatik makina gücü ile çalışan yatay kayar
kapı olarak imal edilmelidir” ve “mümkün olan bütün katlarda, durak
katlarına engelsiz olarak erişilebilmelidir” [9]. Kapıların açık kalma
süresi, kumanda panosundan ayarlanabilmeli, gerekli durumlarda süreyi
azaltmak için kapı kapatma düğmesi vb. araçlar sunulmalıdır. Kapı
girişlerinde ışık perdesi vb. kapı panellerinin kullanıcıya temas
etmesini engelleyecek koruma tertibatı uygulanmalıdır.
Çizelge
5. Tek girişli veya çift yönlü girişli kabinler için asgarî serbest
giriş açıklığı ve kabin boyutları. (Çizelgenin tamamı için bkz. [9],
Çizelge 1.) Asansör tipiAsgarî kabin boyutları Erişilebilirlik seviyesi
1 450 kg
Serbest giriş açıklığı: 800 mm Kabin genişliği: 1000 mm Kabin derinliği: 1250 mm
Kabin sadece bir tek tekerlekli sandalye kullanıcısını alabiliyor.
2 630 kg
Serbest giriş açıklığı: 900 mm Kabin genişliği: 1100 mm Kabin derinliği: 1400 mm
Kabin bir tek tekerlekli sandalye kullanıcısı ve refakatçisini alabiliyor.
3 1275 kg
Serbest giriş açıklığı: 1100 mm Kabin genişliği: 2000 mm Kabin derinliği: 1400 mm
Kabin bir tek tekerlekli sandalye kullanıcısı ve birkaç yolcuyu alabiliyor. Ayrıca tekerlekli sandalyenin kabin içerisinde dönmesine imkân veriyor.
Kabin
boyutları Çizelge 5’e uygun olarak seçilmelidir. Burada önemli olan
noktalar, kabin boyutlarını azaltan dekoratif rötuş kalınlıklarının 15
mm’yi geçmemesi ve çift girişli kabinlerde kabin boyutlarının tekerli
sandalye giriş-çıkışlarına elverişli olmasıdır.
Engellilerin
kullanımına uygun olarak yapılan asansör kabinlerinde uygulanması
gereken donanımlar, kabinin en az bir yan duvarında olmak üzere
kenarları duvara doğru kapatılmış tutamak, katlanabilir koltuk ve (tip 1
ve 2 kabinlerde) tekerlekli sandalye kullanıcısının
Asan
kabin yüzey kullan 2’de b
Kabin (±10 itibar tam u madd
Şek
nsör Sempozy
nden geri ge y olarak ayn nıcılar için o bahsi geçen
n donanımla mm) ve sev ren zorunlu h uyumludur ( de 12.12 ve T
kil 1. TS ENyumu 2012 /
eri güvenle ç na kullanılac optik karışıkl önlemlerin u
arı kadar öne viyeleme doğ hale gelen E (Seviyeleme TS EN 81-2+
81-70'e uygu/ İzmir
çıkabilmesi cak ise ayna lık yaratması uygulandığı k
emli bir diğe ğruluğunun k EN81-1/2+A3
ve otomati +A3 madde 1
un Tip 2 kab (ü
için yansıtıc a, kırılmaz c ını engelleye kabin tasarım
er nokta da korunmasıdı 3’te öngörül ik seviyelem 12.15.).
binde tutamak üstten görünü
cı aparat ola camdan olm ecek önlemle mları gösteril
kabinin dur ır (±20 mm) len UCM dü me hassasiyet
k, katlanabili üm)
arak tanımla alı ve görm er alınmalıdır lmiştir.
rma doğruluğ ). Bu bağlam üzenlemeleri ti için bkz.
ir koltuk ve a
anmıştır. Yan me bozukluğu ır. Şekil 1 ve
ğunun sağla mda 2012 yıl TS EN 81- TS EN 81-
ayna uygulam6
nsıtıcı u olan e Şekil
anması lından 70 ile -1+A3
masıAsan
Şek
Enge uygun doğab özelli pozis
# a)
b)
c)
d)
nsör Sempozy
kil 2. TS EN
lli erişimine n olmalıdır. bilecek kull iklere ek ol syonları ve ac
Çi Konu Butonların ç asgarî alanla Butonların ç asgarî boyut Butonların ç tanımlanmas
Yüz plakasıyumu 2012 /
81-70'e uygu
e uygun asan
Burada tem anım zorluk larak, durak cil durum ala
izelge 6. Kumçalışan kısım arı çalışan kısım tları çalışan kısım sı
/ İzmir
un Tip 2 kab
(ön
nsörlerde kum mel amaç, tü klarının tüm k ve kabin arm tertibatın
manda cihazlmlarının
mlarının
mlarının
binde tutamak nden görünü
manda cihaz üm ortopedi müne önlem
işaretlerinin nın nitelikler
ları - KurallaDurak
Yüz pla (renk z
Çe
k, katlanabili üm)
zları ve işare k, görme, iş almaktır. St n görsel ve ri belirlenmiş
ar (TS EN 81 kumandalar 4
Yuvaakasından ve zıtlığı) ve do
evresiyle zıtl
ir koltuk ve a
etlerin özellik şitme ve zih tandartta, çi işitsel özel ştir.
1-70 madde 5 rı Kabi 490 mm2
a çapı 20 mm
eya çevresind okunma (kab
edilebilir lık oluşturaca
ayna uygulam
kleri Çizelge hinsel engell izelgede bel llikleri, uygu
5.4) in kumandam
dekilerden gö bartma) ile ay
ak bir renk7
ması
e 6’ya lerden lirtilen ulama
aları
özle yırt
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 8
#
Konu Durak kumandaları Kabin kumandaları e) Çalıştırma kuvveti 2,5 N
ilâ 5,0 N f) Çalıştırma geri beslemesi Butona basıldığında, butonun
çalıştığına dair kullanıcının bilgilendirilmesi için gereklidir. g)
Kayıt geri beslemesi Görülebilir ve işitilebilir sinyaller, 35 dB(A) ile
65
dB(A)b
arasında ayarlanabilir. Sesli sinyal, çağrı kaydı daha önce yapılmış
olsa bile, butona her basışta verilmelidir. h) Binanın çıkış katını
gösteren buton Uygulanamaz Diğer butonlardan (5 ±
1) mm daha önde (tercihan yeşil renkte) i) Sembolün konumu Butonların çalışan kısımlarının üzerinde (veya 10
mm ilâ 15 mm solunda) j) Sembol Fonla zıtlık oluşturacak şekilde kabartma üzerinde
15 mm ilâ 40 mm yükseklikte k) Kabartmanın yüksekliği Asgarî 0,8 mm l) Butonların çalışan kısımları
arasındaki mesafeAsgarî 10 mm
m) Çağrı buton grubu ile diğer buton grupları arasındaki mesafe a
Uygulanamaz En az çağrı butonlarının
çalışan kısımları arasındaki mesafenin iki katı n) Herhangi bir butonun merkez hattı
ile zemin seviyesi arasındaki asgarî mesafe900 mm
o) En üstteki butonun merkez hattı ile
zemin seviyesi arasındaki azamî mesafe
1100 mm 1200 mm
(tercihan 1100 mm)
p) Butonların düzenlenmesi Düşey Madde 5.4.2.2 q) Herhangi bir buton ile komşu duvar köşesi arasındaki yanal asgarî mesafe
500 mm 400 mm
a Örneğin, imdat/kapı butonları ve çağrı butonları. b Ortam şartlarına uyarlama için sınır değerler arasında ayarlanabilir.
3.1.4 Güvenlik kurallarının doğrulanması ve kullanım bilgileri
TS
EN 81-70 standardındaki kuralların uygulanması kadar, uygulama
doğruluğunun sağlanması da önemlidir. Standart, bu amaçla tüm madde ve
çizelgelerde belirtilen kuralların doğrulanabilmesini sağlayan deney ve
kontrolleri listeler (madde 6), asansör ile birlikte verilecek kullanım
dokümanlarının, diğer ilgili standartların hükümlerinin yanı sıra,
özellikle engelli erişimi ve kullanımı ile ilgili temel konulara ilgi
çekmesini salık verir (madde 7).
3.2 prEN 81-82 taslak standardı3.2.1 Kapsam
Avrupa
Asansör Birliği (European Lift Association, ELA) istatistik komitesi
2011 verilerine göre Avrupa Birliği, Avrupa Serbest Ticaret Birliği ve
Türkiye’yi kapsayan pazarda toplam kurulu asansör adedi 5,2 milyon
üniteden fazladır ve bunların 313 bin adedi Türkiye’de kuruludur [10].
Bölgenin Türkiye dışında kalan kısmında kurulu ünitelerin yaklaşık
olarak yarısı 25 yılı aşkın süredir faaliyettedir [11]. Bu asansörler,
kuruldukları günün teknik imkânları dâhilinde üretilmiş ve monte
edilmişlerdir. Gelişen üretim ve montaj teknikleri ile değişen
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 9
demografik
koşullar, söz konusu birimlerin güncelliğini yitirmesine, hatta bazı
durumlarda asansör bakım personeli ve kullanıcıları etkileyen kazalara
yol açmasına neden olmaktadır. Oluşan kullanıcı kazalarının nedenleri
Çizelge 7’de verilmiştir.
Çizelge
7. Kullanıcı kazalarının temel nedenleri (%) [10] Kaza nedeni Payı
Durma doğruluğu ve seviyeleme hataları 34 Kapanan kapıların çarpması 18
Eksik güvenlik tertibatı 5 Kontrolsüz kabin hareketleri 5 Mahsur kalma 4
Kabin kapısının olmaması 4 Kapı kilidinin tam kapanmaması 3 Otomatik
yatay kayar kapılarda koruma tertibatı olmaması 2
Artan
ortalama yaşam süresi, gelişen teknoloji ve asansörlerin, diğer taşıma
sistemlerine oranla oldukça uzun olan ürün ömrü, mevcut asansörlerin
daha güvenli ve erişilebilir hale getirilmesi için önlemler alınmasını
zorunlu kılmıştır. prEN 81-82 taslak standardı, kurulu asansörlerin
pratik çözümler uygulanarak mümkün olduğunca EN 81-70 standardına uygun
hale getirilmesi için yöntemler sunar. Standardın temel amacı, mevcut
engelliler dâhil yolcu asansörlerinin erişilebilirliğinin
iyileştirilmesidir. Bina ve asansör boşluğunda değiştirilmesi mümkün
olmayan koşulların EN 81-70 uygulamasını engellemesi durumunda, prEN
81-82’de sunulan alternatif çözümler uygulanabilir [11].
3.2.2 Güvenlik kuralları ve koruyucu önlemler
Asansör
girişlerinde mümkünse otomatik yatay kayar kapı kullanılmalı, bunun
mümkün olmadığı durumlarda manuel kapılar, makina gücü ile çalışır hale
getirilmelidir. Örneğin, tekerli sandalye kullanımına zaten elverişli
olmayan bir asansörde serbest giriş açıklığından ödün verilip otomatik
yatay kayar kapı uygulanarak, tekerlekli sandalye kullanmayan ortopedik
engellilerin asansöre erişim koşulları iyileştirilebilir. Tekerli
sandalye kullanımına etki etmediği sürece, katlanabilen kabin
kapılarının kullanımına devam edilebilir.
Tüm
katların erişilebilir olması ve engellerden arındırılması, kapı açık
kalma süresinin uyarlanması, kapı girişlerine ışık perdesi benzeri
koruma tertibatı monte edilmesi gibi görece basit ve düşük maliyetli
önlemlerle mevcut asansörlere erişimin iyileştirilmesi mümkündür. Kabin
içinde TS EN 81-70 standardına uygun tutamak, katlanabilir koltuk ve
tekerlekli sandalye ile güvenli geri geri manevra yapılmasına olanak
sağlayacak ayna benzeri yansıtıcı yüzeylerin uygulanması önerilir. Durma
doğruluğunun sağlanması ve seviyeleme doğruluğunun korunması için
gerekli önlemler alınmalıdır.
Duraklar
ve kabinde TS EN 81-70 standardına uygun olmayan kumanda cihazları ve
işaretler, asansörün modernizasyon sürecinde yenilenmelidir. Yenilemeler
zamana yayılarak uygulanabilir, ancak standardın Ek A bölümünde sunulan
erişilebilirlik matrisine göre yüksek öneme sahip iyileştirilmelerin
uygulanmasına öncelik verilmelidir. Asansör sistemi bileşenlerinin
yenileriyle değiştirilmesi durumunda, tüm yeni bileşenler TS EN 81-70
standardına uygun olmalıdır.
3.2.3 Güvenlik kurallarının doğrulanması ve kullanım bilgileri
Üzerinde
iyileştirmeler yapılan asansör tekrar hizmete alınmadan önce TS EN
81-70 madde 6’da belirtilen deney ve kontroller uygulanmalı ve asansör
sahibine değiştirilen tüm bilişenlerin teknik özellikleri ve kullanımına
dair belgeler sağlanmalıdır.
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 10
3.2.4 İyileştirmelerin uygulanabilirliği ve öncelik sırası
prEN
81-82 standardı Ek A’da belirtildiği üzere, mevcut asansörlerde TS EN
81-70 standardının bütünüyle uygulanması her durumda mümkün olmayabilir.
Kuyu ölçüleri ve kat yükseklikleri gibi binanın değiştirilemez yapısal
özellikleri nedeniyle uygulanamayacak önlemler olduğu durumlarda, her
asansör için kullanıcı ve kullanım özellikleri gözetilerek maksimum
fayda sağlayacak iyileştirmeler belirli bir öncelik sırasına göre
uygulanmalıdır. Örneğin, manuel kapıların makina gücü ile çalışabilir
hale getirilmesi, tekerlekli sandalye kullanıcıları ve hareket
kabiliyeti kaybı olan kullanıcılar için yüksek önemde olmasına karşın,
işitme engelliler için aynı derecede önemli değildir. Bu uygulama yerine
ışık perdesi ile birlikte otomatik kapıların kullanılması her iki
kullanıcı profili için avantajlıdır ve bu durumda tercih edilmelidir
[11].
Ek
A’da verilen erişilebilirlik matrisi EN 81-70 standardına uygun olarak
yapılacak iyileştirmelerin farklı engellilik türlerine göre önem
değerlendirmesini yapar. Önem değerlendirmesi, sırasıyla ‘tüm
kullanıcılar için faydalı, faydalı, önemli ve hayati’ olacak şekilde
derecelendirilmiştir. İyileştirme uygulanacak her bir asansörün
kullanıcı ve kullanım özelliklerine göre değerlendirme yapılarak
öncelikli iyileştirmeler kolaylıkla belirlenebilir.
Üzerinde
iyileştirmeler yapılan asansörün denetlemesi prEN 81-82 Ek A’da verilen
‘erişilebilirlik matrisi’ ve Ek B’de verilen ‘mevcut asansörler için
erişilebilirlik kontrol listesi’ birlikte kullanılarak dört adımda
belirlenebilir [11]:
1. Asansörün kullanım özellikleri, çevresel koşullar ve birden fazla türde engelliliğe sahip
bireyler
tarafından kullanılma olasılığının değerlendirilmesi, 2. Mevcut erişim
engellerinin (kontrol listesine göre) saptanması, 3. Bu engellerin
giderilme olasılığının (kontrol listesine göre) değerlendirilmesi, 4.
Yapılacak her bir iyileştirmenin etkinliğinin (erişilebilirlik matrisine
göre) değerlendirilmesi, yapılacak iyileştirmeler ile bu
iyileştirmelerin fayda sağlayacağı engellilik türlerinin seçilerek
öncelik sırasına konması.
3.2.5 Uygulamanın avantajları
Asansör
ve bileşenleri üretici ve ithalatçı firmalar, mevcut ürünlerinin TS EN
81-70’e uygunluğunu erişilebilirlik açısından değerlendirmeli ve varsa
eksiklikleri gidermelidir. prEN 81-82 uygulamaları için bina sahiplerine
erişilebilirlik ve kaza riskleri ile ilgili bilgi verilmeli ve
asansörde yapılacak iyileştirmelerin kısa/orta/uzun vadede sağlayacağı
yararlar anlatılmalıdır.
Asansörde
yapılacak iyileştirmelerin tüm kullanıcılar için erişilebilirliği
sağlayacağı gibi, bina sahipleri için yasal güvencenin yanı sıra
ekonomik fayda sağlayacağı ortadadır. prEN 81-82 uygulamaları
yapılmasını teşvik etmek üzere temel argümanlar aşağıdaki gibidir [12]:
-
Kaza durumunda bina sahibinin yasal sorumluluğu, - Yenilenmiş asansörün
arttırılmış güvenlik seviyesi, - İyileştirmelerle binanın ekonomik
değerinin korunması ve/veya arttırılması, - Asansörün, tüm kullanıcılar
tarafından acil durum tahliye aracı olarak kullanılabilirkılınması.
3.3 Eşdeğer standartlar ve ulusal sapmalar
ISO
21542:2011 “Bina İnşaatı – İmarlı Çevrenin Erişilebilirliği ve
Kullanılabilirliği” standardı bu makalede atıf yapılan EN 81-70
standardına paralellikler göstermektedir. EN standartlarına yakın veya
doğrudan EN standartlarını temel alan ISO standartlarının oluşturulması
ve kabul görmesi, ‘küresel teknik engelsiz ticaret’ kapsamında önemlidir
(“Global Technical Barrier Free Trade” (GTBFT), ürün geliştirme,
doğrulama ve sertifikasyon süreçlerinin tek bir küresel standart temel
alınarak yürütülmesini ve bu ürünlerin küresel ölçekte pazarlanabilir
olmasını
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 11
hedefler.
Bu yaklaşımın ürün geliştirme maliyetlerini düşüreceği ve rekabetçi
ürünlerin yeni pazarlara erişimini kolaylaştıracağı öngörülmektedir.).
Birbirine paralellikler gösteren standartlar ELA tarafından
değerlendirilmekte, aradaki benzerlikler/farklılıklar ortaya
konmaktadır. Benzer bir çalışma EN 81-70 ve ISO 21542 standartları için
yapılmış, değerlendirme kapsamında ülkeler bazında farklılıklar gösteren
imar yönetmeliklerinden doğan sapmalar da ortaya konmuştur [13].
Değerlendirmenin temel bulguları aşağıda sunulmaktadır.
-
Genel olarak EN 81-70 ve ulusal gereklilikler arasında minimum sapma
vardır. Sapma gözlemlendiği durumlarda, ulusal gerekliliklerin EN
81-70’e oranla bazı durumlarda daha sıkı, bazı durumlarda daha gevşek
olduğu saptanmıştır. Farklılıklar, serbest giriş açıklığından, kumanda
panolarında Braille alfabesi kullanımına dek değişkenlik göstermektedir.
- Uluslararası bir engelliler uzman grubu, ISO 21542 standardının, EN
81-70’in
gerekliliklerini doğruladığını saptamıştır. - EN 81-70 standardına bazı ek ve değişikliklerin yapılması öngörülmüştür.
Sunulan
bulgular ışığında ELA’nın temel hedefleri, ilk olarak EN 81-70
standardı için yaygın uygulamanın sağlanması, daha sonra ise bu
standarda denk bir ISO standardının küresel ölçekte benimsenmesinin
teşvik edilmesi olarak görülmektedir.
4 SONUÇ
Yeni
asansörlerin toplumun tüm bireyleri tarafından erişilebilir kılınması
için gerekli uygulamalar TS EN 81-70 “Engelliler Dâhil Yolcu Asansörleri
İçin Erişilebilirlik” standardı ile belirlenmiştir. Mevcut asansörlerin
bu standarda uygun olarak yenilenmesi için ise CEN tarafından prEN
81-82 ‘mevcut engelliler dâhil yolcu asansörleri için erişilebilirliğin
iyileştirilmesi’ standart çalışması sürdürülmektedir. Taslak standardın
sonuçlandırılarak yürürlüğe girmesini takiben Türkiye’de TS EN 81-82
standardı olarak yayımlanacağı öngörülebilir.
Tüm
normatif çalışmaların temelinde ‘herkes için eşitlik’ ilkesi
yatmaktadır. Sosyal hayatın tüm alanları genel nüfusa olduğu kadar
engelli bireylere de açık olmalıdır. Bu ilkenin öncelikle politikacılar
ve kanun koyucular tarafından benimsenmesi ve bu kesimlerin engelli
vatandaşların sosyal yaşama ve iş gücüne katılımı önündeki engelleri
kaldırmada öncülük etmeleri beklenmektedir. TS EN 81-70 Ek A’daki tanıma
göre “çoğulcu demokratik toplumlarda zor erişilebilir asansörler
(özellikle kamu binalarındakiler) vatandaşların insan haklarıyla ters
düşen ayrımcılık örnekleridir. Erişilebilirlik için hangi çeşit
asansörlerin tercih edileceği yalnızca ticarî bir karar olmayıp, aynı
zamanda politik bir karardır.” Türkiye’de bu kararın yasal
düzenlemelerle prensipte alındığı ortadadır ancak uygulamanın eksiksiz
olarak yapılması, yasal çerçevenin oluşturulmasından hem daha önemli,
hem de daha zordur. AYSAD’ın çabalarıyla Avrupa’da yayımlandıktan kısa
süre sonra Türkçeleştirilen ve yürürlüğe alınması yönünde tüm çabaların
gösterildiği EN 81 standartlarının eksiksiz uygulanması, asansör sanayi
çalışanları için olduğu kadar, tüm kanun koyucu ve uygulayıcılar için
etik bir görevdir.
KAYNAKÇA[1] TÜİK, “Haber Bülteni: Özürlülerin Sorun ve Beklentileri Araştırması 2010 (Sayı: 71),” 07.04.2011. [Çevrimiçi]. URL: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=6370. [19.09.2012 tarihinde erişilmiştir]. [2] “Özürlüler İdaresi Başkanlığı (Site 23.01.2012 tarihi itibariyle yayından kaldırılacaktır.),”
[Çevrimiçi]. URL: www.ozida.gov.tr. [20.09.2012 tarihinde erişilmiştir].
Asansör Sempozyumu 2012 // İzmir 12
[3] Radikal Gazetesi, “Beden değil bina engel,” 01.02.2012. [Çevrimiçi]. URL:
http://bit.ly/PLswxV.
[20.09.2012 tarihinde erişilmiştir]. [4] Radikal Gazetesi, “En büyük
engelli saray!,” 22.05.2012. [Çevrimiçi]. URL:
http://bit.ly/JBxPSl.
[20.09.2012 tarihinde erişilmiştir]. [5] Radikal Gazetesi, “Engellilere
'göstermelik' hizmet,” 19.06.2012. [Çevrimiçi]. URL:
http://bit.ly/NMthtn.
[20.09.2012 tarihinde erişilmiştir]. [6] Radikal Gazetesi, “Halkın
yüzde 70'i engelli komşu istemiyor,” 03.07.2012. [Çevrimiçi].
URL:
http://bit.ly/P17BKQ. [20.09.2012 tarihinde erişilmiştir]. [7] C. Koca,
“Engelsiz Şehir Planlaması Bilgilendirme Raporu,” 2010. [Çevrimiçi].
URL:
http://www.devturkiye.org/Bilgi-Bankasi/Sunumlar/.
[19.09.2012 tarihinde erişilmiştir]. [8] C. Koca, “Engelsiz Tasarım
Kılavuzu,” [Çevrimiçi]. URL:
http://www.devturkiye.org/Bilgi-Bankasi/Sunumlar/.
[19.09.2012 tarihinde erişilmiştir]. [9] Türk Standartları Enstitüsü,
“TS EN 81-70: Engelliler Dâhil Yolcu Asansörleri İçin
Erişilebilirlik,” Ankara, 2007. [10] E. Gemici-Loukas, “ELA Statistical Committee Presentation, ELA General Assembly
2012,” ELA, Brüksel, 2012. [11] European Committee for Standardization (CEN), "Safety rules for the construction and
installation
of lifts - Existing lifts - Part 82: Rules for the improvement of the
accessibility of existing lifts for persons including persons with
disability," Brüksel, 2012. [12] V. Thoss, "Wittur Components prEN 81-82
for Accessibility," Wiedenzhausen, 2012. [13] I. Jones, "EN81-70
Disability Study Results," Brüksel, 2012.
Yorumlar
Yorum Gönder