GÖRME ENGELLİ KÜTÜPHANECİLİK HİZMETLERİ
GÖRME ENGELLİ KÜTÜPHANECİLİK HİZMETLERİ
BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191
Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri
Blinded People and Library Services
Tülin SAĞLAMTUNÇ*
Öz
Abstract
Giriş
Yaygın bir kanıya göre geçici ya da kalıcı görme engelliliği durumu bilgiye engeller, oysa gelişen teknoloji bu sorunu da çözmüştür. Zaten görme engellilere yönelik
* Prof. Dr.; Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Emekli Öğretim Üyesi
178
Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191
BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191 Tülin SAĞLAMTUNÇ
Encyclopedia, 1960; Meyers Enzylopadisches Lexikon, 1972; Kunze ve Ruckl, 1960; Enç, Çağlar ve Özsoy, 1981, ss.45-46).
Tarihsel Gelişim
Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191
BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191 Tülin SAĞLAMTUNÇ
Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191
oranla daha ucuz ve sayıca daha çok olan Konuşan Kitaplar (sesli kitaplar) aracılığıyla verilen hizmetin yaygınlaştırılması mümkün olabilmiştir.
BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191 Tülin SAĞLAMTUNÇ
Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191
BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191 Tülin SAĞLAMTUNÇ
Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191
Beyazıt Devlet Kütüphanesinde üretilen sesli kitaplar, Bakanlığın web sayfasında kullanıcıların hizmetine sunulmaktadır (Erkan, 2007, s.1).
1. Adana, Çağdaş Çocuk Kütüphanesi, 2. Antalya Tekelioğlu İl Halk Kütüphanesi, 3. Batman İl Halk Kütüphanesi, 4. Çanakkale Mehmet Akif Ersoy İl Halk Kütüphanesi, 5. Gaziantep. Şehit Kamil Bilgi Yılı İlçe Halk Kütüphanesi, 6. İstanbul, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, 7. İstanbul. Bakırköy Rıfat Ilgaz İlçe Halk Kütüphanesi, 8. İzmir. Atatürk İl Halk Kütüphanesi, 9. İzmir. Aliağa İlçe Halk Kütüphanesi, 10. Bursa İl Halk Kütüphanesi, 11. Manisa - Salihli İlçe Halk Kütüphanesi, 12. İçel İl Halk Kütüphanesi, 13. Samsun Gazi İl Halk Kütüphanesi 14. Tekirdağ İl Halk Kütüphanesi.
187
BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191 Tülin SAĞLAMTUNÇ
Teknik Gelişmeler
Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191
BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191 Tülin SAĞLAMTUNÇ
AnaBritannica (15.ed.). (1960). İstanbul: Anayay.
Bakırcı, R. (2009a). Milli Kütüphane’de görme engellilere sunulan hizmetler ve gelişmeler. Bilgi
Dünyası, 10(1), 100-104.
Bakırcı, R. (2009b). İngiltere’deki Kraliyet Ulusal Körler Enstitüsü’nün (RNIB) çalışmaları ve ülkemiz
için öneriler. Bilgi Dünyası, 10(2), 309-315.
Disability Discrimination Act. (Inf. leaflet DL80). (1996). London: Minister for Disabled People.
Encyclopedia of Library and Information Science (1978). New York: Decker.
Enç, M. (1972). Görme özürlüler: Gelişim, uyum ve eğilimler. Ankara: Sevinç.
Enç, M. (2005). Bitmeyen gece (3.bs.). İstanbul: Ötüken.
Enç, M., Çağlar, D. ve Özsoy, Y. (1981). Özel eğitime giriş. Ankara: Sevinç.
Erkan, E. (2007). Türkiye’de görme engelliler ve eve bağımlı kişiler için halk kütüphanesi hizmetleri
(Metin teksirdir).
Ethridge, J. (2005). Removing barriers for visually impaired users through assistive technology
solutions. Mississippi Libraries, 69(4), 82-84.
Türk Kütüphaneciliği, 10(1), 44-47.
IFLA. (1986). Guidelines for public libraries (3.ed.). München: Saur.
İçli, T. (Ed.). (2006). Görme engelliler hakkında görenler için rehber. Ankara: Altınokta Körlere Hizmet
Vakfı.
Kanık, L. (1994). Görme engellilere yönelik kütüphane hizmetleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi,
Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
190
Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191
Kaynar, M. (1992). Görme özürlüler için kütüphane hizmeti. Türk Kütüphaneciliği, 6(2), 114-117.
Kaynar, M. (1995). İngiltere’de körler için bir hizmet kuruluşu olarak Kraliyet Körler Enstitüsü (Royal
Institute for the Blind RNIB). Türk Kütüphaneciliği, 9(1), 36-41.
Keller, H. (1965). Karanlığın içinden (C. Unam, Çev.). İstanbul: Altın.
Kinnell, M. ve Creaser, C. (2001). A new outlook : Services to visually impaired people in UK public
libraries. Journal of Librarianship and Information Science, 33(1), 5-14.
Konuşan kitaplar: Gaziantep İl Halk Kütüphanesi. (1981). TKDB, 30(3), 168-173.
Körlere mahsus kütüphaneler (M. Yaman, Çev.). (1956). TKDB, 5(3), 239-247.
Kunze, H. H. ve Ruckl, G. (Eds.). Lexikon des Bibliothekswesens. (1969). Leipzig: VEB.
Kütüphaneler Genel Müdürlüğü’nce ‘Örnek Kütüphane’ uygulaması başlatıldı. (1992). Türk
Kütüphaneciliği, 4(1), 241.
Kütüphaneler Komitesi Raporu. (1961). VII. Milli Eğitim Şurası. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı. 1961.
Kütüphanelerde yasal düzenlemeler ve standartlar. (1988). Komite Toplantıları (23-25 Şubat 1988).
Ankara: KTB.
Meyers Enzylopadisches Lexikon. (1972). Mannheim: Bibl.Institut.
Miller, W. ve Erazo, E. (2001). Engelli kullanıcılar için bilgiye erişim (F. Subaşıoğlu, Çev.). Türk
Kütüphaneciliği, 15(2), 186-193.
Or-An Sevgi Yılı Halk Kütüphanesi bünyesinde Konuşan Kitaplık Bölümü hizmete açıldı. (1992).
Türk Kütüphaneciliği, 6(4), 240.
Owen, D. (2004). Sharing a vision: Working to improve library and information services in the UK
for visually impaired people. Health Information and Libraries Journal, 21(Suppl.2), 58-61.
Özürlüler ve bazı kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılması hakkındaki Kanun
(2005). Kanun no : 5378, Kabul tarihi: 1.7.2005.
Sağlamtunç, T. (1994). Çağdaş kütüphanecilik ve düşünce özgürlüğü. İstanbul: Yapı.
The American Peoples Encyclopedia (13.ed.). (1960). Chicago: Spencer.
The Encylopedia Americana (Int.ed.). (1982). Connecticut: Grolier.
UNESCO Public Library Manifesto (1995). IFLA Section of Public Libraries. The Hague: IFLA.
UNESCO Public Library Manifesto. (1986). Guideliness for Public Libraries IFLA içinde (ss.57-60).
München: Saur.
Yaman, M. (1956). Ankara’da Milli Kütüphane’nin körlere mahsus kısmı. TKDB, 5(3), 247.
191
BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191
Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri
Blinded People and Library Services
Tülin SAĞLAMTUNÇ*
Öz
Görme
engelli kullanıcılar da diğer kütüphane kullanıcıları gibi
yararlanacakları materyali bağımsız seçme ve bilgiye erişimde eşitlik
haklarına sahiptirler. Makale bu özel kullanıcı grubu hizmetinin Türkiye
ve çeşitli ülkelerdeki tarihsel gelişimini, özellikle halk
kütüphaneleri açısından izlemektedir. Uygulamalarda yardımcı teknolojik
olanaklarla varılan hizmet düzeyi, görme engelli kullanıcıların bilgiye
erişiminin önündeki engelleri kaldırmıştır. Ülkemizde son yıllarda bu
konuda üniversitelerin Bilgi ve Belge Yönetimi bölümlerinde, üniversite
kütüphanelerinde, Milli Kütüphane’de önemli çalışmaların yapıldığı
gözlenmektedir.
Anahtar sözcükler: Görme engelliler, Engelli bireyler, Kullanıcılar, Halk kütüphaneleriAbstract
Visually
impaired users of libraries and information centres have exactly the
same rights of independent selection of reading material and also equal
access of information as other users. The article is about the
historical development of this special service in Turkey. Provement of
this special service by assistive technological solution and information
technology has removed the barriers to information access for his user
group. In Turkey, in recent years, it has been observed that the
Departments of Information and Documentation Management, National
Library and university libraries are also successfully involved in this
special service.
Keywords: Blind and partially sighted, Disabled people, Users, Public librariesGiriş
Yaygın bir kanıya göre geçici ya da kalıcı görme engelliliği durumu bilgiye engeller, oysa gelişen teknoloji bu sorunu da çözmüştür. Zaten görme engellilere yönelik
* Prof. Dr.; Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Emekli Öğretim Üyesi
178
Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191
tüm
aydınlatma çabalarının temelinde yatan felsefe, “evrenin tüm
karanlığının tek mum ışığını bile köreltmeyeceği” gerçeğidir (Enç, 2005,
s.1). “Tek mum ışığını” görme engelliler için güneşin aydınlığına
dönüştüren de bilgi ve belge yönetimi çalışmalarıdır. Bu çalışmalar
“bitmeyen gece”yi sonsuz gündüze çevirmişlerdir.
“Görme
gücünün (görme keskinliği veya görme alanı) gözlük, kontakt lens gibi
bilinen yöntemlerle, ilaç tedavisi veya ameliyatla yararlı düzeye
ulaştırılamadığı durumlara, kısıtlamanın derecesine göre körlük veya az
görme denir” (İçli, 2006, s.5). Çalışmamızda görme engelli kavramı hem
az görenleri hem de görmeyenleri “körleri” kapsayacaktır.
Başbakanlık
DİE ve Özürlüler İdaresi Başkanlığı’nca yapılan 2002 yılı Türkiye
Özürlüler Araştırmasına göre: Toplam nüfusa oranla Türkiye’de görme
engellilerin oranı %0.60’dır (412.312 kişi). Resmi kayıtların dışında
sayısı kesin olarak saptanamayan görme engellilerin olduğu da
varsayılmaktadır. Bu kişilerin içinde bulunduğu “bitmeyen geceyi”
aydınlatacak en büyük güç bilgidir. Bilgiye eşit erişim özgürlüğü
demokratik toplumların temelidir. Tüm görme engellilerin de toplumun her
bireyi gibi bilgiye erişme, fırsat eşitliğine kavuşup yükselme hakkı
vardır. Karanlıkla aydınlık arasındaki köprüyü, onlara bilgiye erişimi
ve bilgiyi toplumda yaygınlaştırmayı meslek olarak seçmiş bilgi ve belge
yönetimi uzmanları kuracaklardır.
Bu
düşünceden hareketle 16 – 17 Ekim 2007 tarihinde Milli Kütüphane’de,
Kültür ve Turizm Bakanlığı, ÜNAK (Üniversite ve Araştırma
Kütüphanecileri Derneği) ile Altınokta Körlere Hizmet Vakfı’nın
işbirliğiyle “1.Ulusal Körler ve Kütüphanecilik Sempozyumu’nun
gerçekleştirilmesi, bu konuda atılmış en önemli adımlardan birisidir.
Sempozyum, kamuoyunun ilgisini çekmiş ve bu alandaki çalışmaları
hızlandırmıştır.
Tüm
ülkelerin ve kütüphane türlerinin bu çalışma kapsamında incelenmesi
olanaksızdır. Bu nedenle, burada böyle özel bir hizmet alanına öncü
çalışmalarla katkıda bulunmuş ülkelerdeki bazı gelişmeler ve
Türkiye’deki çalışmalar kısaca tanıtılacak ve toplumun her bireyine eşit
hizmet vermekle yükümlü kütüphane türü olan halk kütüphanelerinde
verilen hizmet incelenecektir.
Halk
kütüphanelerinin kütüphane türü olarak seçilmesinin nedeni hizmet
kapsamıdır: Halk kütüphaneleri cins, yaş, ırk, milliyet, din, dil,
eğitim, kültür, sosyo-ekonomik düzey, politik görüş farkı, sağlık
(hastalık veya özürlülük) engeli gözetmeden, toplumun her bireyine
hizmet verip, onu bilgiyle ve çeşitli kütüphanecilik hizmetleriyle
buluşturmakla yükümlü demokratik kurumlardır. Halk kütüphanesinin görme
engellilere verdiği hizmetlerin kalitesi, bu kütüphane türünün
gelişmesiyle koşuttur. Bazı toplumların halk kütüphanesini benimsemiş
olması, hizmet kalitesini de yükseltmiştir. Bu sürecin iyi
anlaşılabilmesi için, görme engelliler-kütüphane ilişkisinin hem
Türkiye’de hem de diğer ülkelerdeki tarihsel gelişiminin incelenmesi
gereklidir (Encyclopedia of Library and Information Science, 1978; The
Encylopedia Americana, 1982; The American Peoples
179BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191 Tülin SAĞLAMTUNÇ
Encyclopedia, 1960; Meyers Enzylopadisches Lexikon, 1972; Kunze ve Ruckl, 1960; Enç, Çağlar ve Özsoy, 1981, ss.45-46).
Tarihsel Gelişim
Tarihsel
gelişim hem Türkiye hem de diğer ülkelerde olanaklar ölçüsünde
kronolojik sırayla izlenmeye çalışılmış, böylece karşılaştırma yapılarak
konuya kuşbakışı bakılmıştır. Görme engellilerin, topluma
kazandırılmaları eğitimle mümkün olmuştur:
1784
yılında Fransız Valentin Haüy Paris’te ilk “ Körler Okulunu”
(L’institution National pour les jeunnes Aveugles) kurdu. Haüy
görmeyenlerin eğitimle yüksek başarılara ulaşabileceklerine tanık olmuş,
onlara inanmıştı.
Çağdaşları
arasında ilgi çeken bu öncü eğitim kuruluşu, 1791’de İngiltere’de
Edward Rushton tarafından Liverpool’daki İngiliz Körler Okulu’nun
açılmasına neden oldu.
Bu
okulu 1802’de Rusya’da St. Petersburg’da Rus Körler Okulu’nun açılması
izledi. Görmeyenlerin eğitiminde çok önemli çalışmalar yapmış olan
Viyana Körler Okulu’nu 1804’de Johann Wilhelm Klein, Almanya’da ise
August Zeune 1806’da Berlin’de ilk körler okulunu kurdular.
Bu
alanda günümüze kadar ulaşan en önemli buluş, Haüy’nin Okulu’nda,
kendisi de görmeyen bir öğretmen olarak çalışan Louis Braille’nin
1829’da kendi adıyla anılan ve görmeyenlerin parmaklarıyla kitap
okumalarını sağlayan, altı noktayı temel alan, kabartma yazıyı, Braille
Alfabesi’ni bulması olmuştur. Artık görmeyenler için “bitmeyen gece”
bitmiş, şafak sökmüştür. Ancak Braille ile basılan kitapların o yıllarda
hem sayısı çok az hem de çok pahalıydılar.
1830’da
Avrupa’ya gelen Amerikalı Dr. Samuel Griedley Howe, buradaki
gelişmeleri izledikten sonra, vatanına dönerek Boston’da ünlü “Perkins
Körler Kurumu’nu (Perkins Institution for the Blind) 1831 yılında kurdu.
Uzun yıllar bu öncü kuruluşun müdürlüğünü yaptı ve çok sayıda
görmeyenin eğitilerek diğer görmeyenlere ışık olmasını sağladı. Bu
Okul’da yetişen bir öğretmen (Anne Mansfield Sullivan) kör ve sağır ünlü
yazar Helen Keller’i eğitmiş, bir mucizeyi gerçekleştirmiştir. Perkins
Körler Okulu’nun kurulmasından 18 yıl sonra, 1849’da halk
kütüphanelerinin kurulmasını ve kurumun devletten her yönden
desteklenmesini sağlayan Halk Kütüphaneleri Kanunu (Law for the
Establishment of Public Libraries) yürürlüğe girdi. Ülkemizde halk
kütüphanelerinin gelişimini sağlayabilecek bir halk kütüphaneleri
kanununun, Türk kütüphanecilerinin tüm çabalarına karşın hala
çıkmadığını düşünürsek, bu aşamanın toplumun bilgilendirilmesi açısından
önemini görebiliriz. Bunu izleyen 1852 yılında çağdaş halk
kütüphanelerinin öncüsü Boston Halk Kütüphanesi kuruldu.
180Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191
18.
yüzyılın ortalarında İngiltere’de gerçekleşen Endüstri Devrimi
(1760-1830), önceleri büyük ölçüde İngiltere ile sınırlı kaldı
(AnaBritannica, 1960). Yeni ortaya çıkan işçi sınıfının kendisini yaygın
eğitimle geliştirme olanağı olmamıştı. Kendi kendini yetiştirmiş
işçiler daha verimli olacaktı. Bu nedenle 19.yüzyılın 2.yarısından sonra
halk kütüphaneleri eğitim ve kültür sahnesinde rol almaya başladılar.
Halk kütüphanesi yaygın bir deyişle “Halkın Üniversitesi” olmuştur.
1850’de İngiltere’de Halk Kütüphanesi Kanunu (Public Library Act) yürürlüğe girmiştir.
Hizmeti
toplumun her katmanına yaygınlaştırma ilkesi önem kazanmış, görmeyen-
lere de okuma alışkanlığının kazandırılması düşüncesi dünyada yayılmaya
başlamıştır.
Bu
gelişmelerin bir sonucu olarak 1868’de İngiltere’de “Kraliyet Ulusal
Körler Enstitüsü” (Royal National Institute for the Blind) kuruldu.
Braille kitaplar çok pahalı olduğu için görmeyenlere bu özel kitapların
kurum kanalıyla, devlet eliyle sağlanması ve hizmete sunulması ucuza
geliyordu (Owen, 2004, s.58; Bakırcı, 2009b, ss.309-310).
Halk
kütüphaneleri konusunda öncü olan Boston Halk Kütüphanesi gene bir
öncülük örneği olarak 1868’de Braille kitapları da koleksiyonuna
katarak, kuruluşundan yalnız 16 yıl sonra ilk kez görmeyenlere de halk
kütüphanesi hizmeti vermeye başladı.
1876
yılında çok önemli bir mesleki kuruluş olan ALA (American Library
Association) “Amerikan Kütüphane Derneği” kuruldu. Dernek sonraki
yıllarda görmeyenler için de kütüphanecilik standartları hazırladı.
1877
yılında ise İngiltere’de İngiliz Kütüphane Derneği LA (Library
Association) kuruldu. Bu Dernek de sonraki yıllarda görmeyen
kullanıcılara verilen kütüphanecilik hizmetlerinin geliştirilebilmesi
için standartlar hazırlamıştır.
Braille
kitapların pahalı oluşu ve görmeyenlere hizmet verme gerekliliği
İngiltere’de 1882’de (National Library for the Blind) (NLB) “Ulusal
Körler Kütüphanesi”nin, yani Braille kitaplardan oluşan bir kütüphanenin
kurulmasına yol açtı (Kaynar, 1992, s.115).
Sonraki
yıllarda ülkedeki halk kütüphanelerine de bu merkez kütüphaneden
materyal sağlanabiliyordu. Manchester’da halk kütüphanesinin 1852’de
çoktan açılmış olması, görmeyenlere verilen hizmeti olumlu etkilemiştir.
Paris’te
1886’da, Valentin Haüy Birliği (Association Valentin Haüy), Braille
kütüphanesi kurmuştur (Körlere mahsus..., 1956, s.241). Bu kütüphanede
Braille kitaplar da üretilmekteydi.
Osmanlı
İmparatorluğu’nda 1889 yılında Grati Efendi tarafından engellilere
hizmet verilmesi düşünülmüş ve ilk kez Sağırlar Mektebi kurulmuş, bir
süre sonra bunun yanına Körler Bölümü açılmıştır.
181BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191 Tülin SAĞLAMTUNÇ
Ünlü
Amerikalı kör ve sağır yazar Helen Keller, Perkins Körler Okulu’ndan
gönderilen öğretmen sayesinde okumayı öğrendiği gibi, Perkins Enstitüsü
kütüphanesindeki kitapları da okuduktan sonra, Tuscumbia / Alabama’da
halkın kitaplara ulaşabilmesi için birçok yerden mektupla kitap bağışı
sağlamış, hayırsever insanların da yardımıyla 1893’te kendisinin
başkanlığında bir halk kütüphanesi kurmuştur (Keller, 1965, s.181). Bu
gerçekten olağanüstü bir olgudur, göremeyen ve duyamayan bir kişi
herkesin okuma alışkanlığı kazanabilmesi için halk kütüphanesi
kurmaktadır.
İlk Alman Körler Halk Kütüphanesi ise (Deutsche Zentralbücherei für Blinde) 1894 yılında Leipzig’de kurulmuştur.
Tüm
bu gelişmelere kuşbakışı bakarsak, 19.yüzyılın sonundan önce, insan
değerini bilen, maddi olanakları yeterli olan uygar toplumların,
görmeyenleri topluma kazandıracak özel eğitim veren okullarını kurmuş
olduklarını görürüz. Bu gelişmeye koşut olarak, halk kütüphanelerinin,
bu özel kullanıcı grubuna hizmet veren bölümleri de gelişme yoluna
girmişlerdir.
Osmanlı
İmparatorluğu’nda 19.yüzyılda Beyrut ve Mardin’de yabancı misyonerler,
kurumlarında görmeyenlere özgü okullar açmışlardır.
20.yüzyılın
başında 1905’te Hamburg’da Hamburg Körler Merkezi Kütüphanesi (Central
Bibliothek für Blinde) kurulur. Almanya’da görmeyenlere özgü
kütüphanelerin açılması, hizmetlerin geliştirilmesi, 1900 yılında
görmeyenlere de okula gitme zorunluluğunun yasalaşması sonucunda
gerçekleşebilmiştir.
1910
yılında ABD’de Chicago’da okullarda görmeyenler için özel sınıflar
oluşturulmuştur (Enç, Çağlar ve Özsoy, 1981, s.46). Başka ülkelerde de,
yüksek öğretime başlayan görmeyenlere özgü kütüphanelerin açıldığını
görüyoruz, örneğin 1916’da Almanya Marburg a.d. Lahn’da Alman Körler
Yüksek Okulu Kütüphanesi (Blindenhochschulbücherei der Deutschen
Blindenstudienanstalt), Alman Körler Yüksek Okulu bünyesinde açılmıştır.
Türkiye’de
1921’de İzmir’de özel bir derneğin kurduğu Sağır – Dilsiz ve Körler
Okulu’nun açıldığını görüyoruz. Ancak ülkemizde bu özel hizmete devletin
sahip çıkmadığı anlaşılmaktadır.
ABD’de
1931 yılında Kongre Kütüphanesi’nin (Library of Congress) Körler ve
Bedensel Engelliler Bölümü, Körler ve Bedensel Engelliler için Ulusal
Kütüphane Hizmeti Birimi’ni (National Library Service for the Blind and
Physically Handicapped) kurmuştur. Dünyanın en büyük kütüphanesinde
engelli vatandaşlar için böyle bir özel hizmet biriminin kurulması,
Amerikan halk kütüphanelerini de Braille kitaplar konusunda
zenginleştirmiştir. 1935’de kayıt stüdyolarında plaklara kitapların
gönüllü okuyucular tarafından okunması ve bunların kaydedilmesi sonucu
elde edilen, Braille kitaplara
182Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191
oranla daha ucuz ve sayıca daha çok olan Konuşan Kitaplar (sesli kitaplar) aracılığıyla verilen hizmetin yaygınlaştırılması mümkün olabilmiştir.
Almanya
ve Rusya’da da benzer çalışmalar görülmekteydi. Sonraki yıllarda ise ya
kütüphanelerin ya da hizmeti veren derneklerin sunduğu dinleme
araç-gereçleri de konuşan kitaplarla birlikte ödünç verilebiliyordu.
Almanya’da sesli kitaplarla hizmet veren (halk) kütüphanelerine İşitsel
Kütüphane (Hörbücherei) adı veriliyordu.
Buna
benzer bir kuruluş olarak 1950’de İsviçre’de, Zürich’de Körler İşitsel
Kütüphanesi (Schweizerische Blindenhörbücherei) kurulmuştur.
Türkiye’de
görmeyenlerin önderi, görmeyenlerin eğitimi, okuması, aydınlanması için
bir ömür boyu, büyük özveriyle, tüm olanaksızlıklara göğüs gererek
onlar için yararlı olabilecek her tür eğitim ve dayanışma kurumunun
temelini atan Doç.Dr. Mithat Enç ünlü “Bitmeyen Gece” adlı yapıtında bu
onurlu mücadeleyi anlatır (Enç, 2005, s.1).
1950
yılında Enç, Altınokta Körleri Eğitme ve Kalkındırma Derneği’ni
kurmuştur. Derneğin kütüphanesinde, görmeyenlerin ve azgörenlerin her
tür gereksinimini karşılayacak Braille kitaplar ve konuşan kitaplar
vardır.
1950
yılında Mithat Enç’in gayretleriyle İzmir’deki Özel Eğitim Okulu’nun
Körler Bölümü Ankara’ya MEB tarafından nakledildi ve burada Mitat Enç
tarafından Ankara Körler Okulu kuruldu. Bu olgu, Türkiye’de görme
engellilerin eğitilerek, okumayı öğrenmeleri ve okuma alışkanlığını
kazanmalarının ilk adımı kabul edilebilir. Enç, 1952’de Gazi Eğitim
Enstitüsü Özel Eğitim Bölümü’nü, 1954’de ise Gaziantep Körler Okulu’nu
kurdu.
1950’li
yıllarda az gelişmiş ülkelerde, halka okuma alışkanlığı kazandırılması,
örgün eğitim alma olanağı bulamamış bireylerin gelişmesini sağlamak
amacıyla, UNESCO tarafından ilgili ülke ile işbirliği sonucu, Öncü Halk
Kütüphanesi projesi uygulanmaya başlanmıştır. Bu proje kapsamında,
Hindistan’da örnek bir halk kütüphanesi olması amacıyla 1951’de Delhi
Halk Kütüphanesi kuruldu ve önemli hizmetlerinden birisini görmeyenler
içindi. 1992 yılında Hindistan’da Yeni Delhi’de IFLA (International
Federation of Library Associations and Institutions) Uluslararası
Kütüphane Dernekleri ve Kuruluşları Federasyonu’nun Kongresi’ne
katıldım. Bu sayede Delhi Halk Kütüphanesi’nin Görme Engelliler
Bölümü’nü ziyaret edebilme olanağını buldum. Çok zengin Braille kitaplar
ve sesli kitap koleksiyonu, özel eğitim almış kütüphaneciler ve tüm
ülkede posta yoluyla işleyen ödünç materyal verme hizmetiyle
karşılaştım. O tarihte Kültür Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürü idim.
Yurda döndükten sonra İstanbul Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nde ve İzmir
Atatürk İl Halk Kütüphanesi’nde daha önce kurulmuş bulunan konuşan
kitaplık, görme engelliler bölümünün uluslararası standartlara
ulaşabilmesi için gerekli çalışmaları meslektaşlarımla yaptık, Braille
kitap üretimi için gerekli araç- gereci sağladık. Bu birimlerde üretilen
sesli kitaplar çeşitli kütüphanelere ulaştırıldı.
183BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191 Tülin SAĞLAMTUNÇ
1992
yılında özel bir derneğin işbirliği ile Ankara’da Or-An Sevgi Yılı Halk
Kütüphanesinde Konuşan Kitaplık Bölümü’nü hizmete açtık (Or-An, 1992,
s.240). Antalya Tekelioğlu İl Halk Kütüphanesine de özel derneklerin
katkılarıyla 1993-1994 yıllarında Konuşan Kitaplık birimleri açıldı.
Ayrıca bu dönemde Erzurum, Eskişehir, Manisa-Salihli, Uşak ve Kırklareli
halk kütüphanelerinde de bu özel bölümler açılmıştır (Sağlamtunç, 1994,
s.222, 243-244). Bütün bunlar o dönem uygulanan “Örnek Halk
Kütüphanesi” projesi kapsamında (Kütüphaneler Genel Müdürlüğü’nce...,
1992, s.241) gerçekleştirilebilmişti.
İsveç’te
ilk kez 1954’te hizmet verilmeye başlanmış, 1992’de İsveç Konuşan
Kitaplar ve Braille Kütüphanesi kurulmuştur (Gustavsson, 1996, s.46).
Büyük
savaşlarda yaralanıp, görme yeteneğini yitirenler de düşünülmüş,
Paris’te 1919 – 1920 yıllarında Harp Malülleri Körler Birliği
Kütüphanesi kurulmuştur (Körlere mahsus..., 1956, s.243).
Türkiye’de
de kütüphanecilikte önemli gelişmeler görülmektedir: Ankara
Üniversitesi DTCF Kütüphanecilik Bölümü’nün kurulması, 1948’de Milli
Kütüphane’nin kurulması 1955’te Milli Kütüphane Görme Engelliler
Bölümü’nün kurulması (Yaman, 1956, s.247; Bakırcı, 2009a). Milli
Kütüphane Konuşan Kitaplık Bölümü son yıllarda çok geliştirilmiştir.
Türk
kütüphanecilik yayınlarında ilk kez 1956’da “ Körlere mahsus
kütüphaneler” adlı bir çeviri makale yayımlanmıştır (Körlere mahsus...,
1956, s.239).
1958’de
Altınokta Körler Derneği kamuya yararlı dernek statüsünü kazanır. Bugün
28 şubesi ve 6000 üyesi vardır (İçli, 2006, s.31). Derneğin Tüzüğü’nde
kütüphane ve okumak önemsendiği için “Madde 4) e) Sesli, Braille ve
mürekkep baskılı yayınlar çıkartmak,kütüphaneler kurmak ....” görevler
arasında sayılmıştır. Dernek 1986’da ilk konuşan gazete olan
“Altınokta’nın Sesi”ni çıkartmıştır. Bunlar yakın zamana kadar 100 il
halk kütüphanesine gönderiliyorlardı.
Görme
engellilere kütüphane hizmeti verilmesi konusu ne yazık ki 1961 yılında
toplanan VII.Milli Eğitim Şurası’nda ele alınmamış ve Kütüphaneler
Komitesi Raporu’nda da ihmal edilmiştir. Tüm kütüphane türlerinin ele
alındığı bu önemli çalışma bu nedenle eksik sayılmalıdır (Kütüphaneler
Komitesi..., 1961, s.1).
American
Kütüphane Derneği (ALA) 1966 yılında Körlere ve Az Görenlere Hizmet
Veren Kurumlar için Ulusal Akreditasyon Konseyi’ni (ALA National
Accreditation Council for Agencies Serving the Blind and Visually
Handicapped) kurmuştur. Bu adım, hizmette standartlaşma yolunda önemli
bir adımdır.
Türkiye’de
Amerikalılar Türklerle işbirliği yaparak hizmete destek olmuşlardır:
Altınokta Körleri Eğitme Ve Kalkındırma Derneği ile Denizaşırı
Ülkelerdeki Körler İçin
184Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191
Amerikan
Vakfı (American Foundation for Overseas Blind) ve Arnavutköy Amerikan
Lisesi’nin işbirliği ile Türkiye’de ilk kez 1970’te bir diktafon şerit
kitaplığı kurulmuştur. Bu “Kitap” Dağıtım Merkezi’nin verilen eğitimin
gerçekleştirilip, yaygınlaştırılması yolunda önemli katkıları olmuştur
(Enç, 1972, s.100).
Görmeyenlere
halk kütüphanesi hizmetinin verilmesi yönünde ilkeler saptayan UNESCO
Halk Kütüphanesi Manifestosu (UNESCO Public Library Manifesto, 1986,
s.59) ve IFLA (1986, ss.20-22) da özel kullanıcı gruplarına nasıl hizmet
verileceği ayrıntılı olarak anlatılmaktadır.
Türkiye’de
Mitat Enç’in doğum yeri Gaziantep’te, İl Halk Kütüphanesi’nde Konuşan
Kitaplar Bölümü 1981’de açıldı (Konuşan kitaplar..., 1981, s.168).
1988’de
Türkiye’de Kütüphanelerde Yasal Düzenlemeler ve Standartlaşma
Çalışmaları yapıldı. Bina ve kütüphane standartları üzerine yapılan
çalışmalarda özürlü kullanıcıların da gündeme geldikleri görülmektedir
(Kütüphanelerde yasal..., 1988, s.111).
80’li
yıllarda IFLA’nın, Kongre Kütüphanesi’nin konuya ilişkin çeşitli
standartlar ve rehberler hazırladığı görülmektedir. ABD’de gösterilen
tüm duyarlılıklara karşın, hizmetlerin istenilen düzeye ulaşmamasından
dolayı, özellikle yolların, binaların erişilebilirliği sorunlarına çözüm
getirmek amacıyla 1990 yılında Engelli Amerikalılar Kanunu (Americans
with Disabilities Act) yürürlüğe girmiştir (Ethridge, 2005, s.82).
İngiltere’de ise 1995’te Engellilerin İstismarı Kanunu (The Disability
Discrimination Act) yürürlüğe girmiştir (Disability Discrimination...,
1996).
Türkiye’de
1 Temmuz 2005 günlü, Kanun no: 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun
Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’da
“özürlülerin eğitimi” (Madde 1) üzerinde durulmuş, Madde 15’te “ hiçbir
gerekçeyle özürlülerin eğitim alması engellenemez” denilmiştir. Bilgiye
eşit erişim hakkı bu Madde ile saptanmıştır. Eğitimin bir parçası olan
kütüphaneleri kullanma hakkı da bu Madde’nin kapsamına girmektedir.
Bugün yalnız 14 halk kütüphanemizde görme engellilere hizmet
verilebilmektedir. Bu hizmetin yaygınlaştırılması, her ilde verilmesi
gereklidir. 400.000’in üstünde görme engelliye hizmetin gittiği
söylenemez.
Kamu
binalarının engellilerin erişimine hazırlanabilmesi için Kanun 7 yıllık
bir süreyi öngörmektedir; yani en iyimser tahminle 2012 yılında,
özürlülerimiz diledikleri yerlere engelle karşılaşmadan
ulaşabileceklerdir (Geçici Madde 2).
Altınokta
Körler Eğitim ve Kültür Merkezi Ankara’da 1997 yılında hizmete
açılmıştır. Merkez’de bulunan kabartma ve sesli kütüphane kendi
kullanıcılarına hizmet vermekte, ayrıca Merkez’de üretilen sesli
kitaplar Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın halk kütüphanelerine
satılmaktadır.
185BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191 Tülin SAĞLAMTUNÇ
1996’da
İngiliz Kütüphane Derneği LA (Library Association) halk kütüphaneleri
için Ulusal Kılavuz (National Guidelines) hazırlamıştır (Kinnell ve
Creaser, 2001, s.6). Bu çalışma, hizmetin kalitesini yükseltmek için
kütüphane derneklerinin uzmanlarla yoğun işbirliği yaparak standartlar,
rehberler hazırladıklarını göstermektedir. Türk Kütüphaneciler
Derneği’nin de Üniversitelerin Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümleriyle ve
Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü ile
birlikte çalışarak standartlar hazırlaması, özellikle özel kullanıcı
grupları için zorunludur. Artık halk kütüphanelerine ve onların
kullanıcılarına verilen hizmetler masaya yatırılmalıdır. Bazı iyi
niyetli göstermelik, gazetelerde birkaç gün yankı bulan çalışmalar,
temeli sağlam olmadığı için yeterli olamamaktadır. Her şeyden önce
kütüphaneciliğe bakış açısı artık değişmelidir. Değil görme engelliye,
görenlere bile uluslararası düzeyde hizmet veremeyen halk
kütüphanelerimizin kesinlikle reforma gereksinimi vardır. Dünyada
kütüphanecilikte hazırlanan ulusal ve uluslararası standartlar, hizmetin
tüm yönlerini düzenleyebilmektedirler.
Avrupa
Birliği konuyla ilgili olarak Engelli ve Yaşlı İnsanların Entegrasyonu
için AB Telematics (EU Telematics for the Integration of Disabled and
Elderly People ‘TIDE’) ile engelli ve yaşlıların büyük kamu binalarında
yön bulabilmesi, özel gereksinimleri olanların iletişim ve bilgiye
erişim sorunlarının çözümü, görme engellilere istedikleri belgelerin
güvenli olarak ulaştırılmasına vb. ilişkin projeler hazırlamıştır
(Evans, 2000, s.5).
Türkiye’de Verilen Hizmetler
Hizmetin
verimli olması için her alanda eğitim gereklidir: Türkiye’de
üniversitelerin Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümleri, görme engellilere
verilmesi zorunlu halk kütüphanesi hizmetleri konusunda özel eğitime
gereken ilgiyi göstermemişlerdir. Hatta halk kütüphanelerinin üstünde
gerektiği biçimde durulmadığı da söylenebilir. Konuyla ilgili dersler
verilip, tezler hazırlanmaktaysa da öğrencinin halk kütüphanelerinde
özellikle çalışmaya yönlendirildiği söylenemez. Oysa Türkiye’nin
kalkınması için en önemli kurumlardan birisi de halk kütüphanesidir.
Herkes üniversite, araştırma kütüphanelerinden yararlanma potansiyeline
sahip olamayabilir ama halk kütüphanesi herkesi kabul eder. Ancak son
yıllarda görme engellilere yönelik bilimsel araştırmaların yapılması
sevindiricidir. Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümünde
görme engellilerin bilgi erişim sorunları üzerine tezler yapılmış
(Kanık, 1994, s.1) ve yapılmaktadır. 2006’da kurulan Hacettepe
Üniversitesi Engelliler Araştırma ve Uygulama Merkezi 2009’dan bu yana
Beytepe Merkez Kütüphanesi ile iş birliği yapmaktadır. Kütüphane’de özel
bölüm kurulması çalışmaları sürdürülmektedir. Ayrıca Anadolu, Boğaziçi
ve Gazi Üniversitelerinin kütüphanelerinde görme engellilere önemli
hizmetler verilmektedir.
Türkiye’de
2010 yılında 1149 halk kütüphanesi bulunmaktadır. Ancak, bunların
hepsinde konuşan kitaplıklar yoktur. Bakanlık tarafından Sesli Kitap
Projesi başlatılmıştır.
186Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191
Beyazıt Devlet Kütüphanesinde üretilen sesli kitaplar, Bakanlığın web sayfasında kullanıcıların hizmetine sunulmaktadır (Erkan, 2007, s.1).
Kütüphaneler
ve Yayımlar Genel Müdür Yardımcısı Sayın Semra Atınç’la 8 Ocak 2010
günü yaptığım görüşmeye göre, halk kütüphanelerimizde 1024 adet Braille
kitap (299 çeşit), 1249 çeşit 4331 cd-rom, 3337 çeşit 23.179 kaset
bulunmaktadır. Kullanıcı sayısı Türkiye genelinde (çocuk ve yetişkin)
3470’dir. Ancak bunların hepsi görme engelli değildir. Görme engelli
kullanıcının en çok (1504) olduğu kütüphane, Gaziantep Şehit Kamil Bilgi
Yılı Halk Kütüphanesi’dir. Bunu Antalya Tekelioğlu İl Halk Kütüphanesi
(973) ve Batman İl Halk Kütüphanesi (350) izlemektedir.
Bakanlık gör-işit materyalinden yararlanılabilmesi için 500 adet cd-rom çaları kütüphanelere göndermiştir.
Ayrıca,
evlerinden çıkamayan yaşlı, hasta, bedensel ve görme engelliler için
halk kütüphanelerinden posta ya da görevli ile evlere kitap ulaştırma
projesi başlatılmıştır.
Bütün bunlar umut vericidir ve kamuoyunun dikkatini çeker. Önemli olan hizmetlerin sürekli olmasıdır.
Konuşan Kitaplık bulunan Halk Kütüphanelerimiz:1. Adana, Çağdaş Çocuk Kütüphanesi, 2. Antalya Tekelioğlu İl Halk Kütüphanesi, 3. Batman İl Halk Kütüphanesi, 4. Çanakkale Mehmet Akif Ersoy İl Halk Kütüphanesi, 5. Gaziantep. Şehit Kamil Bilgi Yılı İlçe Halk Kütüphanesi, 6. İstanbul, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, 7. İstanbul. Bakırköy Rıfat Ilgaz İlçe Halk Kütüphanesi, 8. İzmir. Atatürk İl Halk Kütüphanesi, 9. İzmir. Aliağa İlçe Halk Kütüphanesi, 10. Bursa İl Halk Kütüphanesi, 11. Manisa - Salihli İlçe Halk Kütüphanesi, 12. İçel İl Halk Kütüphanesi, 13. Samsun Gazi İl Halk Kütüphanesi 14. Tekirdağ İl Halk Kütüphanesi.
187
BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191 Tülin SAĞLAMTUNÇ
Teknik Gelişmeler
Yurtdışında,
büyük buluşlar olan Kurzweil Okuma Makinası İle basılı materyalin
taranıp, sesli hale getirlmesi ve Optacon adlı makineyle de basılı
materyalin taranıp kabartma baskıya çevrilebilmesi başarılarından sonra,
artık çok gelişmiş bilgisayar yazılımları ve olağanüstü teknik
olanaklar sayesinde görme engellilerin bilgiye erişim sorunlarının büyük
ölçüde çözüldüğü söylenebilir. Türkiye’de de pek çok teknik olanak aynı
düzeyde kullanılabilmektedir.
Görme
engelli kullanıcı artık aracı bir şahsa gereksinim duymadan, seçiminde
bağımsız olabilmekte, özgürce istediği bilgiye ulaşabilmektedir. Bu
durumda bilgiye erişimde eşitliğe kavuştuğu söylenebilir.
Teknik
olanakların gelişmesine karşın görme engelli kullanıcılar üzerinde
yapılan bir araştırmada ilginç bulgulara ulaşılmıştır (Kinnell ve
Creaser, 2001, ss.6-8):
“Pek
çok görme engellinin verilen hizmetin özelliklerinden haberi yoktur.
Sunulan materyal beğenilmemektedir, boş zamanlarını diğer aktivitelere
oranla daha çok okumakla geçirmektedirler, müzik enstrümanı çalabilenler
kabartma nota istemektedirler.”
Teknik
olanaklar yeterli olsa da insanları evlerden çıkartmak, onların başka
insanlarla tanışmasına, kütüphaneye kendilerinin gidip kütüphanecilerle
ve diğer kullanıcılarla, sevdiği yazarlarla yüzyüze görüşmelerine fırsat
verilmelidir. Diğer kullanıcılara olduğu gibi, kitap tartışma günleri,
yazar söyleşileri toplantılarına davet etmek gerekir. Ayrıca, çok okuyan
bu kullanıcı grubunun, materyal seçiminde ve verilecek hizmetlerin
çeşitlendirilmesinde fikri alınmalıdır kanımca. Böylece kütüphaneci ve
kullanıcılar birbirlerini tanıyıp, benimseyebileceklerdir. Teknik
olanakların düzeyi ne olursa olsun insan ilişkisinin sıcaklığıyla
yarışamaz. Ancak yine de teknolojinin yarattığı olanaklar, hizmetin
istenen düzeyde verilebilmesi için şarttır (Miller ve Erazo, 2001,
ss.189-192).
Yazılı
metinleri dijital hale getiren, seslendiren, yardımcı teknik araç-gereç
bulundurulmalıdır. Az gören kullanıcılar için (Close Circuit TV’CCTV’)
kapalı devre televizyon, metinleri büyütmekte ve okunabilmelerini
sağlamaktadır. Teknik olanaklar sayesinde görme engelli kullanıcılara
metinler seslendirilerek hizmet verilmektedir. Sesli kitaplar Daisy
sistemi yardımıyla üretilmektedir (Bakırcı, 2009b, s.314). Kurzweil
okuma makinesi de basılı metinleri sese dönüştürebilmektedir.
Özetlenirse,
ekran büyütücüler (az görenler için), ekran okuyucular, ses
arabirimleri özellikle okuyamayan ve klavye kullanamayanlar için
vazgeçilmezdir. Windows NT için Jaws’la ekran sesli okunabilmekte ve tüm
kaynaklara erişim olanağı sağlanmaktadır. Bunun gibi pek çok olanak
vardır. Ayrıca, Braille arabirimleri de kullanılmaktadır.
188Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191
Mikroformları
da dijital hale getirmek mümkün olmakta, bu yolla bilgiye erişim
kolaylaşmaktadır. Her gün yaşamı kolaylaştıracak yeni yazılımlar
piyasaya çıkmaktadır.
Genel
olarak Braille kitaplar sesli (CD) kitaplar, elektronik kitaplar ve az
görenler için iri puntolu kitaplarla hizmet verilebilmektedir.
Sonuç ve Öneriler
Ülkemizde
halk kütüphanesi hizmetine ivedilikle önem verilmeli, hizmetin kapsamı,
engelli kullanıcıların gereksinimleri, dilekleri, eleştirileri,
özellikleri doğrultusunda düzenlenmelidir. Yazılı bir halk kütüphanesi
politikası oluşturmalı; görme engelli kullanıcılar, bedensel engelli
kullanıcılar için ayrıca yazılı politika oluşturulmalıdır.
Halkla
ilişkilere önem verilmeli, halkın verilen hizmetlerden haberdar olması
sağlanmalı, kütüphaneye gelen ya da sözlü, yazılı iletişime giren
kullanıcılara güleryüzlü ve problem çözücü, yaratıcı önerilerle hizmet
verilmelidir.
Görevliler
belirli aralıklarla özel kullanıcı gruplarına yönelik hizmetiçi eğitim
almalıdırlar. Kullanıcılara da hizmetlerden yararlanma yolları
gösterilerek, kullanıcı eğitimi verilmelidir.
Kullanıcıların
evden çıkıp kütüphaneye gelmeleri, söyleşilere katılıp görüş
bildirmeleri sağlanmalıdır. Materyal seçimine katkıda bulunmaları
istenmelidir.
Türk
Kütüphaneciler Derneği ve ÜNAK, Bölümlerle ve devlet otoriterileriyle
iletişime girerek, özel kullanıcı grupları için hizmet standartları
oluşturmalı ve diğer ülkelerde olduğu gibi akreditasyon hizmeti
verebilecek bir komite yapılandırılmalıdır.
Çeşitli
merkezlerde görmeyenlere yönelik materyal üretilmekte, ancak bunların
arasında sağlıklı eşgüdüm sağlanamamaktadır. Bu nedenle ürünler,
taraflar için ve kullanıcılar için verimli olamamaktadır. Merkezi bir
birim kurulabilir ya da yapılanların eşgüdümle gerçekleştirilmesi
sağlanabilir. Kütüphanelere sağlanan kitapların arkasına CD’leri
eklenmelidir.
Çatışmalar
sırasında görme yeteneğini tamamen ya da kısmen yitirmiş gazilerimize
muhakkak ulaşılmalı ve hizmete dâhil olmaları sağlanmalıdır.
Kütüphane
binalarının Özürlüler Kanunu’nda öngörüldüğü gibi, 2012 yılına kadar
görme engellilerin kullanabilecekleri düzeye getirilmesi sağlanmalı, TDK
ise bu işin takipçisi olmalıdır. Dünyanın her yerinde olduğu gibi görme
engellilerin en büyük yardımcısı olan eğitilmiş rehber köpeklerin
binaya girmelerine izin verilmelidir; bunlar eğitildikleri için hiçbir
soruna neden olmayacaklardır, kullanıcının da kendisini güvende
hissetmesini sağlayacaklardır. Bina girişlerinde otomatik kapılar
bulunmalıdır.
189BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191 Tülin SAĞLAMTUNÇ
Özel
kullanıcı gruplarına verilen halk kütüphanesi hizmetlerinin henüz
istenen düzeyde olmadığı bir gerçekse de olumlu adımların atıldığı,
bilgi ve belge yönetimi uzmanlarının ilgisini çekmeye başladığı da başka
bir gerçektir.
Kanımca,
dikkat edilecek en önemli husus, her kullanıcıya uygulanan bağımsız
seçim ve bilgiye erişimde eşitlik ilkesinin görme engelli kullanıcılara
da uygulanması, istenmedikçe seçime karışılmamasıdır. Unutulmasın ki
görme engelliler pek çok görenden daha çok okumaktadırlar.
Kütüphaneciler böyle bir inançla hizmet verdikleri sürece “evrenin tüm karanlığı tek mum ışığını bile köreltemeyecektir”.
KaynakçaAnaBritannica (15.ed.). (1960). İstanbul: Anayay.
Bakırcı, R. (2009a). Milli Kütüphane’de görme engellilere sunulan hizmetler ve gelişmeler. Bilgi
Dünyası, 10(1), 100-104.
Bakırcı, R. (2009b). İngiltere’deki Kraliyet Ulusal Körler Enstitüsü’nün (RNIB) çalışmaları ve ülkemiz
için öneriler. Bilgi Dünyası, 10(2), 309-315.
Disability Discrimination Act. (Inf. leaflet DL80). (1996). London: Minister for Disabled People.
Encyclopedia of Library and Information Science (1978). New York: Decker.
Enç, M. (1972). Görme özürlüler: Gelişim, uyum ve eğilimler. Ankara: Sevinç.
Enç, M. (2005). Bitmeyen gece (3.bs.). İstanbul: Ötüken.
Enç, M., Çağlar, D. ve Özsoy, Y. (1981). Özel eğitime giriş. Ankara: Sevinç.
Erkan, E. (2007). Türkiye’de görme engelliler ve eve bağımlı kişiler için halk kütüphanesi hizmetleri
(Metin teksirdir).
Ethridge, J. (2005). Removing barriers for visually impaired users through assistive technology
solutions. Mississippi Libraries, 69(4), 82-84.
Evans,
M. K. (2000). Serving the needs of visually impaired information
seekers in UK public libraries. IFLA Council and General Conference:
Conference Proceedings (66th, Jerusulem, Israel August 13-18, 2000).
Gustavsson, S. (1996). İsveç’te konuşan kitaplar: Görme özürlüler için gelişmekte olan bir olanak.Türk Kütüphaneciliği, 10(1), 44-47.
IFLA. (1986). Guidelines for public libraries (3.ed.). München: Saur.
İçli, T. (Ed.). (2006). Görme engelliler hakkında görenler için rehber. Ankara: Altınokta Körlere Hizmet
Vakfı.
Kanık, L. (1994). Görme engellilere yönelik kütüphane hizmetleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi,
Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
190
Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri BİLGİ DÜNYASI, 2010, 11 (1) 178-191
Kaynar, M. (1992). Görme özürlüler için kütüphane hizmeti. Türk Kütüphaneciliği, 6(2), 114-117.
Kaynar, M. (1995). İngiltere’de körler için bir hizmet kuruluşu olarak Kraliyet Körler Enstitüsü (Royal
Institute for the Blind RNIB). Türk Kütüphaneciliği, 9(1), 36-41.
Keller, H. (1965). Karanlığın içinden (C. Unam, Çev.). İstanbul: Altın.
Kinnell, M. ve Creaser, C. (2001). A new outlook : Services to visually impaired people in UK public
libraries. Journal of Librarianship and Information Science, 33(1), 5-14.
Konuşan kitaplar: Gaziantep İl Halk Kütüphanesi. (1981). TKDB, 30(3), 168-173.
Körlere mahsus kütüphaneler (M. Yaman, Çev.). (1956). TKDB, 5(3), 239-247.
Kunze, H. H. ve Ruckl, G. (Eds.). Lexikon des Bibliothekswesens. (1969). Leipzig: VEB.
Kütüphaneler Genel Müdürlüğü’nce ‘Örnek Kütüphane’ uygulaması başlatıldı. (1992). Türk
Kütüphaneciliği, 4(1), 241.
Kütüphaneler Komitesi Raporu. (1961). VII. Milli Eğitim Şurası. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı. 1961.
Kütüphanelerde yasal düzenlemeler ve standartlar. (1988). Komite Toplantıları (23-25 Şubat 1988).
Ankara: KTB.
Meyers Enzylopadisches Lexikon. (1972). Mannheim: Bibl.Institut.
Miller, W. ve Erazo, E. (2001). Engelli kullanıcılar için bilgiye erişim (F. Subaşıoğlu, Çev.). Türk
Kütüphaneciliği, 15(2), 186-193.
Or-An Sevgi Yılı Halk Kütüphanesi bünyesinde Konuşan Kitaplık Bölümü hizmete açıldı. (1992).
Türk Kütüphaneciliği, 6(4), 240.
Owen, D. (2004). Sharing a vision: Working to improve library and information services in the UK
for visually impaired people. Health Information and Libraries Journal, 21(Suppl.2), 58-61.
Özürlüler ve bazı kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılması hakkındaki Kanun
(2005). Kanun no : 5378, Kabul tarihi: 1.7.2005.
Sağlamtunç, T. (1994). Çağdaş kütüphanecilik ve düşünce özgürlüğü. İstanbul: Yapı.
The American Peoples Encyclopedia (13.ed.). (1960). Chicago: Spencer.
The Encylopedia Americana (Int.ed.). (1982). Connecticut: Grolier.
UNESCO Public Library Manifesto (1995). IFLA Section of Public Libraries. The Hague: IFLA.
UNESCO Public Library Manifesto. (1986). Guideliness for Public Libraries IFLA içinde (ss.57-60).
München: Saur.
Yaman, M. (1956). Ankara’da Milli Kütüphane’nin körlere mahsus kısmı. TKDB, 5(3), 247.
191
Yorumlar
Yorum Gönder