GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞİ
GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞİ
GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
Prof. Dr. Sedat MURAT∗
ÖZET
Đnsan hakları ve sosyal güvenlikle ilgili düzenlemeler tüm insanlığı
kapsamakla birlikte, kadınlar, çocuklar ve özürlüler gibi özel olarak
korunması gereken bazı gruplar için özel düzenlemelere gidilmiştir.
Küreselleşmenin
geliştiği ve yerel yönetimlerin önemli fonksiyonlar yüklendiği
günümüzde özürlülere yönelik önemli iyileştirici gelişmelere de tanık
olmaktayız
Ülkemizde
özürlülerin korunmasına yönelik olarak genel yasaların dışında yerel
yönetimlere de bu alanda bazı imkanlar tanıyan yasal düzenlemelere
gidilmiştir.
Đstanbul
Büyükşehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eğitimi Kursları (ĐSMEK)
bünyesinde toplumun her kesiminin yanı sıra dezavantajlı gruplar içinde
yer alan özürlülere de eğitim verildiği görülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Özürlüler, yerel yönetimler, eğitim.ABSTRACT
THE
GENERAL WORK AIMED AT THE DISABLED AND THE ISMEK EXAMPLE Although laws
related to human rights and social security comprises the whole of
humanity, there are specific regulations regarding groups like women,
children and the disabled who are in need of special protection.
∗ Đstanbul Üniversitesi, Đktisat Fakültesi, ÇEEĐ Bölümü.SEDAT MURAT 22
In
light of the increased globalization and the more extensive tasks that
the local governments shoulder, we are witnessing important improvements
for the disabled.
Apart
from the general laws in Turkey aimed at the protection of the
disabled, there are also regulations providing the local governments
with some leeway in dealing with the issue.
Istanbul
Municipality Art and Occupation Education Institutions (ISMEK) gives
education to the general public and to disadvantaged groups like the
disabled.
Key Words: Disabled, local governments, education.GĐRĐŞ Đnsan odaklı bir kültüre sahip olmamız nedeniyle özürlülerle ilgili olarak toplumumuzda geçmişten günümüze ciddi boyutlarda bir sorun yaşanmamasına karşın, bu konuda günümüzün gelişmiş batılı ülkelerinin geçmişlerinin pek de temiz olmadığı ve 18. yüzyıl sonlarına kadar zihinsel veya fiziksel bazı özürlülerin cadı oldukları düşüncesiyle yakıldıkları ve yok edildikleri bilinmektedir.
Sanayi
toplumlarında ortaya çıkan birçok soruna çözüm bulunurken, özürlülerin
sorunları genellikle hep göz ardı edilmiştir. Ancak küreselleşmenin
geliştiği ve yerel yönetimlerin önemli fonksiyonlar yüklendiği günümüzde
ise özürlülere yönelik önemli iyileştirici gelişmelere de tanık
olmaktayız.
Sivil
toplum örgütlerinin önem kazanması ve toplum bilincinin artmasına
paralel olarak sosyal sorumluluk bilinciyle yerel yönetimlerin
özürlülere yönelik faaliyetleri artmıştır. Ayrıca bu alanlarda yerel
yönetimlere bazı yasal sorumluluklar da yüklenmiştir.
Toplumsal
ve yasal alandaki gelişmeler doğrultusunda gerek Đstanbul Büyükşehir
Belediyesi gerekse ĐSMEK özürlülere yönelik önemli hizmetlerde
bulunmaktadır.
Bu
çalışmada ĐSMEK’in özürlüler merkezlerinde, özürlülere yönelik olarak
yürütmüş olduğu eğitim çalışmaları ve bu eğitim çalışmalarının yapısı
üzerinde durulmaktadır.
23 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
ĐSMEK’in
özürlülere yönelik eğitim çalışmaları incelenmeden önce genel olarak
ĐSMEK ve ĐSMEK’in toplam eğitim faaliyetlerine kısaca değinilecektir. Bu
sayede toplam kursiyerler ile özürlü kursiyerlerin genel özelliklerinin
daha net bir şekilde anlaşılması ve karşılaştırılması imkan dahiline
girmiş olacaktır.
I. KAVRAMSAL YAKLAŞIM VE ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR
Özürlülerle
ilgili olarak farklı kavramlar kullanılabilmekle birlikte önemli olan
husus, özürlüler konusuna devletin, toplumun, sivil toplum örgütlerinin
ve bu arada yerel yönetimlerin nasıl yaklaştıklarıdır.
Özellikle
batı dünyasında uzun yıllar özürlülere yönelik olarak olumsuz bir tutum
sergilenmişken, son yıllarda ise bu konuda bir çok uluslar arası
kuruluşun önemli roller üstlendikleri görülmektedir.
Bu kısımda özürlülük kavramı, türleri ve özürlülerle ilgili olarak yapılmış çalışmalar ele alınacaktır.
A. ÖZÜRLÜ KAVRAMI
Özürlülük
konusunda değişik kaynaklarda çoğunlukla da aynı anlama gelecek şekilde
farklı kavramlar kullanılmaktadır. Bunlar arasında en sık
rastlanılanları ise “bozukluk”, “engelli”, “özürlü” ve “sakat”
kavramlarıdır. Bu kavramlar üzerinde henüz bir anlaşma sağlanamamıştır
ve tek bir anlam için farklı durumlarda farklı kavramlar
kullanılmaktadır.
Özürlülükle
ilgili kavram konusunda Türkçe’nin yanı sıra birçok dilde de yaklaşık
olarak aynı anlama gelen birden fazla sözcük bulunmaktadır. Örneğin
Türkçe’de genel düzeyde engelli, özürlü, sakat sözcükleri aslında
aralarında anlam fakları olduğu halde aynı anlama gelmek üzere
kullanılmaktadır. Genelde tüm engelliler için yaşanan bu karmaşa belirli
engelli kümeleri için de geçerlidir. Örneğin kör, âma, görme engelli,
görme özürlü, az gören, vb. Bu sözcükler değişik
SEDAT MURAT 24anlamlar taşıdıkları gibi yer yer aynı anlama gelmek üzere de kullanılabilmektedirler. Bu da bir zihin karışıklığı oluşturabilmektedir 1.
Özürlülüğün
her zaman her yerde geçerli ölçülerle tanımını yapmanın bir hayli güç
olmasından gerek literatürde çok değişik tanımları vardır. Birleşmiş
Milletler Sakat Haklan Bildirgesinde “Kişisel ya da sosyal yaşantısında
kendi kendisine yapması gereken işleri (bedensel ya da sonradan olma)
her hangi bir noksanlık sonucu yapamayanlar” sakat olarak
tanımlanmaktadır.
Özürlü
sözcüğü genelde hareket yeteneği sınırlanmış bireyi çağrıştırmaktadır.
Hareket yeteneğini sınırlayan nedenler ise doğuştan getirilen, doğum
sırasında karşılaşılan ya da sonradan yaşanan bir hastalık veya kaza
sonucu ortaya çıkan bir işlev bozukluğundan kaynaklanıyor olabilir.
Hareket yeteneğinin kısıtlı olması, başlı başına bir engellilik midir?
Eğer öyle ise hepimizin yapamadığı, beceremediği bir iş ya da eylem yok
mudur, yaşamda? Özürlülük günlük yaşama katılmayı engelleyen, fiziksel
işlevlerdeki bir sınırlılık hali olarak değerlendirilmelidir. Gerçekte
önemli olan, bazı işlevlerin yerine getirilmesinde karşı karşıya kalınan
bir fiziksel sınırlılığın olması değil, bunları “kompanse” edecek
destek sistemlerinden yoksun kalmaktır. Eğer bir gözlükle, var olan
görme yetersizliğinizi rahatlıkla giderebiliyor ve işlerinizi
görebiliyorsanız bir sorununuz yok; ancak geri kalmış bir köyde ya da
yörede bu gözlüğe ulaşamıyorsanız, ciddi bir sorunla karşı karşıyasınız
demektir. O halde özürlülük çoğu zaman değişken bir konudur. Başka bir
deyişle nerede ve nasıl karşılaşacağınıza bağlı olarak sonuçları değişen
bir durumdur 2.
Özürlülüğü:
“doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel,
ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi
nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini
karşılamada güçlükleri olan ve korunma,
1 Kasım Karataş, Engellilerin Toplumla Bütünleşme Sorunları, Bir Sosyal Politika
Yaklaşımı, http://www.sosyalhizmetuzmani.org/engellitoplum.htm. 2 A.m.
25 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişi” olarak tanımlamak mümkündür 3.
Özürlülüğün
tanımında bazı sosyal faktörlerin dikkate alınması gerekmektedir. Bu
faktörleri aşağıdaki gibi sıralayabilmek mümkündür4.
• Bakıma muhtaçlık,• Çalışabilirlik,
• Sosyal hayata uyumun sağlanabilmesi,
• Ulaşılabilirlik ve erişilebilirlik.
B. ÖZÜRLÜLÜK TÜRLERĐ
Hangi türden olursa olsun, özürlülüğün nedenlerini genel olarak dört ana başlık altında toplayabilmemiz mümkündür. Bunlar;
• Doğum öncesi nedenler.• Doğum sırasındaki nedenler.
• Doğum sonrasındaki nedenler.
• Kazalar, mental geriliğin oluşumunda duygusal ve sosyal faktörler, savaşlar ve doğal afetler gibi diğer nedenleri sayabiliriz.
Özürlülük
türlerini ise ana hatlarıyla dört grupta toplayabiliriz. Bu dört grup
ve kapsadıkları türler kısaca aşağıda açıklanacaktır.
1. Bedensel Özürlü
Bedensel
özürlülük, insan yapı ve biçiminin fiziksel yönlerinde herhangi bir
bozukluk veya eksiklik oluşturarak yine onun bedensel yeteneklerini
engelleyen veya bütünüyle kaldıran özürlülük türüdür. Bedensel
özürlülüğün hem körlük, topallık, çolaklık, sağırlık, kekeme
3 Đçişleri Bakanlığı Büyükşehir Belediyeleri Özürlü Hizmet Birimleri Yönetmeliği, Resmi
Gazete Tarihi: 16/08/2006. Sayısı: 26260 4 Ali Seyyar; Özürlülere Adanmış Sosyal Politika Yazıları, Adapazarı: Adapazarı
Büyükşehir Belediyesi Yayını, 2006, s. 18–23.SEDAT MURAT 26
gibi görülebilen hem de sara, astım, kalp hastalıkları gibi görülemeyen yönleri bulunmaktadır 5.
2. Zihinsel Özürlü
Zeka;
doğuştan var olan ve hayat boyunca deneyimlerle gelişen problem çözme
gücüdür. Bu güçle insan kendisini ve çevresini anlar, olayları muhakeme
eder, sonuçlar çıkarır ve uyumla hayatını devam ettirir.
Zihinsel
Engellilik; doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrasında çeşitli
nedenlere bağlı, genel zihinsel işlevlerde normallerden önemli derecede
gerilik ve bunun yanı sıra uyumsal davranışlarda da yetersizlik gösterme
durumu olarak tanımlanmaktadır.
Zihinsel
engelliliği yaratan birçok sebep vardır. Bunlar, annenin hamileyken ya
da bebeğin geçirdiği hastalıklar, beslenme bozuklukları, çevre, beyinde
oluşan hasarlar, kromozomlardaki anormalliklerdir. Bu faktörler genel
anlamda zihinsel engele yol açan faktörlerdir 6.
3. Psikolojik Özürlü
Değişik
nedenlerle ruhi ve akli yapısında, hayatın gereklerine uymayacak
düzeyde devamlı olarak beceri ve fonksiyon kaybı gösteren ruhsal özürlü
bir kişiye akıl veya ruh hastası denmektedir.
Ruhi
bozukluk belirtileri yavaş fakat belirgin normal dışı davranışlar
halinde ortaya çıkmaktadır. Anormallikler daha fazla, değişen
davranışlarda, giyim tarzında, saçma ve yersiz konuşmalarda, ifrat ve
tefrit arasında öfke, korku, kaygı, aşırı sevinç veya üzüntü şeklinde
seyreden duygularda, birbirine zıt düşünce ve fikirlerde, akıl ve
mantıkla bağdaşmayan görüş açıklamalarında, bozulan uyku düzeninde gelip
giden bilinçte görülmektedir 7.
Psikolojik
nedenlerin önemli bir kısmı, aile içinde yaşanılan olumsuz olaylardır.
Aile içindeki çatışmalar çocuğun daha çok çekingen, utangaç olmasına yol
açar. Ayrıca, yaşanılan ani şoklar, kazalar ya da
5 Ali Seyyar; Sosyal Siyaset Açısından Özürlülüğe Karşı Mücadele, Đstanbul: Türdav A.Ş.,
2001,
s. 23. 6 http://www.sosyalhizmetuzmani.org/zihinselengelliler.htm 7
Seyyar, Sosyal Siyaset Açısından Özürlülüğe...a.g.e., s. 34.
27 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
sevdiğini kaybetme gibi durumlarda konuşma engelini yaratan faktörler psikolojik nedenler arasında yer alır.4. Birden Fazla Özürlü
Kişinin
herhangi bir fiziki özürlülüğünün yanında kör, sağır veya
zihinsel–ruhsal yönden özürlü olması durumunda, birden fazla özrü
bulunmaktadır. Hem bedensel, hem de zihinsel yönden özürlü olanlar da,
birden fazla özrü olanlar grubuna girmektedir.
C. ULUSLAR ARASI KURULUŞLARIN ÖZÜRLÜ KAVRAMINA YAKLAŞIMLARI
Đnsan
hakları ve sosyal güvenlikle ilgili düzenlemeler tüm insanlığı
kapsamakla birlikte, kadınlar, çocuklar ve özürlüler gibi özel olarak
korunması gereken bazı gruplar için özel düzenlemelere gidilmiştir.
Engellilik
ile ilgili teorik yaklaşımlardan kaynaklanan ya da bu yaklaşımlara yol
açan bazı uluslararası kuruluşların engellilik tanımları şöyledir:
1. Dünya Sağlık Örgütü’nün Yaklaşımı
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) özürlü, diğer bir ifadeyle özürlülük kavramını üç ayrı ana kategoride ele almaktadır 8.
Đç
veya dış organların zarar görmesi veya tahrip olması (Yetersizlik,
impairment): Sağlık bakımından psikolojik, fizyolojik ve anatomik
(fiziksel) yapı veya fonksiyonlardaki eksikliği ve anormalliği ifade
eder.
Organların
zarara uğraması nedeniyle ruhsal, psikolojik veya fiziki yönden
fonksiyonel engellerin ortaya çıkması (Özürlülük, disability): Bir
aktiviteyi normal tarzda veya normal kabul edilen sınırlar içinde
gerçekleştirmekteki kısıtlılık veya yetersizliktir.
8 ĐBB; Sosyal Doku Projesi Araştırmaları –7 Özürlüler, Đstanbul: APK Daire BaşkanlığıAraştırma Müdürlüğü, 2004, s. 33.
SEDAT MURAT 28
Sosyal
engellerin belirlenmesi (Engellilik, handicap): Bir yetersizlik veya
özür nedeni ile yaşa, cinsiyete, sosyal ve kültürel faktörlere bağlı
olarak kişiden beklenen rollerin kısıtlanması veya yerine
getirilememesidir.
Bu
açıklama ve tanımlamalardan da görüleceği üzere, bugün, bir kişinin
özürlü sayılabilmesi için, o kişinin bedensel (anatomik, ortopedik)
bozukluğundan daha çok, fonksiyonel yetersizliği olup olmadığına, bir
diğer ifadeyle, arızalanmış organların ne derecede görevlerini yerine
getirip getirmediğine bakılmaktadır 9.
2. Uluslararası Çalışma Örgütünün Yaklaşımı
Đnsanlar,
uğramış oldukları hastalık veya kazalar sonucunda özürlü duruma düşerek
çalışma güçlerini ya tamamen ya da kısmen kaybedebilmektedirler. Đşte
Uluslar arası Çalışma Örgütü (ILO) konuya iş hayatına katılabilme
açısından yaklaşarak özürlüyü tanımlamaktadır. ILO’ya göre “fiziksel ve
zihinsel yeteneklerin azalması sonucu, uygun bir işi elde etme veya
koruma imkânını ileri derecede kaybeden kişiye özürlü denilmektedir.”
1983
yılında ILO; özürlü tanımını yeniden ele almış ve bu sefer de özürlüyü,
“fiziksel ve ruhsal bir noksanlık sonucu uygun bir işi sağlama, o işi
koruma ve bu işte ilerleme ihtimalleri önemli bir biçimde azalmış bir
kişi” olarak tarif etmiştir 10.
3. Birleşmiş Milletler Örgütünün Yaklaşımı ve Bu Konudaki Çalışmaları
Birleşmiş
Milletler Genel Kurulu’nun Đnsan Hakları Bildirgesi’ne ek 3447 Sayılı
Özürlü Kişilerin Hakları Bildirisinin 1. Maddesine göre özürlü “normal
bir kişinin kişisel ya da sosyal yaşantısında kendi kendisine yapması
gereken işleri, bedensel veya ruhsal yeteneklerindeki kalıtımsal ya da
sonradan olma herhangi bir noksanlık sonucu yapamayanlar” şeklinde
tanımlanmaktadır 11.
9
Seyyar, Sosyal Siyaset Açısından Özürlülüğe...a.g.e., s. 42. 10 Seyyar,
Sosyal Siyaset Açısından Özürlülüğe...a.g.e., s. 43. 11 Nilgün
Küçükkaraca; Zihinsel Engellilik ve Đletişim,
http://www.sosyalhizmetuzmani.org/zihinselengelliiletisim.htm
29 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
Herkes
için eşitlik ilkesi ile hareket eden Birleşmiş Milletler (UN)
belgelerinde özürlülük ilk kez 1948 yılında yayınlanan Đnsan Hakları
Evrensel Bildirgesi’nde dile getirilse de BM sistemi içerisinde
özürlülükle ilgili çalışmaların başlama tarihi 1945 yılına
dayanmaktadır. Özellikle görme ve işitme engelliler gibi bedensel
engeller taşıyan bireylerin haklarının arttırılmasına odaklanılmış,
bunun dışında da özürlülüğü önleme ve rehabilitasyon çalışmalarına önem
verilmiştir.
1950
yılında Cenova Konferansında özürlülerin sosyal rehabilitasyonu dile
getirilmiş ve bir komisyon kurularak eğitim, tedavi, mesleki
rehabilitasyon ve istihdam konularında uluslararası standartlar
belirlenmesi ön görülmüştür.
1952
yılında Birleşmiş Milletler tarafından UNDP, ILO, WHO, UNESCO, UNICEF
gibi uluslararası organizasyonların katılımının sağlandığı bir toplantı
gerçekleştirilerek yeni bir bakış açısıyla eğitim ve rehabilitasyon
programları geliştirilirken, özürlülerle ilgili konuların da bu
kuruluşların programlarına dahil edilmesi istenmiştir. Daha sonraki
yıllarda bu organizasyonların ülkelere özürlülerle ilgili konularda
proje ve teknik destek sağlamaları kararı alınmıştır.
1969
yılında Birleşmiş Milletler Genel Konseyi Sosyal Kalkınma ve Kalkınma
Sürecine Dair Bildirgesi’ni yürürlüğe koymuştur. Bu beyannamenin 19.
maddesi zihinsel ve bedensel özürlülerin topluma tam katılımının
arttırılması da dahil olmak üzere sağlık, sosyal güvenlik ve sosyal
refah önlemleri alınmasını ön görmektedir.
20
Aralık 1971’de özürlülerin haklarının uluslararası ve ulusal eylem
planlarında hükümetler tarafından çerçeve olarak kullanılması amacıyla
Zihinsel Özürlülerin Haklarına Dair Bildirge yayınlanmıştır.
1975
yılının Aralık ayında BM Genel Konseyi tarafından Özürlü Hakları
Bildirgesi yayınlanmıştır. Burada tüm özürlülerin haklarının din, dil,
ırk, cinsiyet, ideolojik ayrım yapılmaksızın garanti altına alındığı
söylenmektedir.
1981
yılı Birleşmiş Milletlerce Uluslararası Özürlüler Yılı olarak ilan
edilmiştir. Aynı yıl Viyana’da “Özürlülerin Eğitimi, Özürlülüğü Önleme
ve Sosyal Hayata Tam Katılım Konusunda Dünya Konferansı”
gerçekleştirilmiştir.
SEDAT MURAT 30
1982
yılında Özürlüler Đçin Dünya Eylem Programı hazırlanmıştır. Bu
programda özürlülükle ilgili oluşturulacak politikalar üç başlık altında
toplanmıştır. Bunlar Önleme; Rehabilitasyon ve Fırsat Eşitliğidir. 3
Aralıkta düzenlenen Genel Konseyde ise her yıl 3 Aralık gününün
Özürlüler Günü olarak kutlanmasına yönelik tavsiye kararı sunulmuştur.
Aynı
toplantıda Özürlüler için Dünya Eylem Planının tavsiye ettiği
faaliyetlerin hükümetlerce uygulanmasını ve tüm dünyada özürlülerle
ilgili global bir kalkınma sağlamak amacıyla 1983–1992 Birleşmiş
Milletler Özürlüler Onyılı ilan edilmiştir.
1989’da
Özürlüler Alanında Đnsan Kaynakları Geliştirme Eylem Planı Đçin Tallinn
Çerçevesi kabul edilmiştir. Bu çerçevede özürlülerin iş gücü
piyasasında yer almaları ve mesleki istihdamları için eğitilmeleri
gerektiği belirtilmektedir.
1991’de
Akıl Hastalarının Korunmasına ve Akıl Sağlığının Geliştirilmesine Dair
Prensipler yürürlüğe konmuştur. Bu prensipler bireylerin temel hakları
ve özgürlüklerinden bahsetmektedir.
1992’de
Birleşmiş Milletler Özürlüler Onyılı’nın kapanış toplantısında her yıl 3
Aralık gününün Özürlüler Günü olarak kutlanması kararlaştırılmıştır. Bu
toplantıda ayrıca özürlülerin büyük bir kısmının gelişmekte olan
ülkelerde yaşadığına binaen 1993–2002 yılının Asya–Pasifik Özürlüler
Onyılı olarak ilan edilmiştir. Özürlüler Đdaresi Başkanlığının 1998
yılında dahil olduğu Özürlüler Onyıl sürecinin kapanış toplantısı 2002
yılında gerçekleştirilmiş ve Asya– Pasifik Özürlüler Onyılı’nın
2002–2012 süreci için bir Onyıl daha uzatılması kararı alınmıştır.
1993’de
Özürlüler Đçin Fırsat Eşitliği Konusunda Standart Kurallar kabul
edilmiştir. Bu kurallar Özürlüler için Dünya Eylem Planını özetlemekte
ve ülkelere eşit fırsatlar sunma konusunda nasıl önlemler alacağını
bildirmektedir.
1995
yılında Kopenhag’da gerçekleşen Dünya Sosyal Kalkınma Zirvesinde
Kopenhag Sosyal Kalkınma Bildirgesi ve Sosyal Kalkınma Eylem Planı
hazırlanmıştır. Kopenhag Bildirgesi ve Eylem Programı Karar 6’da
devletlerin özürlülere eşit eğitim fırsatı verilmesi konusunda garanti
vermesini istemektedir.
31 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
Dünya
nüfusu göz önünde bulundurulduğunda yaklaşık 500 milyon kişinin özürlü
olduğu ve bunun üçte ikisinin gelişmekte olan ülkelerde yaşadığı
düşünülmektedir. Bu sayı dünyada yaşayan insan sayısı arttıkça artmaya
devam edecektir. Dünya genelinde yaşayan bunca özürlü birey özür
nedenleri ne olursa olsun ya da dünyanın neresinde bulunuyorsa
bulunsunlar yaşadıkları toplum içerisinde çeşitli sosyal ve fiziksel
engellerden dolayı sınırlılıklarla karşılaşmaktadır.
Birleşmiş
Milletler kurulduğu ilk zamanlardan beri özürlü bireylerin sosyal
durumlarını iyileştirmek ve yaşam kalitelerini yükseltmek için çaba
göstermektedir. Birleşmiş Milletlerin özürlülerin onurlarına ve
haklarına yönelik çabalarının dayanağı Birleşmiş Milletlerin kuruluş
ilkeleridir. Bu ilkeler herkesin bildiği gibi insan haklarına saygı,
temel özgürlükler ve tüm insanların eşitliği ilkeleridir.
Birleşmiş
Milletlerin bağlı organlarında da özürlülere yönelik çalışmalar
bulunmaktadır. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu
(UNESCO) özel eğitimle ilgili olarak yapılan ya da yapılacak
faaliyetleri yürütmekle, Dünya Sağlık Örgütü ( WHO) sağlık ve
özürlülüğün önlenmesi konusu ile ilgili olarak teknik desteği vermekle,
Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu (UNICEF) çocuklara yönelik hazırlanan
programları destek sağlamakla sorumludur. Ayrıca, Uluslararası Çalışma
Örgütü ( ILO) iş piyasasına özürlülerin erişimini, uluslararası çalışma
standartları aracılığıyla ekonomik bütünleşmenin sağlanması ve teknik
işbirliği sağlamaktadır.
Birleşmiş
Milletler Özürlüler Programı Birleşmiş Milletler sistemi içerisinde
özürlülere yönelik hazırlanan temel programdır ve bu program Birleşmiş
Milletler Genel Sekreterliği Ekonomik ve Sosyal Đşler Bölümünün, Sosyal
Politika ve Kalkınma Birimi tarafından yürütülmektedir.
Programın
genel çerçevesi ve hedefleri Özürlüler için Dünya Eylem Programı ve
Özürlüler Đçin Fırsat Eşitliği Konusunda Standart Kurallar belgelerine
dayanmaktadır. Bu programın temel amaçları şöyledir:
• Özürlü bireylerin sosyal hayata ve kalkınma sürecine tam ve etkin katılması konusunda destek sağlanması,SEDAT MURAT 32
• Özürlülere sağlanan haklarının ve onurlarının korunmasına yönelik çabaların arttırılması,
• Eğitim, istihdam, bilgi edinme, ürün ve hizmetlere erişimlerinin arttırılması.
Birleşmiş
Milletler Özürlüler Programı ayrıca özürlülerin onurlarının ve
haklarının korunması ve arttırılması konusunda kapsamlı ve uluslararası
çalışma yürüten Genel Sekreterlik, Ad Hoc Komitesi’ne sekretarya hizmeti
vermektedir. Ayrıca, bu program dahilinde ülkelerin özürlülükle ilgili
politikalarını belirlerken başvuru kaynağı olarak kullanabilecekleri
özürlülükle ilgili uluslararası ve bölgesel yasal düzenleme, belgeler ve
standartların yer aldığı Bölgesel ve Uluslararası Yasal Düzenlemeler
Derlemesi hazırlanmıştır.
D. ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK BAZI YEREL YÖNETĐM ÇALIŞMALARI1. Ulusal Çalışmalar
Ülkemizde
tarihsel süreç içinde özürlülerle ilgili ilk örgütlü çalışmalara 1889
yılında başlanmıştır. 1889 yılında Đstanbul’da Sağırlık Okulu, 1921
yılında Đzmir’de Özel Sağırlar ve Körler Okulu, 1944 yılında Đstanbul’da
bir dernek tarafından Sağırlar Okulu, 1951 yılında Ankara’da Körler
Okulu, 1954 yılında Gaziantep’te Körler Okulu açılmıştır. Eğitilebilir
zihinsel özürlüler için ilk özel sınıflar ve bu sınıflarda
yetiştirilecek çocukları seçmek, incelemek ve rehberlikte bulunmak üzere
ilk psikoloji kliniği (şimdiki rehberlik ve araştırma merkezi) 1955
yılında Ankara’da faaliyete geçmiştir. 1963 yılında Ankara’da ve
Đstanbul’da üstün zekâlılar için üst özel sınıflar açılmıştır. 1969
yılında Đstanbul’da Eğitimi Güç Çocuklar Đlkokulu, 1974 yılında
Ankara’da Ortopedik Özürlüler Okulu faaliyete geçmiştir. 1982 yılında
alt özel sınıfları bitiren çocuklara iş öğretmek üzere ilk iş okulu
Bursa’da açılmıştır. 1983 yılında “Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu”
çıkmış ve yürürlüğe girmiştir. Ayrıca Milli Eğitim Bakanlığında
rehberlik hizmetlerinin de dahil edildiği “Özel Eğitim ve Rehberlik
Dairesi” oluşturulmuştur. 1983 yılında yürürlüğe giren Sosyal Hizmetler
ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu ile “Bedensel, zihinsel ve ruhsal
özelliklerinde belli oranda fonksiyon kaybına neden olan organ yokluğu
veya bozukluğu sonucu normal yasamın gereklerine uyamama
33 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
durumunda
olup, korunmaya, bakıma, yardıma ve yetiştirilmeye muhtaç kişi özürlü
olarak tanımlanmış ve bu kişilere beceri kazandırılması ya da devamlı
bakımıyla ilgili “Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri” kurulması görevi
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna verilmiştir. Ancak bugün
gelinen nokta iç açıcı değildir. Tüm bu gayretler özürlülerin sorununu
çözmeye yetmemiştir.
Özürlü
sorunlarının büyüklüğü, çözümü için tedbir alınması zorunluluğunu
doğurmaktadır. Türkiye’de sosyal hukuk devleti anlayışı ile özürlü
hakları ve korunması yasalar ile güvence altına alınmıştır. Bu kapsamda;
Anayasamızın
61’nci maddesi “Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına
intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır” hükmü özürlülerin korunması ve
toplumsal yaşama katılımlarına yardımcı olunmasına temel
oluşturmaktadır. Bu temele dayanılarak hazırlanmış kanun, tüzük ve
yönetmelikler ile özürlülerin yaşamını kolaylaştırıcı düzenlemeler
yapılmıştır.
Korunmaya,
bakıma veya yardıma muhtaç aile, çocuk, sakat, yaşlı ve diğer kişilere
götürülen sosyal hizmetler ve bu hizmetleri yürütmek üzere kurulan
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü’nün görev,
yetki ve sorumlulukları ile faaliyet ve gelirlerine ait esas ve usuller,
27.05.1983 tarihli ve 18059 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan, 2828
Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu ile
düzenlenmiştir.
2828
Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanununun tanımlar
başlıklı 3’üncü maddesinin (c) bendinde, “Muhtaç Sakat” tanımı
bulunmaktaydı. Kanunun bu maddesi 06.06.1997 tarihli ve 23011 Sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanan 572 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 5’inci
maddesinin (c) bendi ile değiştirilmiş ve “Muhtaç Sakat” tanımı yerine
“özürlü” tanımı getirilerek “Özürlü; doğuştan veya sonradan herhangi bir
hastalık veya kaza sonucu bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve
sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle normal
yaşamın gereklerine uymama durumunda olup, korunma, bakım,
rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyacı olan kişi”
olarak tanımlanmıştır.
SEDAT MURAT 34
Anılan
Kanunun 15’inci, 21’inci ve 26’ncı maddeleri dayanak alınarak
hazırlanan Özürlülerin Tespiti, Đncelenmesi, Bakım ve Rehabilitasyonuna
Dair Yönetmelik, 19.08.1993 tarihli ve 21673 Sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu yönetmeliğin bazı
maddelerinde değişiklik yapılması ile ilgili olarak 05.10.2007 tarihli
ve 26664 Sayılı Resmi Gazete’de yönetmelik değişikliği yapılmış ve
yayımlanmıştır.
07.07.2005
tarihinde yürürlüğe giren 5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun
Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 30’uncu
maddesi gereğince 2828 Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu
Kanununa eklenen ek 7’nci madde ile, “Sosyal Güvenlik Kurumlarına tabi
olmayan, bakıma muhtaç özürlülerden ailesini kaybetmiş olanlar ile
ailesi ekonomik veya sosyal yoksunluk içerisinde bulunanlara bakım
hizmetinin resmi veya özel bakım kurumlarında ya da ikametlerinde
verilmesi” hükme bağlanmıştır. Söz konusu uygulamaya istinaden, özürlü
bireyler arasında ayrımı ortadan kaldırmak ve daha geniş kapsamlı hizmet
verebilmek amacıyla 5579 Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme
Kurumu Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 2’nci maddesi ile
“Sosyal Güvenlik Kurumlarına tabi olanların da bakım hizmetinden
yararlanması” hükme bağlanmıştır.
Özürlülerle
ilgili olarak bu yasal gelişmelerin dışında yerel yönetimlerle ilgili
yasalarda da özürlülere yönelik bazı hükümler bulunmaktadır. Nitekim,
5393 Sayılı Belediye Kanunu’nun 77.maddesi gereğince Belediyeler
“sağlık, eğitim, spor, çevre, sosyal hizmet ve yardım, kütüphane, park,
trafik ve kültür hizmetleriyle yaşlılara, kadın ve çocuklara,
özürlülere, yoksul ve düşkünlere yönelik hizmetlerin yapılmasında
beldede dayanışma ve katılım sağlamak, hizmetlerde etkinlik, tasarruf ve
verimliliği arttırmak amacıyla gönüllü kişilerin katılımına yönelik
programlar uygular” denilirken, yine 5216 Sayılı Büyükşehir Belediye
Kanunu’nun 7.maddesinin “v” bendi gereğince ise belediyelerin; “sağlık
merkezleri, hastaneler, gezici sağlık üniteleri ile yetişkinler,
yaşlılar, engelliler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik her türlü
sosyal ve kültürel hizmetleri yürütmek, geliştirmek ve bu amaçla sosyal
tesisler kurmak, meslek ve beceri kazandırma kursları açmak, işletmek
veya işlettirmek, bu hizmetleri yürütürken üniversiteler,
35 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
yüksek
okullar, meslek liseleri, kamu kuruluşları ve sivil toplum örgütleri
ile işbirliği” yapmakla mükellef olduğu dile getirilmektedir.
Bu
çerçevede her belediye engelli veya özürlü kişilerin sosyal
aktivitelerini artırmak ve onların sosyal hayata katılımlarını
kolaylaştırmak zorundadır.
Bu
yasalar doğrultusunda birçok Büyükşehir, il, ilçe ve belde
belediyelerinin özürlülere yönelik bazı çalışmalar yaptıkları ve
projeler geliştirdikleri görülmektedir. Nitekim, 2006 yılında
Başbakanlık
Özürlüler Đdaresi Başkanlığı tarafından “Ülkemizde özürlülerin sosyal
hayata katılımlarını sağlamak, yerel yönetimlerin özürlülük konusunda
sürdürdükleri çalışmaları kamuoyu ile paylaşmak ve teşvik etmek
amacıyla; Ulaşılabilirlik, Eğitim, Rehabilitasyon, Meslek Edindirme ve
Bakım konularını kapsayan “Özürlü Dostu Belediyeler Yarışma Projesi”
düzenlenmiştir. Proje kapsamında yarışmaya katılan belediyelerin yaptığı
hizmetlere ilişkin bilgi ve belgeler ilgili kamu kurum ve kuruluşları,
üniversiteler ve sivil toplum örgütlerinin temsilcilerinden oluşturulan
Hakem Kurulunca değerlendirilmiştir ve dereceye 6 Büyükşehir (Đstanbul,
Ankara, Đzmir, Konya, Kocaeli, Adapazarı ve Eskişehir) ile 2 ilçe
(Bağcılar ve Yıldırım) belediyesi girmiş ve ödül almışlardır 12.
Yapılan
değerlendirme sonucunda; üç ayrı kategoride birincilik, bir kategoride
ikincilik alan Đstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı Onur Ödülüne
layık görülmüştür.
“Ulaşılabilirlik” Alanında Ödül Alan Belediyeler:1. Birincilik Ödülü: Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
2. Đkincilik Ödülü: Đstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
3. Üçüncülük Ödülü: Adapazarı Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
“Eğitim” Alanında Ödül Alan Belediyeler:
1. Birincilik Ödülü: Đstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
12 Not: Bu belediyelerin özürlülere yönelik hizmetleriyle ilgili bilgiler kendi web sitelerinden
alınmıştır.
SEDAT MURAT 36
2. Đkincilik Ödülü: Đzmir Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
3. Üçüncülük Ödülü: Konya Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
“Rehabilitasyon” Alanında Ödül Alan Belediyeler:
1. Birincilik Ödülü: Đstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
2. Đkincilik Ödülü: Ankara Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
3. Üçüncülük Ödülü: Đstanbul Bağcılar Belediyesi Başkanlığı
“Meslek Edindirme” Alanında Ödül Alan Belediyeler:
1. Birincilik Ödülü: Konya Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
2. Đkincilik Ödülü: Bursa–Yıldırım Belediyesi Başkanlığı
3. Üçüncülük Ödülü: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
“Bakım” Alanında Ödül Alan Belediyeler:
1. Birincilik Ödülü: Đstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
2. Đkincilik Ödülü: Konya Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
3. Üçüncülük Ödülü: Ankara Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
a. Đstanbul Büyükşehir Belediyesi
Đstanbul
Büyükşehir Belediyesi bünyesinde bir Özürlüler Müdürlüğü ve bu
müdürlüğe bağlı 16 adet özürlüler merkezi (Pendik, Sultanbeyli,
Kağıthane, Ümraniye, Fatih, Gaziosmanpaşa, Bağcılar, Kadıköy,
Küçükçekmece, Silivri, Çağlayan, Sarıyer, Beykoz) bulunmaktadır.
Đstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin özürlülere verdiği hizmetler şu şekilde sıralanabilir:
•
Đstanbul’un çeşitli noktalarında açtığı birimlerle özürlü ve özürlü
yakınlarına hizmet vermektedir. Özürlüler Müdürlüğü, yılda yaklaşık
100.000 özürlü ve yakınına hizmet götürüyor.
• Özürlüler Müdürlüğü’ne kayıtlı 56 bin özürlü bulunmaktadır.
37 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
•
Her yıl Mayıs ve Ekim ayları arasında Çiroz’da açılan Özürlüler Yaz
Kampı’nda 4.800 özürlü ve yakınına ücretsiz tatil imkânı sunulmaktadır.
• Düzenlenen sosyal faaliyetlerden yılda ortalama 60 bin özürlü ve özürlü yakını faydalanmaktadır.
•
“Alo 153 Özürlü ve Yaşlı Ulaşım Servisi Hizmeti”yle her gün, toplu
taşıma araçlarını kullanamayan 130 özürlüye ücretsiz servis hizmeti
verilmektedir.
• 1356 özürlüye akülü tekerlekli sandalye verilmiştir. (OFD ile birlikte)
•
Yılda yaklaşık 11 bin özürlüye medikal yardım (Beyaz baston, ses kayıt
cihazı, tekerlekli sandalye, koltuk değneği, işitme cihazı, hasta altı
bezi, ortez–protez) yapılmaktadır.
• Đstanbullu özürlülere yılda yaklaşık 17 bin seans psikolojik danışmanlık, 17 bin seans ise fizik tedavi hizmeti sunulmaktadır.
•
Her yıl ortalama 50 bin özürlü ve özürlü yakınına özürlülükle ilgili
bilgilendirme, yönlendirme, danışmanlık hizmeti verilmektedir.
•
Özürlülükle ilgili bilinçlenmenin okullardan başlaması gerektiği
düşüncesiyle Đl Milli Eğitim Müdürlüğü’yle imzalanan protokolle ÖSHA
projesi hayata geçirilmiştir. Bu projeyle yılda 25 bin öğrenciye
özürlülük bilincini yerleştirmeye yönelik eğitim verilmektedir.
•
Sporla rehabilitasyon çalışmaları kapsamında yılda 1.700 özürlü; yüzme,
jimnastik, judo, basketbol, okçuluk ve futbol faaliyetlerinden ücretsiz
olarak faydalanmaktadır.
• Özürlülüğün erken tespit edilmesine yönelik Denver Gelişim testi ücretsiz olarak yapılmaktadır.• Özürlüler Müdürlüğü tarafından özürlülere, eğitim amaçlı ahşap boyama, ebru, takı–tasarım, tiyatro, okuma– yazma,
SEDAT MURAT 38
Türk Đşaret Dili, Resim, Bahçıvanlık ve Temizlik eğitimleri verilmektedir.
b. Ankara Büyükşehir Belediyesi
Ankara
Büyükşehir Belediyesi Engelliler ve Rehabilitasyon Şube Müdürlüğü ile
Engelliler Danışma Merkezinde aşağıdaki hizmetler sunulmaktadır:
• Sosyal hizmetler,• Psikolojik destek hizmetleri,
• Sağlık hizmetleri,
• Sosyal ve kültürel etkinlikler,
• Acil yardım hizmetleri,
• Temizlik ve bakım hizmetleri,
• Her türlü ev içi tamiratı,
• Ekonomik destek hizmetleri,
• Đndirimli otobüs kartı,
• Serbest otobüs kartı,
• Rehberlik, refakat ve danışmanlık hizmetleri,
• Eğitime destek hizmetleri,
Engelliler
ve Rehabilitasyon Şube Müdürlüğü bu hizmetlerin dışında engellilere;
akülü sandalye, tekerlekli sandalye, işitme cihazı, beyaz baston,
konuşan saat ve hasta bezleri gibi sosyal hizmetleri de yerine
getirmektedir.
c. Đzmir Büyükşehir Belediyesi
Đzmir
Büyükşehir Belediyesi Kültürel ve Sosyal Hizmetler Daire Başkanlığı,
Engelliler Masası Koordinatörlüğü kentte yaşayan yaklaşık 400 bin
engellinin yaşamını kolaylaştırıcı, kalıcı çözümler üretmeyi amaç
edinmiştir.
Büyükşehir Belediyesi Engelliler Eğitim ve Kültür Merkezi Üçkuyular Çakalburnu’nda yer alan Engelliler Eğitim Merkezi’nde,
39 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
engelliler,
uzmanlar tarafından engellerine göre eğitim almaktadırlar. Eğitime
gelen Engellilere el beceri kursları veriliyor, spor aktivitelerinde
bulunabiliyorlar.
Engelliler
Kültür Merkezi’nde ise engelliler engelli olmayanlarla birlikte
kafeterya hizmetlerinden yararlanıp kitap okuyabiliyorlar, dama,
satranç, domino oynayabiliyorlar. Merkezden engellilere yönelik hizmet
veren kurumlar ve gönüllü kuruluşlar da yararlanıyor. Engellilerin
merkeze ulaşmasını sağlayacak otobüsler bulunmaktadır.
d. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi
Kocaeli
Büyükşehir Belediyesinin özürlülere yönelik yerine getirmiş olduğu
hizmetlerden bazılarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
Kocaeli
Büyükşehir Belediyesi, Hollanda ́nın Amsterdam Belediyesi ile ortaklaşa
yürüttüğü Gülen Yüzler Engelliler Rehabilitasyon Merkezi ́ni geliştirme
çalışmalarını başlattı. Engelli vatandaşlara yeni istihdam sahası açmak
için, Gülen Yüzler Engelliler Rehabilitasyon Merkezi’nden bir heyet,
Hollanda ́ya gitti.
Kocaeli’ndeki
çeşitli özürlü derneklerinden seçilen 30 kişi, Đzmir Aliağa’daki
alternatif kamptan döndü. Özürlüler Meclisinin aldığı karar
doğrultusunda kampa Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından gönderilen
özürlüler, 1 haftalık kamp programından çok memnun kaldılar.
Trafik
Şube Müdürlüğü’ne bağlı ekipler, Đzmit’in iki farklı noktasında bulunan
yaya geçidine sesli sinyalizasyon cihazı taktılar.
Tamamı
özürlü tiyatrocular tarafından sahnelenen iki perdelik oyunda,
özürlülerin sosyal hayatta ve özellikle iş ararken, karşılaştıkları
sorunlar dile getirildi. Oyunda seyirciye, pozitif düşünce gücü ile tüm
sorunların üzerinden gelinebileceği mesajı verildi.
e. Adapazarı Büyükşehir Belediyesi
Belediye bünyesindeki Sağlık ve Sosyal Hizmetler Daire Başkanlığı özürlülerin haklarının bildirilmesi, yönlendirilmesi,
SEDAT MURAT 40özürlülerle ilgili olarak sivil toplum kuruluşlarının bilinçlendirilmesi görevlerini yürütmektedir.
f. Konya Büyükşehir Belediyesi
Konya Büyükşehir Belediyesinin engellilere yönelik olarak gerçekleştirdiği bazı hizmetler şunlardır:
Đstanbul
Çevre Yolu’nun en işlek durakları arasında yer alan ve daha önce can
kayıplarının yaşandığı Tramvay Su Deposu Durağı yanına yapılan
üstgeçitteki asansörler sayesinde, engellilerin de sorunsuz olarak
karşıya geçme imkânları sağlandı.
Görme Engelliler Haftası dolayısıyla düzenlenen programda, görme engellilere kabartma saat ve beyaz baston hediye edildi.
Yoğun
olan kavşaklarda görme engelli vatandaşların hayatını kolaylaştırmak
için Akustik Sinyal Verici sistemleri uygulamaya sokulmuştur.
Selçuklu
Đlçesi sınırları içinde 100 bin metrekarelik bin alanda 10 bin
metrekareye kurulacak merkezde ilköğretim okulu, rehabilitasyon merkezi
ve mesleki rehabilitasyon alanı oluşturulacak ve merkezden bedensel ve
zihinsel engelli, öğrenebilir ve eğitilebilir tüm engelliler
yararlanabilecek.
Sağlık
Sosyal Hizmetler Daire Başkanlığı bünyesinde kurularak Türkiye’ye örnek
olan ve sosyal güvencesi olmayan, başta özürlü vatandaşlar olmak üzere,
yaşlı ve bakıma muhtaç insanlara yönelik yapılan Evde Bakım Ünitesi’nde
sağlık, eğitim, gıda, ev bakımı, tamirat gibi işlemler de
uygulanabilmektedir.
Büyükşehir
Belediyesi’nin özürlülere sağladığı bir diğer hizmet elkart olup, yüzde
40 ve üzeri Sağlık Kurulu Raporu olan engelliler toplu taşıma
araçlarına elkart ile ücretsiz binebilmektedirler.
24 saat boyunca tüm özürlülere hizmet verecek tam donanımlı ambulanslar hizmete sokulmuştur.
Ortopedik Engelli Basketbol Takımı’na özel donanımlı basketbol sandalyesi tahsis edilmiştir.
41 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
Gezici Sağlık Aracı ile özürlü vatandaşlara göz taraması yapılmış ve Kan Bilgi Bankası hizmetinden yararlanmışlardır.
g. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi
Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin özürlülere yönelik olarak yürüttüğü hizmetlerden birkaçı şunlardır:
Görme
engelliler için özel birimde konuşan ve kabartma harflerle kâğıda yazı
döken, internet bağlantılı bilgisayar donanımı oluşturulmuştur.
Engelli vatandaşlarımız için özel olarak asansörlü otobüs hazırlanmıştır.
h. Adapazarı Büyükşehir Belediyesi
Adapazarı’nda
yaşayan özürlülerin fiziksel, psikolojik bakım ve sosyal alanlarla
ilgili ihtiyaçlarını tespit etmek ve ihtiyaçların karşılanması için
yapılması gerekenleri belirleyip, yapılacak çalışmaları planlamak,
uygulamak, geliştirmek ve yapılan çalışmaların sonuçlarını
değerlendirmek amacıyla 2006 yılının Şubat ayında BELPAŞ A.Ş. binası
altında hizmete giren Özürlüler Danışma Merkezi; engellilere ait bilgi
bankasının oluşturulması, sosyal güvencesi olmayan tüm özürlülere 2022
Sayılı Kanun gereği özürlü maaşı bağlanması, özürlü kimlik kartı alımı,
18 yaşını doldurmuş olan özürlü vatandaşlarımızın %50 su indiriminden
faydalanması, bakıma muhtaç özürlülerin bakım ücretinden yararlanmaları,
tüm özürlülere ücretsiz ulaşım hizmeti verilmesi, engellilere ve
ailelerine yerel yönetim olarak sağlık, eğitim, rehabilitasyon,
istihdam, hukuki haklar gibi birçok konuda yardım ve danışmanlık
görevini yürütmektedir.
2. Uluslararası Çalışmalara. Đsveç
Đsveç
Sosyal Hizmetler Sözleşmesi 1 Ocak 1982’de yürürlüğe girmiştir.
1982’den buyana bazı bölümleri değişikliğe uğrayan sözleşme
SEDAT MURAT 421 Ocak 2002’de yeniden yapılandırılmış ve yeni düzenlemeler eklenmiştir 13.
Sözleşmede
engellilere tanınan haklar arasında bir belediyeden başka bir
belediyeye taşınma ile ilgili bölüm ilgi çekicidir. Taşınma hakkı olarak
belirtilen bölümde kapsamlı bakım gereklilikleri olan yaşlı, ciddi
hastalığı olan insanlar ile işlevsel engelliler istemeleri halinde ve
bulundukları belediyeye başvurmaları üzerine söz konusu belediyelerinden
taşınma işinde yardım alabilmektedirler. Başvuru yapılan belediye,
engellinin bulunduğu belediyede olası ihtiyaçlarının karşılanıp
karşılanmadığını dikkate almayabilir. Bu durumda başvuruyu reddeden
belediyenin kararına yargı yoluyla itiraz hakkı bulunmaktadır.
Yine
aynı sözleşmede engellilerin finansal durumlarına göre verilen
hizmetlerde özel ayarlamalar yapılması engellenmektedir. Yeni sosyal
hizmetler sözleşmesine göre, yardım konusunda bireylerin finansal
durumları dikkate alınmayacaktır. Engelli kişi temizlik gibi yardım
hizmetlerine yetecek mali güce sahip olsa da bireyler ihtiyaç
duyduklarında belediye yetkilileri bu hizmetleri sağlamakla
yükümlüdürler. Ancak bu hizmetler için belirli bir ücret talep
edilebilir.
b. Almanya
Almanya’da
tüm sağlık sistem harcamalarının ancak çok küçük bir kısmı tüm
rehabilitasyon hizmetleri için harcanmaktadır. Sigorta şirketleri
tarafından eskiden %100’ü ödenen sağlık harcamaları giderek hastaların
kendileri tarafından ödenmeyi gerektirmektedir. Gelire göre her işveren
ve çalışan, zorunlu sağlık sigortası için belli bir miktar para ödemek
zorundadır. Geliri olmayan kişiler için sigorta şirketlerine olan
ödemeyi devlet yapar. Bu sistem, kişiler yeterli ödeme yaptıkları sürece
işlevseldir. Ancak işsiz, özürlü ve yaşlı oranının artmasıyla birlikte
sistemin işlerliği azalmıştır.
c. Đrlanda
Çocuk
ve erişkinlere verilen sağlık hizmetleri özürlü ve yaşlı bireyler için
daha kapsamlı ve öncelikli olarak verilir. Sağlıklı ve genç bireylere
verilen sağlığı artırma ve önlem paketlerinden, özürlü ve yaşlı
13 http://www.socialstyrelsen.se/en/about/
43 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
bireyler
de faydalanır. Yaşlılar yaşamın tüm yönleri açısından sağlığı ve
iyiliği arttırmaya yönelik programlara katılım için cesaretlendirilir.
Yaşlılarda sağlık ve bakım hizmetleri, iyi bir yaşam kalitesinin
sağlanması, hastalığın ve özrün yaşlı birey üzerine olan negatif
etkisinin azaltılması, yaşlıların topluma olan katılımının artırılması
ve yaşlılığa bağlı olarak artan sağlık bakım harcamalarının
azaltılmasını hedefler.
Ulusal
Sağlığı Artırma Stratejisi, sağlığı arttırma ile ilgili tüm birimler
için bir kaynak ve rehber oluşturmak üzere düzenlenmiştir. Đrlanda’da
yaşlılar için Ulusal Konsey, Sağlık ve Çocuk Departmanı tarafından
desteklenen bir yapıdır. Konseyin birincil görevi Đrlanda’da yaşlı nüfus
ve normal yaşlanma sürecini kapsamlı bir şekilde anlamayı
geliştirmektir. Sağlıklı Yaşlanma Ulusal Konseyi’nin ilk programı
“Yaşama yıllar, yıllara yaşam katma: Yaşlılar için sağlığı arttırma
stratejisi” Sağlığı Arttırma Ünitesi ile birlikte geliştirilmiştir.
Đkincil ve üçüncül görevi bilgilendirme ve bilişimi arttırma dahil her
türlü stratejileri geliştirme ve yaşlı bireylerin sağlık, otonomi ve
işsizlik sigortasını artırmayı, sağlıklı yaşlanma için iyi modeller
oluşturma ve geliştirmeyi kapsar. Program ayrıca özürlülük, yaşlılık ve
sağlıklı yaşlanma ile ilgili iletişim, eğitim, materyal, modelleme,
ulusal ortaklık, kamu bilinci oluşturma ve değerlendirmeye yönelik
olarak da çalışır. Düşme, osteoporoz ve kırıkları önleme, parkinson
hastalığı, inme (stroke), kalp yetmezliği ve kontinansı önleme
programları gibi özel programları vardır.
d. Norveç Sağlık ve Sosyal Hizmetleri
Norveç’te sağlanan sağlık ve sosyal hizmetlerle ilgili genel durum aşağıda özetlenmiştir 14.
Norveç Sağlık Hizmetlerinin Organizasyonu
Norveç
Sağlık Sistemi hizmetlerinin verilmesinde ademi merkeziyet
(desentralizasyon) modeli benimsenmiştir. Devlet bütçe hazırlanması ve
yasal düzenlemelerin yapılması şeklindeki politika tasarımı ve hizmetin
genel kapasitesinden sorumludur. Devlet aynı zamanda bölgesel sağlık
idarelerinin devlet sahipliği biçimi ile hastane
14 http://helsetilsynet.noSEDAT MURAT 44
hizmetlerinden
de sorumludur. Bölgesel sağlık idareleri içinde vücut, psikiyatri ve
bazı eczane hastaneler sağlık tröstleri olarak örgütlenmişlerdir.
Yasal
düzenleme sınırları içerisinde ve elde olan ekonomik imkanlar dahilinde
bölgesel sağlık idareleri ve belediyeler resmi olarak kamu sağlık
hizmetlerinin ve sosyal hizmetlerin yürütülmesinde özgürce hareket
edebilirler. Ancak uygulamada eylem özgürlükleri mevcut kaynaklarla
sınırlıdır.
Sosyal Hizmetlerin Örgütlenmesi
Norveç’te
sosyal hizmetlerin örgütlenmesinde de ademi merkeziyet
(desentralizasyon) modeli benimsenmiştir. Devlet politikalar
oluşturulması, personelin eğitimi ve yasal düzenlemelerden sorumludur.
Hizmetlerin verilmesinden ise belediyeler sorumludur.
Belediyeler
verdikleri hizmetler için devletten aldıklar hibeleri
kullanmaktadırlar. Ancak özel öncelik verilen bazı alanlar için
belediyeler ayrıca “tahsisli hibeler” almaktadırlar. Bu tip bir özel
alan yaşlı insanlara yönelik verilen hizmetlerdir. Bir diğer örnek ise
zihinsel engelli insanların kendi evlerinde yaşayabilmelerini mümkün
kılmak ve iş ve boş zaman aktivitelerine katılmalarını sağlamak üzere
verilen uyum sağlayıcı hizmetlerdir. Sosyal hizmetler sözleşmesi,
kılavuzları ve diğer ilgili yasal düzenlemeler çerçevesinde belediyeler
kendi hizmetlerini ve önlemlerini geliştirmekte özgürdürler.
Sosyal hizmetlere örnekler;• Engelli olduğu için, yaş veya diğer faktörler sebebiyle yardıma ihtiyacı olan insanlara yardım sağlamak,
• Bakım ihtiyacı olan insanlara ve onların ailelerine kapsamlı yardım,
• Boş zaman aktivitelerinde ve diğer insanlarla temas kurmakta yardıma ihtiyacı olan insanlara destek olmak,
• Sığınma evleri ve buralarda hizmetlerin sağlanması,
• Kapsamlı bakım ihtiyaçları olan çocuklarına yada akrabalarına bakan insanlara maaş verilmesi,
45 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
• Geliri ya da sermayesi olmayan insanlara ihtiyaç temelli finansal destek.
Alkol
ve uyuşturucu madde kullanıcılarına verilen tedavi hizmetleri, sağlık
hizmetleri altında yürütülmektedir. Ancak belediyeler, sosyal hizmetler
kapsamında alkol ve uyuşturucu kullananlara tavsiye ve yardım şeklinde
yardım etmek konusunda sorumluluk taşımaktadırlar. Özellikle birçok
insan, dini örgüt ve sivil toplum kuruluşu yaşlı insanlara, engellilere,
alkol ve uyuşturucu kullananlara hizmetler sunmaktadırlar. Ayrıca geçen
birkaç yıl süresince bir çok ticari örgüt yaşlı ve engelli kişilere
veya tüm gün ya da günün belirli bölümlerinde yardım ihtiyacı olan
insanlara hizmet vermek üzere faaliyet göstermeye başlamışlardır.
e. Bournemouth Belediyesi (Đngiltere)
Bournmouth
Belediyesi belli niteliklere sahip özürlülere değişik hizmetler
sunmaktadır. Bu hizmetlerini kısaca aşağıdaki gibi özetleyebilmek
mümkündür 15:
Bournemouth Belediyesi aşağıdaki nitelikleri taşıyan kişilere yardım etmektedir. Bu nitelikler şunlardır;
• fiziksel engelli olmak,• uzun dönemli ciddi bir hastalığı olmak,
• ciddi görme veya duyma zorluğu çekmek,
• HIV ya da AIDS hastası olmak.
Belediyenin
amacı mümkün olduğu sürece söz konusu engelli kişilerin kendi evlerinde
güvenli ve bağımsız olarak yaşamalarını sağlamaktır. Ayrıca belediye,
engellilere evde ya da günlük hizmetlerde yardım teklifi götürmekte ve
engelli kişilerin artık evde yaşamalarının mümkün olmadığı durumlarda
daha uygun bir yere taşınmalarına destek olma teklifi yapmaktadır.
15 http://www.bournemouth.gov.uk/Residents/Social_Services/Contacting_Social_Services/default.asp
SEDAT MURAT 46
Bunların
yanı sıra belediye hangi örgütlerin engellilere yardım hizmetleri
verdiği konusunda bilgi desteği sağlamakta ve ayrıca engelli ile düzenli
olarak ilgilenen bakıcı, akraba, arkadaş ve komşulara yardım
etmektedir.
Belediye Engellilerin Đhtiyaçlarına Göre Aşağıda Bazıları Yazılı Olan Hizmetleri Sunmaktadır;
Evde Bakım Hizmetleri• Yataktan kalkma ve yatağa yatırma ile ilgili uygulamalı yardım
• Yıkanma, giyinme ve tuvalet konusunda yardım
• Yemek pişirme ve yemek yeme konusunda yardım
Evde Gece Bakım Hizmeti
• Geceleri evde bakım hizmeti verilmektedir.
Sosyal Yardım Danışmanlığı
• Sosyal yardım konusunda bilgilendirme ile ilgili her türlü danışmanlık hizmeti sağlanmaktadır.
Günlük Yaşam Đle Đlgili Đşlerde Yardım Amacıyla Danışmanlık ve Donanım Hizmetleri
Engellilerin
günlük yaşamlarında rutin işlerinde engelli olmaları sebebiyle
karşılaşabilecekleri problemlerinde belediye personeli ev işlerinin
yapılması konusunda pratik tavsiyelerde bulunmaktadır. Bunun yanı sıra
engellilerin bakımlarını yapan kişilerin tavsiyede bulunmaları
durumunda, engellilerin hareket kabiliyetlerini ve bağımsızlıklarını
arttırmak amacıyla engelliler için özel donanım sağlayan yerel
tedarikçilerin ayrıntılı temas bilgileri sunulmaktadır. Ayrıca bazı
durumlarda, gerekli ekipmanların ödünç olarak verilmesi de
sağlanmaktadır.
Belediye,
“Bournemouth Görsel Engelliler Toplumu” nu desteklemektedir. Söz konusu
kuruluşun kaynak merkezi ve engellilerin alışveriş yapabilecekleri bir
mağazası bulunmaktadır.
47 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
Engellilerin Evlerinin Düzenlenmesi Konusunda Sosyal Hizmetlere Yardım Önerisi
Belediye,
engellilerin ihtiyaçlarının ölçülmesi sonucunda yaşamlarını
sürdürdükleri evde yapısal anlamda düzenleme ihtiyacı olduğunu
belirlerse, sosyal hizmetlere “engelli tesisleri ödemesi” için tavsiyede
bulunabilir. Söz konusu mali yardım, ev sahiplerine verilmektedir. Eğer
verilen yardım tüm giderleri karşılamazsa, sosyal hizmetlerden finansal
destek de alınabilmektedir.
Belediye Tarafından Direkt Ödeme Yapılması
Belediye
aynı zamanda engellilerin kendi bakım desteklerini ayarlayabilmeleri
için bir plan kapsamında engellilere ödeme yapmaktadır.
Bunlardan
başka belediyenin duyma ve görme engellilere yönelik çalışma takımları,
hastaneler için sosyal çalışma takımları, bakıcılara yönelik desteği ve
günlük hizmetleri bulunmaktadır. Ayrıca engellilere belediye
otoparklarını kullanabilmeleri için kimlik kartları çıkartılmaktadır. Üç
yıllık bir dönem için verilen söz konusu kimlik için küçük bir ücret
alınmaktadır.
f. Avrupa Yaşam ve Çalışma Koşullarını Đyileştirme Vakfı’nın Litvanya’nın Druskininkai Belediyesi ile Ortak Yürüttüğü Çalışma
Avrupa
Yaşam ve Çalışma Koşullarını Đyileştirme Vakfı, Litvanya’nın
Druskininkai Şehri’nde yürüttüğü proje kapsamında engellilere iş fırsatı
oluşturmuştur. Proje başladığı zaman söz konusu şehir Litvanya’nın en
yüksek işsizlik oranına sahip şehri görünümündeydi. Proje ile amaçlanan
“mesleki eğitim modeli yaratılması ve engellilerin iş gücü piyasalarına
entegrasyonlarının sağlanmasıydı”. Bu proje ile aşağıdaki noktalar
amaçlanmıştır 16.
•
Kurumlar arasında sosyal ortaklık yaklaşımı–istihdam büroları, devletin
idari organları ve meslek okullarının– çerçevesinde etkili bir mesleki
eğitim mekanizmasının
16 http://www.fr.eurofound.eu.int/areas/socialcohesion/egs/cases/li005.htmSEDAT MURAT 48
oluşturulması ve engellilerin işgücü piyasasına katılımlarının sağlanması,
•
Engellilerin iş becerileri kazanmaları amacıyla özel eğitim araçlarının
kullanılması, uygulamalı deney yapılması ve işgücü piyasalarına
entegrasyonları.
Projede yer alan başlıca aktiviteler ise aşağıdaki gibidir;
✓
20 sosyal ekonomi ortağından oluşan gayri resmi bir kulüp kurulmuştur.
Bu grup üç ay boyunca ayda bir kez toplanmıştır. Kulüp engelli kişilerin
işsizlik problemlerini analiz ederek, Druskininkai Belediyesi’ne
engellilere mesleki eğitim fırsatı verilmesi konusunda tavsiyelerde
bulunmuş, ayrıca engelli kişilerin işgücü piyasasına katılımlarına
hazırlık için bir mekanizma oluşturmuştur.
✓
Söz konusu proje çerçevesinde Druskininkai’ daki 60 engelli kişi için
18 mesleki beceri eğitim çalıştayı organize edilmiştir. Söz konusu 60
kişi uzun süreli işsiz konumundadır.
✓
Ayrıca engellilerle çalışan uzmanların niteliklerini arttırmak için üç
seminer programı düzenlenmiştir. Druskininkai istihdam merkezi ve
Druskininkai Belediyesi’nden engelli çalışanlara yönelik, engelli
insanların psikolojilerin daha iyi anlayabilmeleri için 12 uzman
tarafından eğitim verilmiştir.
Proje
ile yeni iş fırsatlarının oluşturulması amaçlanmıştır. Engelli
insanları istihdam edenler yerel istihdam merkezi ve yerel idareden
mevcut olan işletmelerini sürdürebilmeleri için destek almaktadırlar.
Ayrıca
proje ortakları tarafından desteklenen iki ayrı psikolojik eğitim
kursunda iş adamlarına yönelik “engelli insanlarla iletişim psikolojisi”
ve “ engelli insanların kendilerine olan güvenlerinin artması için
onlarla birlikte çalışma” adı altında iki eğitim kursu düzenlenmiştir.
Proje
süresince engelli insanlara potansiyel istihdam bilgileri verilmiştir.
Bireysel olarak ilgilenilen adaylara tercih edebilecekleri eğitim
programı hakkında tavsiyeler verilmiştir. Girişim, sosyal girişim
işletmelerinin kurulmasını teşvik etmiş, engelli insanlara, engelli
toplumu için çalışan sivil toplum örgütleri hakkında bilgi sağlamıştır.
Böylece engelli insanların sivil toplum örgütleri temsilcileri, iş
adamları ve yerel idarecilerle temas kurabilmeleri sağlanmıştır.
49 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
E. ÜLKEMĐZDE ÖZÜRLÜLERĐN SAHĐP OLDUĞU KĐMĐ HAKLAR
Yasal
ve sosyal gelişmelere bağlı olarak ülkemizde özürlülerin sahip olduğu
bazı haklar bulunmaktadır. Bunları ana hatlarıyla aşağıdaki gibi
sıralamak mümkündür 17:
• Devlet tiyatroları, gösterilerini özürlülere ücretsiz sunmaktadır.• Türk hava yolları ile seyahat halinde belirlenen esaslar doğrultusunda özürlüler %40 indirimden yararlanabilir.
• Devlet Demir Yolları ana hat yolcu trenleri ile seyahat halinde özürlüler %20 indirimden yararlanabilir.
• Telsim (Cep Özel Engelliler) – Turkcell (Destekcell) cep telefonlarında görüşme ücretinden indirimli olarak yararlanılabilir.
• Türk Standartları Enstitüsü ile birlikte özürlüler için özel düzenlemeleri içeren standartlar hazırlanmaktadır.
•
Özürlülerle ilgili sivil toplum örgütleri, 2908 Sayılı Kanuna göre
dernekler, federasyonlar ve konfederasyon şeklinde örgütlenmiştir.
• Özürlülerin profesyonel olarak spor yapmaları için devlet bakanlığına bağlı özürlüler spor federasyonları vardır.
•
Oy kullanırken seçim kurullarının özürlüler için düzenleme yapmaları
gerekmektedir. (572 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında
Kanun Hükmünde Kararname Madde 26–27)
•
Belediyeler, 572 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname gereğince özürlülere
uygun düzenlemeleri standartlara uygun olarak yapmak zorundadır. (572
Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde
Kararname Madde 3–4)
17 http://www.sosyalhizmetuzmani.org/ozurluhaklari1.htmSEDAT MURAT 50
•
Belediyeler, toplu taşıma araçlarından özürlüleri ücretsiz veya
indirimli olarak yararlandırmak zorundadır. (572 Sayılı Bazı Kanunlarda
Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde 3–4)
•
1580 Sayılı Belediyeler ve 3030 Sayılı Büyükşehir Belediyeleri Yasası,
belediyelere ait ve belediyeler tarafından işletilen veya kiraya verilen
büfeler, otoparklar gibi işyerlerinin özürlüler tarafından işletilmesi
konusunda kolaylık getirmiştir. (572 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik
Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde 3–4)
•
18 yaşını bitirmiş ve herhangi bir yerden geliri olmayanlar emekli
sandığına veya bulunduğu yerdeki valilik veya kaymakamlık makamlarına
başvuru yaparak 2022 Sayılı Yasa gereğince aylık bağlanmasını talep
edebilir.
•
Özürlülerin kullandığı araç ve gereçler il ve ilçe sosyal yardımlaşma
ve dayanışma vakıfları tarafından karşılanabilmektedir. (572 Sayılı Bazı
Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde
17)
•
Đmar Mevzuatına ulaşılabilirlikle (fiziksel engellerin kaldırılmasıyla)
ilgili hükümler eklenmiştir. Buna göre, kaldırımlar, yaya yolları,
konutlar ve umumi binalar özürlülerin ulaşabilirliğine uygun olarak
yapılmak durumundadır.
• Özürlüler H sınıfı sürücü belgesi alarak özel tertibatlı araç kullanabilirler.
•
H sınıfı sürücü belgesine sahip olan özürlüler yurt içinden aldıkları
özel tertibatlı otomobillerde, katma değer vergisi indiriminden
yararlanmakta ve taşıt alım vergisinden muaf tutulmaktadır.
•
H sınıfı sürücü belgesi olan özürlülerden uygun şartları taşıyanların
yurt dışından getirtecekleri özel tertibatlı otomobiller için gümrük
vergisi muafiyeti vardır.
51 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
•
El ve ayak fonksiyonunu tamamen yitirmiş bulunan özürlülerin yurt
dışından getirtecekleri özel tertibatlı minibüsler gümrük vergisinden
muaftır.
•
Sosyal Güvenlik kuruluşlarınca karşılanan araç ve gereçlerin
standartlara uygun olarak sağlanması gerekmektedir. (572 Sayılı Bazı
Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde
20–22–23)
•
Özürlü çocuğun resmi veya özel eğitim merkezlerinde aldıkları gelişim
ve eğitime ilişkin giderlerin bir kısmı çalışılan kurum, emekli sandığı
ve sosyal sigortalar kurumu tarafından bütçe uygulama talimatları
çerçevesinde karşılanmaktadır.
•
Yükseköğretim kurumuna girmeye hak kazanan ve kayıt yaptırarak öğretime
başlayan öğrenci ilk yılında bulunduğu ilin valiliği bünyesindeki
sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfı’na başvurması durumunda,
başbakanlık bursundan yararlandırılır. Ayrıca yardımcı ders araç
gereçlerinin temini konusunda özürlü öğrenciye destek verilmektedir.
•
Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğünün öğrenci yurtlarından özürlü
öğrenciler istemde bulunmaları halinde yararlanabilmektedirler.
•
Kredi ve Yurtlar Kurumu tarafından uygulanan harç ve öğrenim kredisi
tahsisinde %40 ve üzerinde özürlü olduğunu belgeleyenlere öncelik
tanımakta ve harç kredisinin geri ödenmesinde yönetim kurulu kararı ile
%50 indirim yapılmaktadır.
• 2002/58 Sayılı Başbakanlık Genelgesi, özürlülere yönelik bir çok düzenlemenin uygulanmasını içermektedir.
•
4760 Sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun 7. maddesine göre, II
sayılı listedeki kayıt ve tescile tabi mallardan, münhasıran aracı
sakatlığına uygun hareket ettirici özel tertibatı bulunanların malul ve
sakatlar tarafından beş yılda bir defaya mahsus olarak bizzat
kullanılmak üzere ve %90 ve
SEDAT MURAT 52üstü oranda raporu bulunan tüm özürlüler yeni otomobil ve bir kısım ticari araçlarda Ö.T.V.’den muaftırlar
•
197 Sayılı Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu’nun 4. maddesine göre,
bizzat özürlüler tarafından kullanılan ve %90 ve üstü oranda raporu
bulunan tüm özürlüler motorlu taşıtlar vergisinden müstesnadır.
•
Serbest meslek erbabı ve ücretli çalışan özürlü vatandaşlarımız ile
kendisi özürlü olmasa bile ailesinde özürlü kişi bulunan serbest meslek
erbabı ile ücretliler vergi indiriminden yararlanırlar
•
Kamu kurumlarının sakat memur çalıştırma yükümlülüklerinin yerine
getirilmesinin takip ve denetiminden Başbakanlık Devlet Personel
Başkanlığı sorumlu ve yetkilidir.
•
Kurumlarca özürlü vatandaşlarımıza ayrılan boş devlet memuru kadroları
için her yılın Nisan–Mayıs, Temmuz– Ağustos veya Ekim–Kasım dönemlerinde
sınav açılmaktadır.
•
Sınav duyuruları Devlet Personel Başkanlığı tarafından resmi gazetede,
tirajı yüksek ulusal gazetelerde ve TRT Televizyon ve radyo kanalları
aracılığıyla yapılmaktadır. Kurumlar sınav duyurularında işin özelliği
gerektirmediği sürece özür grupları arasında bir ayrım yapamayacağı gibi
özür oranında da üst sınır getiremeyeceklerdir.
II. TÜRKĐYE GENELĐ VE ĐSTANBUL’DA ÖZÜRLÜLER
Nüfusun
özürlülük durumunun normal olarak sağlık istatistiklerinde yer alması
gerektiği düşünülebilir. Ancak, bizim ülkemizde ve bazı ülkelerde nüfus
sayımlarında bu konuyla ilgili sorular sorulmaktadır.
Ülkemizde,
1990 yılı hariç, tüm nüfus sayımlarında özürlülükle ilgili sorular
sorulmuştur. Ancak, bu sayımların tümüyle ilgili olarak standart bir
seri oluşturmak mümkün görülmemektedir. Nitekim 1935– 1985 yılları
arasındaki sayımlarda özürlülük türleri ve bunların cinsiyete göre
dağılımı verilmişken, 2000 nüfus sayımında özürlülük türleri
53 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
kısaltılmıştır.
Nitekim 1985 yılına kadar özürlülük türleri; “kör, sağır/dilsiz, çolak,
topal, kambur, kötürüm, zihinsel ve ruhsal özürlü, müteaddit ve diğer
ve bilinmeyenler” şeklinde gruplandırılmışken, 2000 yılında biraz daha
sadeleştirme yapılmış ve özürlülük türleri; “görme özürlü, işitme
özürlü, konuşma özürlü, fiziksel özürlü, zihinsel özürlü, diğer, birden
fazla özürlü ve bilinmeyen” şeklinde bir sınıflandırmaya gidilmiştir.
Yine özürlülük türleri ve nedenleri ile bunların cinsiyete göre
dağılımına sadece 1975 nüfus sayımında, özürlülük türleri ve yaş
grupları ile bunların cinsiyete göre dağılımına ise 1985 ve 2000 nüfus
sayımlarında yer verilmiştir. Ayrıca, özürlüler konusundaki bilgi ve
veri eksikliğini gidermek amacıyla Başbakanlık Devlet Đstatistik
Enstitüsü Başkanlığı ve Başbakanlık Özürlüler Đdaresi Başkanlığı
işbirliği ile “2002 Türkiye Özürlüler Araştırması” 2002 yılı Aralık
ayında gerçekleştirilmiş ve 2004 yılında araştırma sonuçları
yayınlanmıştır. Ancak, bu araştırma sadece ülke geneli ile ilgili
bilgiler içerdiğinden, bu bilgilerden Đstanbul geneline yönelik olarak
yararlanmamız mümkün olmamıştır.
Nüfusun özürlülük durumunun ele alındığı bu kısımda özürlülük; türleri, nedenleri ve yaş gruplarına göre incelenecektir.
1. Toplam Özürlüler
Toplam
nüfusun artmasına paralel olarak hem Türkiye hem de Đstanbul genelinde
özürlülerin sayısında artış olmuştur. 1935 ile 2000 yılları arasında
toplam özürlü sayısı ülke genelinde erkek ve kadınlarda dört katlık bir
artış göstermişken, Đstanbul genelinde ise özürlü sayısındaki artış çok
daha fazla olmuştur. Bahsedilen bu yıllar arasındaki 65 yıllık süre
zarfında toplam özürlü sayısı 12, erkek özürlü sayısı 11 ve kadın özürlü
sayısı ise daha fazla olup14 kat artmıştır.
SEDAT 54MURAT Tablo 1: Toplam Özürlüler (1935–2000)
Türkiye
Đstanbul Yıllar Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın 1935 315 677 186
817 128 860 13 140 8 233 4 907 1955 316 943 195 022 121 921 17 715 11
300 6 415 1975 588 267 355 557 232 710 61 312 32 706 28 906 1985 695 071
429 130 265 941 70 805 44 010 26 795 2000 1 234 139 730 405 503 734 158
436 91 695 66 741
Kaynak:
DĐE; 2000 Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri
(Türkiye), Ankara, Yayın No: 2759, 2003, s. 256–259, DĐE; 2000 Genel
Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (Đstanbul), Ankara,
Yayın No: 2732, 2002, s. 96–97 ve Sedat Murat–Halis Yunus Ersöz (ve
diğerleri); Nüfus ve Demografi–I 1927–1990, (Türkiye Cumhuriyeti’nin
Kuruluşunun 75. Yılına Armağan), Đstanbul, Đ.B.B., Kültür Đşleri Daire
Başkanlığı, Yayın No: 56, 1997, s. 139’daki verilerden yararlanılarak
hazırlanmıştır.
Ancak,
toplam özürlü nüfusun dönemler arasındaki artış oranlarına
bakıldığında, 1975–1985 arası hariç, Đstanbul’daki artış oranının ülke
genelinden çok daha yüksek olduğu görülecektir. Nitekim toplam özürlü
nüfus 1935–55 arasında ülke genelinde %0,4, Đstanbul’da %34,8, 1955–75
arasında ülke genelinde %86, Đstanbul’da %246, 1975–85 arasında ülke
genelinde %18, Đstanbul’da %15 artarken, 1985–2000 arasında ise ülke
genelinde %78 ve Đstanbul’da da %124 artış göstermiştir.
Toplam
özürlü miktarı 1935 yılında ülke genelinde 315.677 (toplam nüfusun
%2’si), Đstanbul genelinde 13.140 (toplam nüfusun %1,5’i) iken bu
miktarlar 2000 yılında ülke genelinde 1.234.139 (toplam nüfusun %1,8’i)
ve Đstanbul genelinde ise 158.436’ya (toplam nüfusun %1,6’sı)
yükselmiştir. Görüldüğü üzere toplam özürlülerin miktarı artmakla
birlikte, toplam nüfus içindeki oranları ülke genelinde %2’den %1,8’e
düşerken, Đstanbul genelinde ise %1,5’den %1,6’ya yükselmiştir.
55 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
Tablo 2: Toplam Özürlülerin Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (1935–2000)
Türkiye
Đstanbul Yıllar Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın 1935 100,0 59,2
40,8 100,0 62,7 37,3 1955 100,0 61,5 38,5 100,0 63,8 36,2 1975 100,0
60,4 39,6 100,0 53,3 47,1 1985 100,0 61,7 38,3 100,0 62,2 37,8 2000
100,0 59,2 40,8 100,0 57,9 42,1
Kaynak: Tablo 1’in dipnotu.
Hem
ülke hem de Đstanbul genelinde tüm yıllarda özürlülerin çoğunluğunu,
yaklaşık olarak %60 civarındaki kısmını erkekler oluşturmaktadır.
Görüldüğü üzere özürlüler içinde kadınların oranı erkeklere göre daha
düşük bulunmaktadır.
Tablo 3: Toplam Nüfus ve Toplam Özürlüler Bakımından Đstanbul’un Türkiye Đçindeki Yeri ve Önemi (%), (1935–2000)
Đstanbul /Türkiye (Toplam Nüfus)
Đstanbul
/Türkiye (Özürlü Nüfus) Yıllar Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın
1935 5,5 5,8 5,2 4,2 4,4 3,8 1955 6,4 7,0 5,7 5,6 5,8 5,3 1975 9,7 9,9
9,4 10,4 9,2 12,4 1985 11,5 11,8 11,2 10,2 10,3 10,1 2000 14,8 14,6 14,7
12,8 12,6 13,2
Kaynak: Tablo 1’in dipnotu.
Đstanbul’daki
toplam özürlülerin ülke içindeki payı, toplam nüfusundaki payının
artmasına paralel olarak, yıllar itibariyle artış göstermiştir. Ancak,
Đstanbul’un toplam nüfusunun ülke içindeki payı, 1975 yılı hariç, toplam
özürlülerdeki payından daha yüksektir. Fakat bu fark çok fazla olmayıp
%1’ler civarında seyretmektedir.
2. Türlerine Göre Özürlüler
Hem
ülke genelinde hem de Đstanbul’da özürlülerin çoğunluğunu “topallar”,
“körler”, “çolaklar”, “sağır ve dilsizler” ve “zihinsel ve ruhsal
özürlüler” oluşturmaktadır. Ancak, “zihinsel ve ruhsal özürlüler” in
oranı 1985 yılında hem ülke hem de Đstanbul genelinde oldukça yüksektir.
Hatta Đstanbul’da “zihinsel ve ruhsal özürlüler” toplam
SEDAT
56 MURAT özürlülerin yaklaşık üçte birini oluşturmakta ve ilk sırayı
almaktadır. Ancak, bu grubun oranının 1985 yılında bu denli artması soru
tipinden veya yanlış anlaşılmadan kaynaklanmış olabilir.Tablo 4: Türlerine Göre Toplam Özürlüler (1935–1985)
Zihinsel
ve Ruhsal Özürlü, Sağır/ Müteaddit Bilin- Yıllar Toplam Kör Dilsiz
Çolak Topal Kambur Kötürüm ve Diğer meyen 1935 T 315 677 50 732 34 961
56 714 125 874 11 558 15 617 20 221 - E 186 817 23 500 20 530 45 308 72
971 5 595 6 496 12 417 - K 128 860 27 232 14 431 11 406 52 903 5 963 9
121 7 804 - 1955 T 316 943 101 182 34 037 32 543 107 882 7 204 6 293 12
161 15 641
e y i k r ü T
1975
E 195 022 60 871 20 999 K 121 921 40 311 13 038 T 588 267 133 363 120
166 E 355 557 80 830 55 002 25 257 62 636 7 286 45 246 29 776 169 955 19
582 102 329 4 035 3 069 7 967 10 188 3 169 3 224 4 194 5 453 4 312 18
287 53 071 59 337 2 533 10 789 35 183 49 309 K 232 710 52 533 65 164 10
194 67 626 1 779 7 498 17 888 10 028 1985 T 695 071 133 541 79 234 34
747 199 602 2 681 62 374 176 841 6 051 E 429 130 84 951 47 887 26 625
120 310 1 556 33 445 110 760 3 596 K 265 941 48 590 31 347 8 122 79 292 1
125 28 929 66 081 2 455
1935
T 13 140 1 266 1 940 2 345 5 243 643 789 914 - E 8 233 652 1 034 1 947 3
377 327 328 568 - K 4 907 614 906 398 1 866 316 461 346 - 1955 T 17 715
4 589 2 547 1 898 5 700 524 487 753 1 217
l u b n a t s Đ
1975
E K T E 11 300 6 415 61 312 32 706 2 977 1 513 1 537 3 517 1 612 1 034
361 2 183 8 237 25 098 2 533 10 400 5 326 8 254 1 614 6 395 276 166 487
827 248 321 266 390 403 1 853 7 149 5 639 208 1 139 4 945 4 825 K 28 606
2 911 16 844 919 4 005 195 714 2 204 814 1985 T 70 805 11 075 7 753 3
660 18 364 243 7 050 22 383 277 E 44 010 7 191 4 653 2 900 11 147 142 3
824 13 984 169 K 26 795 3 884 3 100 760 7 217 101 3 226 8 399 108
Kaynak:
Sedat Murat–Halis Yunus Ersöz (ve diğerleri); Nüfus ve Demografi–I
1927–1990, (Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşunun 75. Yılına Armağan),
Đstanbul, Đ.B.B., Kültür Đşleri Daire Başkanlığı, Yayın No: 56, 1997, s.
139’daki verilerden yararlanılarak hazırlanmıştır.
1985
yılı Đstanbul verisi hariç toplam özürlüler arasında en büyük grubu
“topallar” oluşturmaktadır. 1985 yılında Đstanbul’da özürlüler arasında
en büyük grubu “zihinsel ve ruhsal” özürlüler teşkil
57 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
etmektedir.
Đkinci önemli özürlülük türünü ise ülke genelinde 1935 yılında
“çolaklar”, 1955, 1975 ve 1985 yıllarında “körler”, Đstanbul genelinde
ise 1935 yılında “çolaklar”, 1955 yılında “körler”, 1975 yılında “sağır
ve dilsizler”, 1985 yılında da “zihinsel ve ruhsal özürlüler” meydana
getirmektedir.
Tablo 5: Türlerine Göre Toplam Özürlüler (2000)
Türkiye
Đstanbul Sakatlık Türü Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam 1
234 139 730 405 503 734 158 436 91 695 66 741 Görme Özürlü 157 722 98
255 59 467 16 731 10 428 6 303 Đşitme Özürlü 89 043 53 543 35 500 10 097
5 866 4 231 Konuşma Özürlü 55 480 34 672 20 808 6 248 3 925 2 323
Fiziksel Özürlü 472 629 281 916 190 713 60 919 35 195 25 724 Zihinsel
Özürlü 160 531 94 815 65 716 19 080 11 289 7 791 Diğer 123 209 67 871 55
338 21 930 11 877 10 053 Birden Fazla Özürlü Olanlar 92 438 52 591 39
847 10 775 6 047 4 728 Bilinmeyen 83 087 46 742 36 345 12 656 7 068 5
588
Kaynak:
DĐE; 2000 Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri
(Türkiye), Ankara, Yayın No: 2759, 2003, s. 256–259 ve DĐE; 2000 Genel
Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (Đstanbul), Ankara,
Yayın No: 2732, 2002, s. 96–97’deki verilerden yararlanılarak
hazırlanmıştır.
Özürlülük
türleri ile ilgili olarak ayrı bir tasnifin yapıldığı 2000 yılında ise
hem ülke hem de Đstanbul genelinde özürlüler içinde en büyük grubu
“fiziksel özürlüler” oluşturmaktadır.
Yukarıda
da ifade edildiği üzere, 1985 yılında “zihinsel özürlüler” ülke ve
Đstanbul genelinde oldukça yüksek iken bunların oranları 2000 yılında
normal düzeylerine düşmüş ve ülke genelinde %13, Đstanbul genelinde ise
%12’ler civarında gerçekleşmiştir.
SEDAT 58 MURAT Tablo 6: Türlerine Göre Toplam Özürlülerin Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (1935–1985)
Zihinsel ve Ruhsal Özürlü, Sağır/ Müteaddit Bilin- Yıllar Toplam Kör Dilsiz Çolak Topal Kambur Kötürüm ve Diğer meyen
1935
T 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 - E 59,2 46,3 58,7
79,9 58,0 48,4 41,6 61,4 - K 40,8 53,7 41,3 20,1 42,0 51,6 58,4 38,6 -
1955 T 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
e y i k r ü T
1975
E K T E 61,5 60,2 61,7 77,6 58,1 56,0 48,8 38,5 39,8 38,3 22,4 41,9
44,0 51,2 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 60,4 60,6 45,8 65,8
60,2 58,7 59,0 65,5 65,1 34,5 34,9 100,0 100,0 66,3 83,1 K 39,6 39,4
54,2 34,2 39,8 41,3 41,0 33,7 16,9 1985 T 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
100,0 100,0 100,0 100,0 E 61,7 63,6 60,4 76,6 60,3 58,0 53,6 62,6 59,4 K
38,3 36,4 39,6 23,4 39,7 42,0 46,4 37,4 40,6
1935
T 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 - E 62,7 51,5 53,3
83,0 64,4 50,9 41,6 62,1 - K 37,3 48,5 46,7 17,0 35,6 49,1 58,4 37,9 -
1955 T 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
l u b n a t s Đ
E
K 1975 T E 63,8 64,9 59,4 81,0 61,7 52,7 34,1 36,2 35,1 40,6 19,0 38,3
47,3 65,9 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 53,3 64,7 32,9 63,7
61,5 51,6 61,5 64,7 68,0 35,3 32,0 100,0 100,0 69,2 85,6 K 46,7 35,3
67,1 36,3 38,5 48,4 38,5 30,8 14,4 1985 T 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
100,0 100,0 100,0 100,0 E 62,2 64,9 60,0 79,2 60,7 58,4 54,2 62,5 61,0 K
37,8 35,1 40,0 20,8 39,3 41,6 45,8 37,5 39,0
Kaynak: Tablo 4’ün dipnotu.
Tüm
özürlülük türlerinin büyük bir kısmında çoğunluğu erkekler
oluşturmaktadır. Ancak kadınların oranları ülke genelinde 1935 yılında
“körler”, “kambur” ve “kötürümler”, 1955 yılında “kötürümler”, 1975
yılında da “sağır ve dilsizler” grubunda, Đstanbul’da ise 1935 ve 1955
yıllarında “kötürüm”, 1975 yılında ise “sağır ve dilsizler” grubunda
erkeklerin oranlarından daha yüksektir. 2000 yılında ise tüm özürlülük
59 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
türlerinde erkeklerin oranları kadınlardan daha yüksek olup %60’lar civarındadır.
Tablo 7: Toplam Özürlü Türleri Bakımından Đstanbul’un Türkiye Đçindeki Yeri ve Önemi (%), (1935–1985)
Zihinsel
ve Ruhsal Özürlü, Sağır/ Müteaddit Bilin- Yıllar Toplam Kör Dilsiz
Çolak Topal Kambur Kötürüm ve Diğer meyen 1935 T 4,2 2,5 5,5 4,1 4,2 5,6
5,1 4,5 - E 4,4 2,8 5,0 4,3 4,6 5,8 5,0 4,6 - K 3,8 2,3 6,3 3,5 3,5 5,3
5,1 4,4 - 1955 T 5,6 4,5 7,5 5,8 5,3 7,3 7,7 6,2 7,8 E 5,8 4,9 7,2 6,1
5,6 6,8 5,4 6,1 8,1 K 5,3 4,0 7,9 5,0 4,8 7,8 10,0 6,3 7,2 1975 T 10,4
6,2 20,9 8,5 6,1 9,3 10,1 13,5 9,5 E 9,2 6,6 15,0 8,2 6,2 8,2 10,6 14,1
9,8 K 12,3 5,5 25,8 9,0 5,9 11,0 9,5 12,3 8,1 1985 T 10,2 8,3 9,8 10,5
9,2 9,1 11,3 12,7 4,6 E 10,3 8,5 9,7 10,9 9,3 9,1 11,4 12,6 4,7 K 10,1
8,0 9,9 9,4 9,1 9,0 11,2 12,7 4,4
Kaynak: Tablo 4’ün dipnotu.
1935
yılında Đstanbul’daki tüm özürlü türlerinin ülke genelindeki payları %4
ile 6 arasında, 1955 yılında %5 ile 10 arasında değişirken, 1975
yılında %5 ile 25’ler arasında, 1985 yılında ise %8 ile 12’ler arasında
değişmektedir. Ancak, Đstanbul’un payı özellikle 1975 yılında “sağır ve
dilsizler” ve “zihinsel ve ruhsal özürlüler” ile 1985 yılında “zihinsel
ve ruhsal özürlüler”, “kötürümler” ve “çolaklar”da nispeten yüksek olup
%10’ların üzerinde bulunmaktadır. 2000 yılında ise tüm özürlülük
türlerinde Đstanbul’un ülke içinde sahip olduğu pay %11–12’ler arasında
değişmektedir.
3. Neden ve Türlerine Göre Özürlülük
Neden
ve türlerine göre özürlülükle ilgili bilgiler yalnızca 1975 Nüfus
Sayımında yer aldığından bu kısımda sadece bu yıla ait bilgiler Tablo
25’te değerlendirmeye alınacaktır.
SEDAT 60MURAT Tablo 8: Neden ve Türlerine Göre Özürlüler (1975)
Türkiye
Đstanbul Trafik Đş Bilin- Trafik Đş Bilin- Sakatlık Türü Toplam
Doğuştan Kazası Kazası Hastalık Diğer meyen Toplam Doğuştan Kazası
Kazası Hastalık Diğer meyen Toplam T 588 267 147 628 32 014 51 581 157
291 96 897 102 856 61 312 8 611 2 943 4 350 26 814 10 031 8 563 E 355
557 82 647 22 913 40 960 85 821 55 458 67 758 32 706 4 720 2 031 3 672 9
628 6 451 6 204 K 232 710 64 981 9 101 10 621 71 470 41 439 35 098 28
606 3 891 912 678 17 186 3 580 2 359 Đki gözü kör (Ama)T 51 452 10 989 3
395 3 835 19 860 8 568 4 805 2 525 455 136 248 767 566 353 E 28 963 6
632 1 758 2 960 10 393 4 743 2 477 1 465 290 79 205 388 355 148 K 22 489
4 357 1 637 875 9 467 3 825 2 328 1 060 165 57 43 379 211 205 Bir gözü
kör T 81 911 15 843 3 922 11 562 26 631 18 083 5 870 5 712 778 321 881 1
452 1 801 479 E 51 867 10 072 2 689 9 326 15 837 11 044 2 899 3 861 540
207 763 850 1 292 209 K 30 044 5 771 1 233 2 236 10 794 7 039 2 971 1
851 238 114 118 602 509 270 Sağır T 73 242 10 658 1 154 2 204 26 368 18
064 14 794 21 501 942 114 338 17 576 2 052 479 E 28 968 6 466 693 1 680 9
196 6 850 4 083 6 243 478 53 285 4 022 1 249 156 K 44 274 4 192 461 524
17 172 11 214 10 711 15 258 464 61 53 13 554 803 323 Sağır / Dilsiz T
46 924 23 933 1 304 1 428 10 603 5 971 3 685 3 597 1 724 132 172 667 767
135 E 26 034 13 873 748 1 092 5 464 3 419 1 438 2 011 830 56 146 356
547 76 K 20 890 10 060 556 336 5 139 2 552 2 247 1 586 894 76 26 311 220
59 Çolak T 29 776 6 508 2 759 5 895 4 030 6 331 4 253 2 533 364 279 602
296 672 320 E 19 582 4 196 2 024 5 047 2 469 4 355 1 491 1 614 226 173
533 158 408 116 K 10 194 2 312 735 848 1 561 1 976 2 762 919 138 106 69
138 264 204
Topal
T 169 955 58 796 16 246 20 695 44 767 23 749 5 702 10 400 2 633 1 507 1
269 2 636 1 866 489 E 102 329 28 326 12 481 15 884 27 611 14 662 3 365 6
395 1 279 1 116 992 1 622 1 115 271 K 67 626 30 470 3 765 4 811 17 156 9
087 2 337 4 005 1 354 391 277 1 014 751 218 Kambur T 4 312 1 305 189
374 1 146 1 039 259 403 98 17 14 92 134 48 E 2 533 785 129 275 644 562
138 208 55 12 10 54 56 21 K 1 779 520 60 99 502 477 121 195 43 5 4 38 78
27 Kötürüm T 18 287 4 241 550 715 8 813 2 989 979 1 853 269 64 73 941
383 123 E 10 789 2 552 394 566 4 905 1 802 570 1 139 159 40 69 551 238
82 K 7 498 1 689 156 149 3 908 1 187 409 714 110 24 4 390 145 41 Diğer T
53 071 15 355 2 495 4 873 15 073 12 103 3 172 7 149 1 348 373 753 2 387
1 790 498 E 35 183 9 745 1 997 4 130 9 302 8 021 1 988 4 945 863 295
669 1 627 1 191 300 K 17 888 5 610 498 743 5 771 4 082 1 184 2 204 485
78 84 760 599 198 Bilinmeyen T 59 337 - - - - - 59 337 5 639 - - - - - 5
639 E 49 309 - - - - - 49 309 4 825 - - - - - 4 825 K 10 028 - - - - -
10 028 814 - - - - - 814
Kaynak:
Sedat Murat–Halis Yunus Ersöz (ve diğerleri); Nüfus ve Demografi–I
1927–1990, (Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşunun 75. Yılına Armağan),
Đstanbul, Đ.B.B., Kültür Đşleri Daire Başkanlığı, Yayın No: 56, 1997, s.
139’daki verilerden yararlanılarak hazırlanmıştır.
Genel olarak en önemli özürlülük nedenleri; doğuştan ve
61 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
hastalıklardan
kaynaklanmaktadır. Ancak, toplam özürlüler arasında hastalıktan dolayı
özürlü olanların oranı ülke geneline (%26,7) göre Đstanbul’da (%43,7)
daha yüksektir. Fakat doğuştan özürlü kalanların oranı ise ülke geneline
(%25,1) göre Đstanbul’da (%14) daha düşüktür.
Diğer
taraftan, hem ülke hem de Đstanbul genelinde “sağır ve dilsiz”,
“çolak”, “topal” ve “kambur”lar doğuştan, diğer özürlülüklerin ise en
önemli nedeni hastalıktır. Hastalık tür ve nedenleriyle ilgili bazı
örnekler vermek gerekirse; “sağır ve dilsiz”lerin ülke genelinde
%51’inin, Đstanbul’da %47,9’unun, “topal”ların ise ülke genelinde
%34,6’sının, Đstanbul’da da %25,3’ünün doğuştan, “kötürüm”lerin yani
felçlilerin ise ülke genelinde %48,2’sinin, Đstanbul genelinde de
%50,8’inin hastalıktan kaynaklandığı belirtilebilir.
Yine
hem ülke genelinde hem de Đstanbul’da iş kazası sonucu meydana gelen
özürlülük türleri ise “bir gözü kör”, “çolak” ve “topal”lıktır. Ancak,
bu özürlülük türlerinin oranları doğuştan ve hastalıktan kaynaklanan
nedenlerin oranlarından daha düşüktür.
Diğer
taraftan, ülke genelinde doğuştan, trafik kazası, iş kazası ve hastalık
nedenleriyle özürlü kalanların çoğunluğunu “topal”lar oluştururken,
Đstanbul genelinde ise doğuştan, trafik ve iş kazası sonucunda özürlü
kalanların çoğunluğunu “topal”lar, hastalık nedeniyle özürlü kalanların
çoğunluğunu da “sağırlar” oluşturmaktadır. Örnek vermek gerekirse; ülke
genelinde “topal”ların %50,7’si trafik kazası, %40,1’i iş kazası ve
%39,8’i doğuştan, Đstanbul genelinde ise %51,2’si trafik kazasından,
%30,6’sı doğuştan ve %29,2’sinin de iş kazası sonucunda özürlü kaldığı
görülmektedir.
Özürlülük
ve nedenlerine cinsiyet açısından bakıldığında; genel olarak toplam
özürlülerin ve nedenlerine göre tüm özürlülük türlerinde çoğunluğu
erkekler oluşturmaktadır. Ancak, kadınların oranının %50’lerin üzerinde
olduğu bazı özürlü türleri de bulunmaktadır. Örneğin, öncelikle hem ülke
hem de Đstanbul genelinde sağırların çoğunluğunu kadınlar
oluşturmaktadır. Yine ülke genelinde sadece trafik kazası sonucunda
“topal” kalanların çoğunluğu kadınlardan meydana gelmektedir. Đstanbul
genelinde ise hastalık nedeniyle özürlü kalanların çoğunluğunu (%64,1),
doğuştan “topal” olanların
SEDAT MURAT 62
çoğunluğunu
(%51,4) kadınlar oluştururken, yine iş kazası ve hastalık nedeniyle
“sağır” kalanlarla, doğuştan ve trafik kazası sonucunda “sağır ve
dilsiz” kalanların çoğunluğunu da kadınlar oluşturmaktadır.
Đstanbul’da
özürlü bulunanların Türkiye içindeki oranı genelde özürlülük türüne ve
nedenine göre %5 ile 15’ler arasında değişmektedir. Bunun tek istisnası
ülke genelindeki sağırların %29,4’ü ile hastalık nedeniyle sağır
kalanların %66,7’sinin Đstanbul’da bulunuyor olmasıdır. Diğer yandan,
Đstanbul’un ülke içindeki payı; hastalık ve iş kazası sonucu
“sağır”larda, iş ve trafik kazası sonucunda “sağır ve dilsiz”lerde, yine
iş ve trafik kazasıyla hastalık sonucunda “kötürüm” yani felçli
olanlarda %10’ların üzerinde bulunmaktadır.
4. Yaş Gruplarına Göre Özürlüler
Özürlü
nüfusun yaş grupları itibariyle değerlendirilmesinin hem ekonomik hem
de sosyal açıdan büyük önemi bulunmaktadır. Ancak, özürlü nüfusun yaş
gruplarıyla ilgili olarak 1975 ve 2000 nüfus sayımlarında bilgi
sağlanabildiğinden bu yılların bir değerlendirmesi yapılacaktır.
Toplam
özürlü nüfusun büyük bir kısmı hem ülke hem de Đstanbul genelinde
yetişkin nüfus olarak kabul edilebilecek 25–64 yaş grubunda
bulunmaktadır. Ancak, bu oran 1975 yılına göre 2000 yılında çok daha
fazla artmıştır. 0–4 yaş grubundaki özürlü bebeklerin oranı ise yine
ülke ve Đstanbul genelinde 2000 yılına nispeten 1975 yılında ve
özellikle kız çocuklarda daha yüksektir. 5–14 yaş grubundaki özürlü
çocukların oranı ülke genelinde %15’lerden %12’lere düşerken, Đstanbul
genelinde %12’ler civarında seyretmektedir. 15–24 yaş grubundaki özürlü
gençlerin oranları ise 1975 ve 2000 yılları arasında ülke ve Đstanbul
genelinde yaklaşık %10’lardan %15’lere yükselmiştir. 65 yaşın üstündeki
yaşlıların da oranları ülke genelinde %14’lerden %18’lere, Đstanbul
genelinde ise %8’lerden %18’lere yükselmiştir. Görüldüğü gibi, toplam
özürlüler içinde genelde çocukların oranları düşerken, gençlerin
oranları az da olsa yükselmekte, yetişkin nüfusun oranları ise çok fazla
artmakta, yaşlıların oranları da artmaktadır.
63 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
Tablo 9: Yaş Gruplarına Göre Özürlüler (1975–2000)Yıllar Toplam 0-4 5-14 15-24 25-64 65+ Bilinmeyen 1975 T 100,0 12,9 15,1 11,7 39,1 13,7 7,4
e y i k r ü T
2000
E K T E 100,0 100,0 100,0 100,0 5,0 14,2 12,3 44,3 12,9 24,8 16,5 10,8
31,3 14,9 3,2 12,3 16,1 50,0 18,5 3,0 12,0 17,3 51,8 15,9 11,2 1,7 0,0
0,0 K 100,0 3,4 12,7 14,4 47,3 22,2 0,0 1975 T 100,0 30,4 11,8 9,9 32,5
8,0 7,4
l u b n a t s Đ
2000
E K T E 100,0 100,0 100,0 100,0 8,1 14,6 13,1 44,4 7,4 55,9 8,6 6,3
18,9 8,7 3,1 11,7 15,7 51,5 18,0 3,0 11,7 17,4 53,9 14,1 12,5 1,6 0,0
0,0 K 100,0 3,2 11,7 13,4 48,3 23,3 0,0
Yıllar Toplam 0-4 5-14 15-24 25-64 65+ Bilinmeyen 1975 T 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
e y i k r ü T
2000
E K T E 60,4 23,6 56,8 63,6 68,4 57,0 91,0 39,6 76,4 43,2 36,4 31,6
43,0 9,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 59,2 56,1 57,9 63,5
61,3 51,0 61,4 K 40,8 43,9 42,1 36,5 38,7 49,0 38,6 1975 T 100,0 100,0
100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
l u b n a t s Đ
2000
E K T E 53,3 14,1 66,0 70,4 72,9 49,3 89,9 46,7 85,9 34,0 29,6 27,1
50,7 10,1 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 57,9 55,6 57,8 64,1
60,5 45,4 47,6 K 42,1 44,4 42,2 35,9 39,5 54,6 52,4
Kaynak:
DĐE; 2000 Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri
(Türkiye), Ankara, Yayın No: 2759, 2003, s. 256–259, DĐE; 2000 Genel
Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (Đstanbul), Ankara,
Yayın No: 2732, 2002, s. 96–97 ve Sedat Murat–Halis Yunus Ersöz (ve
diğerleri); Nüfus ve Demografi–I 1927–1990, (Türkiye Cumhuriyeti’nin
Kuruluşunun 75. Yılına Armağan), Đstanbul, Đ.B.B., Kültür Đşleri Daire
Başkanlığı, Yayın No: 56, 1997, s. 139’daki verilerden yararlanılarak
hazırlanmıştır.
Özürlü
nüfusun yaş grupları ve cinsiyete göre dağılımına göz atıldığında,
birkaç istisna hariç, genelde çoğunluğu erkekler oluşturmaktadır. Ancak,
bayanların oranları ülke genelinde 1975 yılında 0–4 yaş grubu ile
Đstanbul genelinde 1975 yılında 0–4 yaş grubu çocuklar
SEDAT
64 MURAT ve 65 yaşın üstündeki yaşlıların yanısıra 2000 yılında yine
yaşlı kesimde erkeklere göre biraz daha yüksek bulunmaktadır.
Özürlüler;
özürlülük türleri ve yaş gruplarına göre ele alındığında ilk sırayı hem
ülke hem de Đstanbul genelinde tüm özürlülük türlerinde %40 ile %55
arasındaki bir oranla 25–64 yaş grubundaki yetişkinlerin aldığı
görülecektir. Đkinci önemli grubu ise, bazı istisnalarla birlikte, 65
yaşın üstündeki yaşlılar oluşturmaktadır. Ülke ve Đstanbul genelinde
zihinsel özürlü 15–24 yaş grubundaki gençler %25’erlik oranla ikinci
sırada, konuşma özürlü 5–14 yaş grubundaki çocuklar da üçüncü sırada yer
almaktadır. Yeni doğmuş ve bebek durumundaki 0–4 yaş grubu çocukların
payları ise tüm özürlülük türlerinde düşük olup %3’ler civarında
değişmektedir.
Tablo 10: Yaş Grupları ve Türlerine Göre Özürlüler (2000)
Türkiye
Đstanbul Sakatlık Türü Toplam 0-4 5-14 15-24 25-64 65+ Toplam 0-4 5-14
15-24 25-64 65+ Toplam T 100,0 3,2 12,3 16,1 50,0 18,5 100,0 3,1 11,7
15,7 51,5 18,0 E 100,0 3,0 12,0 17,3 51,8 15,9 100,0 3,0 11,7 17,4 53,9
14,1 K 100,0 3,4 12,7 14,4 47,3 22,2 100,0 3,2 11,7 13,4 48,3 23,3 Görme
Özürlü T 100,0 1,9 9,8 12,7 48,7 26,8 100,0 2,2 10,5 15,2 51,9 20,2 E
100,0 1,7 9,4 14,3 51,6 23,1 100,0 1,8 9,4 17,0 55,8 16,0 K 100,0 2,3
10,6 10,1 44,1 32,9 100,0 2,8 12,4 12,2 45,4 27,1 Đşitme Özürlü T 100,0
2,1 12,0 13,5 40,2 32,3 100,0 2,0 12,9 14,2 40,7 30,2 E 100,0 1,9 11,5
13,9 41,6 31,2 100,0 1,8 12,1 15,3 43,5 27,3 K 100,0 2,3 12,7 12,8 38,1
34,0 100,0 2,4 13,9 12,8 36,7 34,1 Konuşma ÖzürlüT 100,0 4,4 24,6 19,9
41,7 9,5 100,0 3,9 26,4 19,7 39,8 10,2 E 100,0 4,1 23,6 19,7 42,4 10,3
100,0 4,0 25,7 19,4 40,6 10,3 K 100,0 4,9 26,2 20,2 40,6 8,1 100,0 3,6
27,7 20,2 38,4 10,1 Fiziksel Özürlü T 100,0 2,6 8,6 14,1 54,9 19,7 100,0
2,4 7,5 13,2 56,4 20,5 E 100,0 2,5 8,3 15,3 57,9 16,1 100,0 2,3 7,4
15,1 60,0 15,2 K 100,0 2,9 9,2 12,3 50,5 25,1 100,0 2,6 7,5 10,5 51,5
27,8 Zihinsel ÖzürlüT 100,0 2,6 17,6 25,0 48,5 6,3 100,0 2,7 18,3 24,5
45,9 8,5 E 100,0 2,6 17,5 26,5 48,7 4,7 100,0 2,6 18,1 26,2 47,2 5,8 K
100,0 2,7 17,8 22,7 48,2 8,5 100,0 2,8 18,4 22,1 44,2 12,5 Diğer T 100,0
4,3 10,8 13,2 52,2 19,6 100,0 3,7 9,5 11,6 55,1 20,2 E 100,0 4,4 11,3
15,8 52,0 16,5 100,0 3,7 10,4 14,1 55,2 16,6 K 100,0 4,1 10,2 10,0 52,4
23,3 100,0 3,6 8,4 8,6 54,9 24,5 Birden Fazla T 100,0 3,6 17,3 18,7 40,6
19,8 100,0 3,7 17,8 18,0 41,5 18,9 Ö zürlü O lan lar E 1 0 0 ,0 3 ,6 1 7
,4 1 9 ,7 4 2 ,0 1 7 ,2 1 0 0 ,0 3 ,8 1 8 ,7 1 9 ,8 4 2 ,8 1 4 ,9 K
100,0 3,7 17,1 17,3 38,8 23,1 100,0 3,7 16,8 15,7 39,8 24,0 Bilinmeyen T
100,0 7,7 16,1 18,7 50,1 7,3 100,0 7,0 13,8 20,1 52,9 6,2 E 100,0 7,6
16,0 18,4 51,1 6,9 100,0 7,0 13,8 19,7 54,3 5,2 K 100,0 7,8 16,2 19,1
48,9 8,0 100,0 7,0 13,8 20,7 51,0 7,5
Kaynak: Tablo 9’un dipnotu.
Cinsiyetlerine
göre özürlüleri yaş grupları ve özürlülük türleri itibariyle ele
aldığımızda; ülke geneli ve Đstanbul’daki “fiziksel özürlü”,
65 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
“zihinsel
özürlü” ve “birden fazla özürlü olan” 65 yaş üstü yaşlılarla, sadece
Đstanbul genelindeki “görme özürlü” yaşlılar ve bilinmeyenler hariç, tüm
yaş gruplarında ve özürlülük türlerinde çoğunluğu erkekler
oluşturmaktadır. Ancak özürlü erkeklerin oranları bazı yaş grup ve
türlerinde %65’lerin de üzerine çıkabilmektedir. Örneğin, Đstanbul
genelinde 15–24 yaş grubundaki “görme özürlü”, “fiziksel özürlü” ve
“diğer” özürlü türleri ile 25–64 yaş grubundaki yetişkin “görme özürlü”
ler ve ülke genelinde 25–64 yaş grubundaki “görme özürlü” ve 65 yaşın
üstündeki yaşlı “konuşma özürlü”ler içindeki erkeklerin oranları
%65’leri aşmaktadır. Doğal olarak bu yaş grubu ve türündeki özürlü
bayanların oranları da %35’lerin altındadır.
Türkiye
genelindeki tüm yaş grupları ve türleri itibariyle özürlülerin yaklaşık
%10 ile %13’ler civarındaki kısmı Đstanbul’da bulunmaktadır.
Đstanbul’un Türkiye genelindeki payı sadece “diğer” ve “bilinmeyenler”
grubunda biraz yüksek olup %15 ile %17’ler arasında değişmektedir.
III. ĐSMEK’ĐN ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK EĞĐTĐM ÇALIŞMALARI
ĐSMEK’in
özürlülere yönelik eğitim çalışmaları incelenmeden önce genel olarak
ĐSMEK ve ĐSMEK’in toplam eğitim faaliyetleri ele alınıp incelenecektir.
Bu sayede toplam kursiyerler ile özürlü kursiyerlerin genel
özelliklerinin daha net bir şekilde karşılaştırılması imkan dahiline
girmiş olacaktır.
A. GENEL OLARAK ĐSMEK
1996
yılında kurulan ve ilk kurulduğu yılda 3 kurs merkezinde 3 branşta 141
kursiyer ile eğitimlerine başlamış olan ĐSMEK, 2007–2008 eğitim dönemine
gelindiğinde 201 kurs merkezinde 131 branşta 196.790 kursiyer sayısına
ulaşmıştır.
ĐSMEK’in
yasal dayanağını; 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu, 3797 Sayılı
Milli Eğitim Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun, 5393 Sayılı
Belediye Kanunu, 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, 5544 Sayılı
Mesleki Yeterlilik Kurumu Kanunu, Milli Eğitim Bakanlığı Yaygın Eğitim
Amaçlı Kurslar Yönergesi, Đstanbul Valiliği Đl Milli Eğitim Müdürlüğü
ile ĐBB arasında her eğitim dönemi
SEDAT MURAT 66başında yapılan protokoller, ĐBB Meslek ve Beceri Eğitimi Yönetmeliği gibi kanun, yönetmelik, yönerge ve protokoller oluşturmaktadır.
1. ĐSMEK’in Amacı
Bir yaygın eğitim kurumu olan ve bu doğrultuda eğitim veren ĐSMEK’in amacı, Đstanbulluların;
• Örgün eğitim kurumları dışında sağlanabilecek genel eğitim ihtiyacına cevap verebilmek,• Mesleki ve sanatsal bilgilerini geliştirmek,
• Onları pasif tüketici olmaktan çıkarıp aktif üretici kılmak,
• Kültürel ve sosyal gelişimlerine katkıda bulunmak,
• Kent kültürü ve metropolde yaşama konusunda donanımlı hale getirmek olarak belirlenmiştir 18.
2. ĐSMEK’te Uygulanan Eğitim Müfredatı ve Đçeriği
Đstanbul
Büyükşehir Belediye Başkanlığı Đnsan Kaynakları ve Eğitim Daire
Başkanlığı, Meslek ve Beceri Eğitimi Müdürlüğü’ne bağlı olarak
faaliyetlerini sürdüren ĐSMEK, Milli Eğitim Bakanlığı Çıraklık ve Yaygın
Eğitim Genel Müdürlüğünün 18.05.2005 tarih ve 2938 Sayılı “Kamu Kurum
ve Kuruluşları, Belediyeler, Vakıflar, Dernekler ve Meslek Odaları
Tarafından Milli Eğitim Bakanlığının Denetim ve Gözetiminde Ücretsiz
Olarak Açılacak Yaygın Eğitim Amaçlı Kurslar Yönergesi” esaslarına göre
eğitim vermektedir. Bu çerçevede, Đstanbul Büyükşehir Belediyesi ile
Đstanbul Valiliği Đl Halk Eğitim Başkanlığı’nın imzaladıkları
protokoller çerçevesinde kurslar açılmıştır. Dersler ve içerikleri de
aynı yönerge çerçevesinde belirlenmektedir.
ĐSMEK,
ağırlıklı olarak kişisel gelişim ve kadın emeğini geliştirmeye yönelik
eğitimler vermektedir. Kadınlara verilen eğitimlerle kadınların
potansiyel bir işgücü olarak yetiştirilmesinin yanı sıra, önce aile
ekonomisine daha sonra da ülke ekonomisine yarar sağlanması
hedeflenmektedir. Ayrıca kurs merkezlerindeki erkek kursiyerlerin sayısı
da yıllar itibariyle artış kaydetmektedir. Verilen mesleki ve teknik
eğitimlerle işsizlere ve eğitimini tamamlama imkanı bulamamış gençlere
18 ĐSMEK, (Çevrimiçi), http://ismek.ĐBBgov.tr/portaltest/kurumsal.asp, 13.01.2007.
67 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
istihdama katılabilmelerine destek amacıyla beceri kazandırılması hedeflenmektedir.
ĐSMEK’te
istihdama yönelik çok sayıda branşın yanı sıra hobi ve beceri
geliştirmeye yönelik branşlar da göze çarpmaktadır. Bu branşlardaki
faaliyetlerle; ĐSMEK, katılımcılarının sosyalleşme imkanı bulabileceği
alanlar oluşturmaktadır. Đstanbul’un kırsal kesimleri ve gecekondu
alanlarında da yoğun olarak faaliyet gösteren ĐSMEK, kadınların ve genç
kızların sosyal hayatın aktif ve etkin üyeleri olabilmeleri için bir
sosyal platform oluşturma fonksiyonunu da yerine getirmektedir.
Sağlıklı
yaşam için sağlık ve spor eğitimleri ile birlikte, resim, müzik gibi
güzel sanatlar, unutulmaya yüz tutmuş geleneksel sanatlar ve el
sanatlarının canlandırılıp yaşatılması, geliştirilerek gelecek kuşaklara
aktarılması da ĐSMEK’in eğitim içeriğinde yer almaktadır.19
B. ĐSMEK’ĐN TOPLAM EĞĐTĐM FAALĐYETLERĐ1. ĐSMEK’e Devam Eden Kursiyerler
Kurulduğu
yıldan itibaren ĐSMEK kurslarına gittikçe artan miktarlarda büyük bir
ilginin olduğunu Tablo 12’den görebilmek mümkündür. Nitekim ilk
kurulduğu 1996–97 eğitim döneminde ĐSMEK kurslarına devam eden kursiyer
sayısı oldukça düşük iken (141), bu miktarın 2002–02 eğitim döneminde 15
bine, 2004–05 döneminde 15 bine çıktığı, şu anda içinde bulunduğumuz
2007–08 döneminde ise 200 binlere yaklaştığı görülmektedir.
19 A.e.SEDAT 68
MURAT Grafik 1: Eğitim Dönemleri Đtibariyle Kursiyer Miktarları (1996–2008)
250 0007 8
200 000
3 1 2 2 2 1
50 0001
1
7 6 9 1
150 000100 000
1 4
2 2
5 6 2 6
07 8
0 0
0 0 0 7 8
1 2 5 2
4 1 1
1
0 0 0 0 4 1 0 5
8 89
9
6
-
9
7
1
9
9
7
-
9
8
1
9
9
8
-
9
9
1
9
9
9
-
0
0
2
0
0
0
-
0
1
2
0
0
1
-
0
2
2
0
0
2
-
0
3
2
0
0
3
-
0
4
2
0
0
4
-
0
5
2
0
0
5
-
0
6
2
0
0
7
-
0
8
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
2. Kursiyerlerin Yaş Dağılımı
ĐSMEK
kurslarını genelde gençlerin tercih ettiği görülmektedir. Nitekim 25
yaşın altındaki gençlerin oranı %40’lar civarındadır. Yaşın ilerlemesine
paralel olarak kursiyerlerin oranları da düşmektedir. Öyle ki toplam
kursiyerler içinde 25–35 yaş grubundakilerin oranı %27,2 iken, bu oran
35–45 yaş grubunda %18,3’e, 45–55 yaş grubunda %11,1’e ve 55 yaşın
üstündeki yaşlıların oranı ise %3,8’e kadar düşmektedir. Görüldüğü gibi
toplam ĐSMEK kursiyerleri arasında gençler önemli bir yer işgal etmesine
karşın yaşlıların payı ise oldukça düşüktür.
69 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
Grafik 2: ĐSMEK Kurslarına Katılanların Yaş Dağılımı (%), (2007–08)50,0
39,7 40,0
30,027,2
20,0
18,3
11,1 10,0
3,80,0
25 Altı 25 - 35 Yaş
Arası
35 - 45 Yaş Arası 45 - 55 Yaş Arası 55 Yaş Üzeri
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
3. ĐSMEK Kurslarına Devam Edenlerin Cinsiyetleri
ĐSMEK
kurslarına devam edenlerin yaklaşık 4/5 gibi büyük bir çoğunluğunu
bayanlar oluşturmaktadır. Kursiyerlerin %80’ini bayanların
oluşturmasında hiç kuşkusuz Đstanbul’daki ev hanımı sayısının fazla
olmasının önemli bir etkisi bulunmaktadır.
Kurslara
devam eden kursiyerler açısından dikkat çeken önemli bir husus; hemen
hemen bayanların katılmadıkları hiçbir branş bulunmazken, erkeklerin
oranlarının el sanatları gibi branşlarda oldukça düşük, fakat mesleki
niteliği daha ağır basan branşlarda ise bayanlara göre daha yüksek
olduğudur.
SEDAT MURAT 70
Tablo 11: Kursiyerlerin Branşlara ve Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (2007–08)
Branş
Adı Bayan Bay Toplam Branş Adı Bayan Bay Toplam Deri Aksesuarları
(Çanta,Kemer) Yapımı100,0 0,0 100,0 Halk Oyunları Gaziantep Yöresi 88,7
11,3 100,0
El Nakışları Maraş Đşi 100,0 0,0 100,0 Modelistlik 88,6 11,4 100,0El Nakışları Türk Đşi 100,0 0,0 100,0 Soğuk Mutfak 87,5 12,5 100,0
El Sanatları Đpek Kurdele Yapımı 100,0 0,0 100,0 Ebru Kursu 85,6 14,4 100,0
El Sanatları Süsleyici Desen Hazırlama Kursu100,0 0,0 100,0 El Sanatları (Flografi) Kursu 85,3 14,7 100,0
El Sanatları Yapma Kumaş Çiçek Kursu100,0 0,0 100,0 Enstrüman Öğretimi Flüt Kursu 83,9 16,1 100,0
Ev Tekstili-Örtü Dikim Kursu 100,0 0,0 100,0 Yabancı Dil Arapça Kursu III 83,5 16,5 100,0
Giyim Terzi Abiye Kursu 100,0 0,0 100,0 Halk Oyunları Bolu 81,1 18,9 100,0
Đpek Halı Dokuma 100,0 0,0 100,0 Bilgisayarlı Muhasebeci Yardımcısı Yetiştirme K 80,4 19,6 100,0
Makina Nakışı Maraş Đşi 100,0 0,0 100,0 Yabancı Dil Arapça Kursu II 80,3 19,7 100,0
Makina Nakışları Beyaz Đş Kursu 100,0 0,0 100,0 Đşitme Engelliler Kursu 80,0 20,0 100,0
Makina Nakışları Çin Đğnesi Kursu 100,0 0,0 100,0 Diksiyon Eğitimi Kursu 79,7 20,3 100,0
Makina Nakışları Türk Đşi 100,0 0,0 100,0 Hüsn-i Hat 79,7 20,3 100,0
Örücülük 5 Şiş Örücülüğü 100,0 0,0 100,0 Toplam 79,5 20,5 100,0
Trikotaj I 100,0 0,0 100,0 Enstrüman Öğretimi Keman Kursu (Seviye 1)78,1 21,9 100,0
Trikotaj II 100,0 0,0 100,0 Yabancı Dil Arapça Kursu I 77,8 22,2 100,0
Kırkpare Kursu 99,9 0,1 100,0 Girişimcilik Kursu 77,3 22,7 100,0
Aerobik Kursu 99,8 0,2 100,0 Deri Hazır Giyim Kursu-Kadın Giyim 76,5 23,5 100,0
Ev Mefruşatı Dikimi Kursu 99,7 0,3 100,0 Kalem Đşi 76,2 23,8 100,0
El Nakışları Tel Kırma (Bartın Đşi) Yapımı Kursu 99,7 0,3 100,0 Görgü Kuralları Kursu 76,1 23,9 100,0
Makine Nakışı (Kordela Đşi) 99,6 0,4 100,0 Yabancı Dil Osmanlıca II (Orta Kademe)74,3 25,7 100,0
Manikür Pedikür Kursu 99,6 0,4 100,0 Bilgisayar Đşletmenlik (Operatörlüğü) Kursu73,9 26,1 100,0
71 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
El Nakışları Antep Đşi 99,6 0,4 100,0 Yabancı Dil Osmanlıca I (Đlk Kademe) 73,2 26,8 100,00-3 Yaş (Ev, Kreş, Yuva) Bebek Bakıcı 99,6 ve Eğiti 0,4 100,0 Evde Yaşlı ve Hasta Bakımı Elemanı Yetiştirme 72,3 27,7 100,0
Giyim Kursu 99,6 0,4 100,0 Gazetecilik Ve Đletişim Kursu 71,8 28,2 100,0
El Sanatları Kumaş Boyama Kursu 99,6 0,4 100,0 Halk Oyunları Karadeniz 71,3 28,7 100,0
Makina Nakışları Genel 99,5 0,5 100,0 Enstrüman Öğretimi Kemençe 71,2 28,8 100,0
Kuaförlük Cilt Bakımı ve Makyaj Kursu99,5 0,5 100,0 Yabancı Dil Đngilizce II 71,2 28,8 100,0
Đğne Oyası 99,4 0,6 100,0 Piyano Kursu (Seviye 1) 70,4 29,6 100,0
3-6 Yaş (Ev, Kreş, Yuva) Bebek Bakıcı 99,4 ve Eğiti 0,6 100,0 Uygulamalı Türk Halk Müziği Kursu 70,4 29,6 100,0
Giyim-Bluz Elbise Kursu 99,4 0,6 100,0 Türk Sanat Müziği Solfej (Seviye 1) 70,0 30,0 100,0
Şiş Örücülüğü 99,4 0,6 100,0 Türkçe'nin Doğru Kullanımı,Konuşma ve 69,7 Yazm 30,3 100,0
Giyim - Etek Pantolon Kursu 99,3 0,7 100,0 Uygulamalı Çok Sesli Müzik Kursu 68,1 31,9 100,0
El Nakışı Çin Đğnesi 99,0 1,0 100,0 Yabancı Dil Đngilizce I 68,0 32,0 100,0
Giyim Manto Tayyör Kursu 98,9 1,1 100,0 Enstrüman Öğretimi Ud Kursu 68,0 32,0 100,0
El Nakışları Kursu 98,9 1,1 100,0 Türk Müziği Repertuarı (Seviye 1) 66,7 33,3 100,0
El Sanatları Folyo Kursu 98,9 1,1 100,0 Radyo Programcılığı Ve Sunuculuk Kursu65,5 34,5 100,0
Ev Hizmetleri Kursu 98,6 1,4 100,0 Enstrüman Öğretimi Kanun Kursu 65,3 34,7 100,0
Ahşap Boyama Kursu 98,3 1,7 100,0 Türk Müziği Usulleri Kursu (Seviye 1) 64,3 35,7 100,0
Kumaş Desenleme ve Boyama (Đpek Boyama) 98,2 K 1,8 100,0 Halk Oyunları (Genel) 64,1 35,9 100,0
El Sanatları Takı Tasarımı 98,1 1,9 100,0 Enstrüman Öğretimi Gitar Kursu (Seviye 2)63,8 36,2 100,0
El Sanatları Telkari Gümüş Đşlemeciliği98,1 1,9 100,0 Enstrüman Öğretimi Gitar Kursu (Seviye 1)62,5 37,5 100,0
Ahşap Rölyef 97,9 2,1 100,0 Fotoğrafçılık Kursu 62,2 37,8 100,0
Benim Ailem Eğitimi (0-6 Yaş) 97,7 2,3 100,0 Piyano Kursu (Seviye 2) 60,7 39,3 100,0
SEDAT MURAT 72
Kuaförlük Saç Bakımı ve Yapımı Kursu97,7 2,3 100,0 Fotoğraf Çekim Kursu 60,2 39,8 100,0
Yönetici Asistanlığı 97,4 2,6 100,0 Sedef Sanatı Kursu 59,4 40,6 100,0
Okuma-Yazma I. Kademe 97,1 2,9 100,0 Halk Oyunları Zeybek 57,1 42,9 100,0
Cam Süslemeciliği Kursu 96,8 3,2 100,0 Bilgisayar Destekli Grafik Kursu 55,8 44,2 100,0
Kuaförlük Kursu (Genel) 96,7 3,3 100,0 Enstrüman Öğretimi Ney Kursu 55,7 44,3 100,0
El Sanatları Mozaik Kursu 95,7 4,3 100,0 Enstrüman Öğretimi Tambur 55,6 44,4 100,0
El Sanatları Tezhip 95,3 4,7 100,0 Halk Oyunları Van 54,5 45,5 100,0
Minyatür Yapımı Kursu 95,2 4,8 100,0 Ağaç Oymacılığı (Ahşap Đşçiliği) 54,3 45,7 100,0
Yiyecek Haz. Ve Pişirme Teknikleri 95,0 5,0 100,0 El Sanatları Nikah Şekeri Süslemeciliği Kursu53,3 46,7 100,0
El Sanatları Cam Süsleme Ve Seramik Boyama 94,8 5,2 100,0 Enstrüman Öğretimi Đleri Düzey Bağlama Kursu 50,0 50,0 100,0
Stilistlik 93,5 6,5 100,0 Enstrüman Öğretimi Tanbur 47,9 52,1 100,0
Çinicilik Kursu 93,4 6,6 100,0 Enstrüman Öğretimi Temel Bağlama Kursu45,9 54,1 100,0
Çini Đşlemeciliği 93,0 7,0 100,0 Web Tasarım Kursu 44,1 55,9 100,0
Sağlık Bilgisi 93,0 7,0 100,0 Enstrüman Öğretimi Kabak Kemane 43,5 56,5 100,0
Cam ve Seramik Boyama 91,7 8,3 100,0 Bilgisayar Programcılığı 38,7 61,3 100,0
El Sanatları Vitray 91,0 9,0 100,0 Peyzaj Bahçıvan Yetiştirme Kursu 34,4 65,6 100,0
Bilgisayarlı Modelistlik 91,0 9,0 100,0 Bilgisayar Bakım ve Onarım Kursu 33,2 66,8 100,0
Hazır Giyim Kursu 90,3 9,7 100,0 Enstrüman Öğretimi Kaval 25,8 74,2 100,0
Yağlı Boya Tekniği Resim 90,2 9,8 100,0 Gemi Maket Yapımı 23,5 76,5 100,0
Pastacılık 90,1 9,9 100,0 Kickbox 2,5 97,5 100,0
Resim (Sulu Boya Tekniği) Kurs Program89,8 10,2 100,0 Erkek Kuaförlüğü (Berberlik) Kursu 0,9 99,1 100,0
Resim (Çakıltaşı) 89,1 10,9 100,0 Fitness Kursu 0,6 99,4 100,0
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
4. ĐSMEK Kurslarına Devam Edenlerin Eğitim Durumları
ĐSMEK
kurslarına devam edenlerin çoğunluğunu lise, ilkokul ve ilköğretim
mezunları oluştururken, yüksek lisans ve doktoralı kursiyer oranı
%1’lerin altındadır. Ancak, lisans mezunlarının oranının ise
küçümsenmeyecek bir düzeyde olduğu (%15,1) görülmektedir.
73 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
Grafik 3: Kursiyerlerin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (%), (2007–08)
50,01,2
Okur Yazar
41,7 40,0
30,020,0
19,1
15,6
15,1
10,0
6,1
1,0
0,1 0,0
Đlkokul Đlköğretim Lise Ön Lisans Lisans Yüksek LisansDoktora
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
5. ĐSMEK Kurslarına Devam Edenlerin Medeni Durumları
Kursiyerler
içinde çoğunluğu (%53,4) bekarlar oluşturmakla birlikte, evlilerin
oranının da (%46,2) oldukça yüksek olduğu görülecektir.
Grafik 4: Kursiyerlerin Medeni Duruma Göre Dağılımı (%), (2007–08)60,0
46,2
53,4
40,0
20,0
0,4 0,0
Evli Bekar DulKaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
SEDAT 74
MURAT 6. Kursiyerlerin Uyrukları
Kursiyerler
içinde bazı yabancılar da bulunmakla birlikte, bunların sayısının (730)
ve oranının (%0,4) çok düşük olduğu dikkat çekmektedir.
Grafik 5: Kursiyerlerin Uyruklarına Göre Dağılımı (%), (2007–08)100,0
99,6
75,0
50,0
25,0
0,4 0,0
T.C YabancıKaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
7. ĐSMEK’in Eğitim Verdiği Branşlar
ĐSMEK’in
eğitim verdiği branş sayısı 131 olmakla birlikte, bunları kendi
aralarında gruplandırdığımızda, şu ana grupların ortaya çıktığı
görülecektir:
“El
Sanatları”, “Türk–Đslam Sanatları”, “Müzik Eğitimi”, “Dil Eğitimi”,
“Bilgisayar Teknolojileri”, “Mesleki ve Teknik Eğitimler”, “Sağlık ve
Spor” ve “Kısa Süreli Eğitimler”.
75 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
Tablo 12: ĐSMEK’in Eğitim Verdiği Branşlar (2007–08)
Branş
Adı Kursiyer % Branş Adı Kursiyer % Bilgisayar Đşletmenlik
(Operatörlüğü) Kursu 25 346 12,88 Minyatür Yapımı Kursu 166 0,08 Yabancı
Dil Đngilizce I 22 727 11,55 Görgü Kuralları Kursu 159 0,08 Aerobik
Kursu 16 325 8,30 Ev Hizmetleri Kursu 147 0,07 Yabancı Dil Đngilizce II
11 208 5,70 El Sanatları (Flografi) Kursu 136 0,07 Yabancı Dil Arapça
Kursu I 8 134 4,13 Giyim - Etek Pantolon Kursu 135 0,07 Ev Mefruşatı
Dikimi Kursu 8 098 4,12 Uygulamalı Çok Sesli Müzik Kursu 135 0,07
Fitness Kursu 7 802 3,96 Hazır Giyim Kursu 134 0,07 Diksiyon Eğitimi
Kursu 6 771 3,44 El Sanatları Vitray 133 0,07 El Sanatları Takı Tasarımı
5 661 2,88 Çini Đşlemeciliği 129 0,07 Makine Nakışı (Kordela Đşi) 5 496
2,79 Halk Oyunları Karadeniz 129 0,07 Enstrüman Öğretimi Gitar Kursu
(Seviye 5 1) 450 2,77 Halk Oyunları Van 121 0,06 Modelistlik 5 411 2,75
Pastacılık 121 0,06 Ahşap Boyama Kursu 4 778 2,43 Erkek Kuaförlüğü
(Berberlik) Kursu 112 0,06 Bilgisayarlı Muhasebeci Yardımcısı Yetiştirme
4 220 K 2,14 Türk Müziği Repertuarı (Seviye 1) 111 0,06 Yabancı Dil
Arapça Kursu II 4 216 2,14 Çinicilik Kursu 106 0,05 Giyim Kursu 3 899
1,98 El Nakışları Maraş Đşi 105 0,05 Enstrüman Öğretimi Temel Bağlama
Kursu 3 351 1,70 El Sanatları Đpek Kurdele Yapımı 104 0,05 Resim (Sulu
Boya Tekniği) Kurs Program 2 933 1,49 Uygulamalı Türk Halk Müziği Kursu
98 0,05 Yiyecek Haz. Ve Pişirme Teknikleri 2 844 1,45 El Sanatları Cam
Süsleme Ve Seramik Boyama 96 0,05 Kuaförlük Saç Bakımı ve Yapımı Kursu 2
433 1,24 Enstrüman Öğretimi Kanun Kursu 95 0,05 Yağlı Boya Tekniği
Resim 2 382 1,21 Ağaç Oymacılığı (Ahşap Đşçiliği) 94 0,05 El Sanatları
Kumaş Boyama Kursu 2 007 1,02 El Nakışları Kursu 94 0,05
Stilistlik
1 983 1,01 Bilgisayar Programcılığı 93 0,05 Makina Nakışları Genel 1
876 0,95 Örücülük 5 Şiş Örücülüğü 87 0,04 Kuaförlük Cilt Bakımı ve
Makyaj Kursu 1 632 0,83 Giyim Terzi Abiye Kursu 84 0,04 Ahşap Rölyef 1
602 0,81 Yönetici Asistanlığı 78 0,04 Ebru Kursu 1 502 0,76 Enstrüman
Öğretimi Kemençe 73 0,04 3-6 Yaş (Ev, Kreş, Yuva) Bebek Bakıcı ve 1 441
Eğit 0,73 Gazetecilik Ve Đletişim Kursu 71 0,04 Đğne Oyası 1 319 0,67
Halk Oyunları Gaziantep Yöresi 71 0,04 Hüsn-i Hat 1 283 0,65 Sağlık
Bilgisi 71 0,04 Giyim-Bluz Elbise Kursu 1 276 0,65 Trikotaj I 70 0,04
Yabancı Dil Osmanlıca I (Đlk Kademe) 1 066 0,54 Sedef Sanatı Kursu 69
0,04 Yabancı Dil Arapça Kursu III 994 0,51 Makina Nakışı Maraş Đşi 67
0,03 Enstrüman Öğretimi Ney Kursu 897 0,46 Enstrüman Öğretimi Kaval 66
0,03 Yabancı Dil Osmanlıca II (Orta Kademe) 877 0,45 Kalem Đşi 63 0,03
Kırkpare Kursu 865 0,44 Enstrüman Öğretimi Flüt Kursu 62 0,03 El
Sanatları Tezhip 803 0,41 Enstrüman Öğretimi Đleri Düzey Bağlama Kurs 58
0,03 Şiş Örücülüğü 770 0,39 Radyo Programcılığı Ve Sunuculuk Kursu 58
0,03 El Sanatları Telkari Gümüş Đşlemeciliği 721 0,37 Soğuk Mutfak 56
0,03 Fotoğrafçılık Kursu 650 0,33 Kumaş Desenleme ve Boyama (Đpek
Boyama) 55 0,03 Web Tasarım Kursu 649 0,33 El Sanatları Yapma Kumaş
Çiçek Kursu 54 0,03 Enstrüman Öğretimi Ud Kursu 590 0,30 Halk Oyunları
Bolu 53 0,03 Enstrüman Öğretimi Keman Kursu (Seviye 584 1) 0,30
Enstrüman Öğretimi Tanbur 48 0,02 El Nakışları Tel Kırma (Bartın Đşi)
Yapımı 582 Kur 0,30 El Sanatları Mozaik Kursu 47 0,02 Bilgisayar
Destekli Grafik Kursu 573 0,29 Resim (Çakıltaşı) 46 0,02 Girişimcilik
Kursu 506 0,26 Benim Ailem Eğitimi (0-6 Yaş) 44 0,02
SEDAT MURAT 76
El
Nakışları Türk Đşi 477 0,24 Deri Aksesuarları (Çanta,Kemer) Yapımı 43
0,02 El Sanatları Folyo Kursu 461 0,23 Makina Nakışları Beyaz Đş Kursu
40 0,02 Halk Oyunları (Genel) 396 0,20 Đşitme Engelliler Kursu 35 0,02
Ev Tekstili-Örtü Dikim Kursu 391 0,20 Deri Hazır Giyim Kursu-Kadın Giyim
34 0,02 Türk Sanat Müziği Solfej (Seviye 1) 353 0,18 Okuma-Yazma I.
Kademe 34 0,02 Fotoğraf Çekim Kursu 329 0,17 Türkçe'nin Doğru
Kullanımı,Konuşma ve Yazm 33 0,02 Giyim Manto Tayyör Kursu 283 0,14
Piyano Kursu (Seviye 2) 28 0,01 Enstrüman Öğretimi Gitar Kursu (Seviye
2) 279 0,14 Türk Müziği Usulleri Kursu (Seviye 1) 28 0,01 Manikür
Pedikür Kursu 257 0,13 Enstrüman Öğretimi Tambur 27 0,01 El Nakışları
Antep Đşi 252 0,13 Makina Nakışları Türk Đşi 26 0,01 0-3 Yaş (Ev, Kreş,
Yuva) Bebek Bakıcı ve Eğit 243 0,12 El Sanatları Süsleyici Desen
Hazırlama Kursu 23 0,01 Evde Yaşlı ve Hasta Bakımı Elemanı Yetiştirm 235
0,12 Enstrüman Öğretimi Kabak Kemane 23 0,01 Bilgisayar Bakım ve Onarım
Kursu 229 0,12 Halk Oyunları Zeybek 21 0,01 Kuaförlük Kursu (Genel) 211
0,11 Makina Nakışları Çin Đğnesi Kursu 21 0,01 Kickbox 201 0,10
Trikotaj II 20 0,01 El Nakışı Çin Đğnesi 196 0,10 Gemi Maket Yapımı 17
0,01 Piyano Kursu (Seviye 1) 196 0,10 El Sanatları Nikah Şekeri
Süslemeciliği Kursu 15 0,01 Peyzaj Bahçıvan Yetiştirme Kursu 195 0,10
Cam ve Seramik Boyama 12 0,01 Bilgisayarlı Modelistlik 188 0,10 Đpek
Halı Dokuma 12 0,01 Cam Süslemeciliği Kursu 186 0,09 TOPLAM 196 787
100,00
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
ĐSMEK’in
açmış olduğu kurslara devam eden kursiyerlerin her branşa aynı oranda
ilgi gösterilmediği görülmektedir. Nitekim, en fazla başvurulan
branşların başında; “Bilgisayar Đşletmenlik Kursu”, “Đngilizce”,
“Arapça” ve “Aerobik” gelirken, en az başvurulan branşların başında ise;
“Đpek Halı Dokuma”, “Cam ve Seramik Boyama”, “El Sanatları Nikah Şekeri
Süslemeciliği Kursu” ve “Gemi Maket Yapımı” branşları gelmektedir.
8. Kursiyerlerin ĐSMEK Kurslarını Tercih Nedenleri
ĐSMEK
kurslarına devam edenlerin bu kursları tercih nedenlerine baktığımızda;
%78,4 gibi büyük bir çoğunluğun “kendini geliştirmek” (%32,6), “boş
vakitleri değerlendirmek” (%26,6) ve “yeni bir meslek edinmek” (%19,2)
gibi amaçlarla bu kursları tercih ettikleri görülecektir. Yeni bir
meslek edinmek amacıyla bu kursları tercih edenler beşte ikilik gibi bir
kesimi oluşturmalarına karşın, %60’a yakın bir kısmın ise daha çok
kendilerini geliştirmek ve boş vakitleri değerlendirmek gibi sosyal
amaçlı olduğu dikkat çekmektedir. Ancak yine de %20’lik bir kesimin bu
kursları istihdam amaçlı olarak görmeleri; üzerinde durulması ve
yetkililerin de bunu dikkate almaları gereken bir husustur.
77 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
Grafik 6: Kursiyerlerin ĐSMEK Kurslarını Tercih Nedenleri (%), (2007–08)
50,019,2
6,2
3,4
0,6
Y
40,0
32,6 30,0
26,620,0
1,3 0,0
10,1 10,0
en i
b
ir
m
e
s
le
k
e
d
in
M m
e e
k
s
le
ğ
im
A d
e
ile Đ
le
b
ü rle
t ç m
e
s e
in k
e
k
a
tk ı
s
a
ğ l a
ma
k
Đ
ş
/A
tö
B ly
o e
ş
k
v
u
a
rm
k
itle a
kri
d
e
ğ
e
r
l e
A n
d
r
k irm
a
d
a e
ş k
v
B e
ir ç
e
s v
a
re
n
a t e
dv i
e n
m m
e e
k
s
le
k
b
ra
n
ş ı
n
d
a
...
K
e
n
d
im i
G
e
liş t
irm
e
k
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
C. ĐSMEK’ĐN ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK EĞĐTĐM FAALĐYETLERĐ
Yukarıda
ĐSMEK’in vermiş olduğu toplam kurslar ve kursiyerler hakkında bilgi
verilmesinden sonra bu kısımda ise sadece özürlülere dönük eğitimler ve
özürlü konumdaki kursiyerlerin genel özelliklerine değinilecek ve
aralarında bazı karşılaştırmalar yapılacaktır.
1. ĐSMEK’in Eğitim Verdiği Özürlüler
ĐSMEK;
değişik özürlüler merkezlerinde, özürlülere yönelik olarak eğitim
çalışmaları yapmaktadır. 2007–2008 eğitim öğretim yılı iitabıyla ĐSMEK,
Bağcılar, Fatih, Gaziosmanpaşa, Kadıköy, Kağıthane, Küçükçekmece, Şişli
ve Ümraniye gibi bazı ilçelerde 785 özürlüye eğitim hizmeti vermektedir.
Ancak eğitim verilen özürlülerin büyük bir çoğunluğunun Fatih (%41),
Ümraniye (%19,7) ve Gaziosmanpaşa (%18) gibi üç ilçede toplandığı
görülmektedir. Eğitim verilen özürlülerin daha az bir kısmı ise
Kağıthane (%1,9), Bağcılar (%3,1), Küçükçekmece (%4,1), Kadıköy (%5,1)
ve Şişli (%7,1) gibi diğer ilçelerde bulunmaktadır.
SEDAT 78MURAT Tablo 13: ĐSMEK’in Eğitim Verdiği Özürlüler (2007–08)
Özürlüler Merkezleri
Kesin
Kayıtlı Kursiyer Sayısı % Bağcılar ĐSÖM 24 3,1 Fatih Özürlüler Merkezi
(9 Branş) 322 41,0 Gaziosmanpaşa Özürlüler Merkezi (4 Branş) 141 18,0
Kadıköy ĐSÖM (2 Branş) 40 5,1 Kağıthane ĐSÖM 15 1,9 Küçükçekmece ĐSÖM (2
Branş) 32 4,1 Şişli Bedensel Engelliler Derneği (3 Branş) 56 7,1
Ümraniye Özürlüler Merkezi (10 Branş) 155 19,7 TOPLAM 785 100,0
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
Bazı
ilçelerdeki özürlüler merkezlerinde birçok alanda eğitim verilirken,
bazı ilçelerde ise tek alanda eğitim verilmektedir. Nitekim Bağcılar,
Gaziosmanpaşa ve Kağıthane’de tek bir branşta eğitim verilirken,
Ümraniye’de ise 10 alanda eğitim verilmektedir.
2. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Yaş Dağılımı
ĐSMEK
kurslarına katılan özürlülerin genellikle gençlerden oluştuğu
görülmektedir. Nitekim eğitime katılan özürlülerin %41,4’ünü 25 yaşın
altındaki gençler ve çocuklar oluşturmaktadır. Diğer taraftan yine bu
yaş grubuna yakın olarak kabul edilebilecek 25–35 yaş grubundaki
özürlülerin toplam içindeki oranı da %36,8’dir. Eğitime katılan toplam
özürlüler içinde 35–45 yaş grubundakilerin oranı %15, 45–55 yaş
grubundakilerin oranı %5,5 ve 55 yaşın üstündekilerin oranı ise oldukça
düşük olup %1,3’dür. Görüldüğü üzere yaşın ilerlemesine paralel olarak
ĐSMEK kurslarına katılan özürlü kursiyerlerin oranı da düşmektedir.
79
Grafik 7: ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (%), (2007–08)
41,436,8
15,0
5,5
1,3 0,0
GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
50,025,0
25 Yaş Altı 25-35 Yaş 35-45 Yaş 45-55 Yaş 55 Yaş Üstü
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
3. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Cinsiyetleri
Toplam
ĐSMEK kursiyerlerinin %80 gibi büyük bir çoğunluğunu bayanlar
oluştururken, ĐSMEK kurslarına katılan özürlülerin yarıdan daha
fazlasını ise erkekler (%53,4) meydana getirmektedir. Bayanların oranı
ise daha düşük olup %46,6’dır.
Grafik 8: ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (2007–08)
60,053,4
46,6
40,0
20,0
0,0
Bay Bayan
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
SEDAT 80
MURAT 4. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Eğitim Durumları
ĐSMEK
eğitim kurslarına katılan özürlülerin yaklaşık üçte birlik bir kısmı
(%34) lise mezunu iken, yarıya yakın bir kısmını (%48,5) ilkokul ve
ilköğretim mezunları ile %12,9’unu da herhangi bir eğitim kurumuna
gitmeden okur yazar olanlar meydana getirmektedir. Yüksek okul, lisans
ve yüksek lisans mezunlarının oranı ise oldukça düşük olup toplam içinde
%4,6’lık bir paya sahip bulunmaktadırlar.
Grafik 9: ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı (%), (2007–08)
45,034,0
30,0
27,0
21,5
15,0
12,9
1,7 2,8
0,1 0,0
Okur Yazar Đlkokul Đlköğretim Lise Ön
Lisans/Yüksek Okul
Lisans Yüksek LisansKaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
5. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Medeni Durumları
Yukarıda
da belirtildiği üzere, ĐSMEK kurslarına devam eden toplam kursiyerlerin
yarıdan daha fazlası (%53,4) bekar iken, özürlülerin ise tam tersine
%79,1 gibi büyük bir kısmını evliler oluşturmaktadır. ĐSMEK kurslarına
devam eden özürlüler içinde dulların oranı oldukça düşük paya sahip olup
%0,3’dür.
Grafik 10: ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Medeni Duruma Göre Dağılımı (%), (2007–08)
80,079,1
60,0 40,0
20,6 20,0
0,3 0,0
Bekar Evli DulKaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
81 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
6. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Uyrukları
ĐSMEK
kurslarına katılan 785 özürlünün 782’si (%99,6) TC vatandaşı iken,
sadece 3’ü yabancıdır. Bu hususu toplam ĐSMEK kursiyerlerinde de
görebilmek mümkündür. Nitekim toplam ĐSMEK kursiyerlerinin de ancak
%0,4’ünü yabancılar teşkil etmektedir.
Grafik 11: ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Uyruklarına Göre Dağılımı (%), (2007–08)
100,099,6
80,0
60,0
40,0
20,0
0,4 0,0
TC YabancıKaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
7. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Seçtikleri Branşlar
ĐSMEK
kurslarına katılan tüm özürlülerin yarıdan daha fazlasının (%58);
“Bilgisayar Đşletmenlik (Operatörlüğü) Kursu”, “El Sanatları Takı
Tasarımı” ve “Yabancı Dil Đngilizce I” olmak üzere üç ana branşta
toplandıkları görülmektedir. Diğer taraftan, özürlülerin en az tercih
ettikleri branşların başında ise; “Okuma–Yazma I. Kademe”, “El Sanatları
(Flografi) Kursu” ve “El Sanatları Nikâh Şekeri Süslemeciliği Kursu”
gelmektedir. Oldukça az tercih edilen bu branşların her birinin payı
%1’lerin altındadır. Daha önce yukarıda belirtildiği üzere, toplam ĐSMEK
kursiyerlerinde olduğu gibi, özürlülerin de en fazla rağbet ettikleri
branşların başında “Bilgisayar Đşletmenlik Kursu” gelmektedir.
SEDAT 82MURAT Tablo 14: Özürlülerin Tercih Ettikleri Branşlar (2007–08)
r
% Branş Adı
M
Bilgisayar Đşletmenlik (Operatörlüğü) Kursu 244 30,7 El Sanatları Takı
Tasarımı 111 14,0 Yabancı Dil Đngilizce I 106 13,3 Resim (Sulu Boya
Tekniği) Kurs Program 78 9,8 Yabancı Dil Đngilizce II 62 7,8 Ahşap
Boyama Kursu 54 6,8 Türkçe'nin Doğru Kullanımı, Konuşma ve Yazma
Kuralları 40 5,0 Bilgisayarlı Muhasebeci Yardımcısı Yetiştirme Kursu 26
3,3 Resim (Sulu Boya Tekniği) Kurs Program 24 3,0 Ebru Kursu 21 2,6 El
Sanatları Nikah Şekeri Süslemeciliği Kursu 15 1,9 El Sanatları
(Flografi) Kursu 9 1,1 Okuma-Yazma I. Kademe 5 0,6 Toplam 795 100,0
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.Not: Bu veriler daha sonra alındığından toplam miktar 795’e yükselmiştir.
8. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Kursları Tercih Nedenleri
ĐSMEK’in
eğitim verdiği özürlülerin çoğunluğu “kendini geliştirmek” (%48,5),
“yeni bir meslek edinmek” (%24,7), ”boş vakitleri değerlendirmek” (%12),
ve için bu kursları tercih ettiklerini dile getirmişlerdir. “iş/atölye
kurmak” (%0,8), “arkadaş ve çevre edinmek” (%1,7), “aile bütçesine katkı
sağlamak” (%2,4), “mesleğinde ilerlemek” (%4,7) ve “bir sanat ve meslek
branşında öğrenim görmek” (%5,2) için ĐSMEK kurslarını tercih edenlerin
oranlarının ise oldukça düşük olduğu görülmektedir. Bu veriler bize,
ĐSMEK kurslarının istihdam amacından daha çok sosyal ve kültürel
amaçlarla tercih edildiğini ortaya koymaktadır.
a t k i
83 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
Tablo 18: Özürlülerin ĐSMEK Kurslarını Tercih Nedenleri (2007–08)r
%
Tercih Durumu M Kendimi Geliştirmek 381 48,5 Yeni bir meslek edinmek
194 24,7 Boş vakitleri değerlendirmek 94 12,0 Bir sanat ve meslek
branşında öğrenim görmek 41 5,2 M esleğimde Đlerlemek 37 4,7 Aile
Bütçesine Katkı Sağlamak 19 2,4 Arkadaş ve çevre edinmek 13 1,7
Đş/Atölye kurmak 6 0,8 Toplam 785 100,0
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.a. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Kursları Tercih Nedenleri ve Cinsiyete Göre Dağılımı
Hem
bay hem de bayan özürlülerin büyük bir çoğunluğu “kendini geliştirmek”
ve “yeni bir meslek edinmek” için ĐSMEK kurslarını tercih etmişlerdir.
Ancak “yeni bir meslek edinmek” isteyenler içinde erkeklerin, “kendini
geliştirmek” isteyenler arasında ise bayanların oranları daha yüksektir.
Diğer
taraftan toplam özürlülerin yarıdan daha fazlasını (%53,3) erkekler
meydana getirirken, “boş vakitleri değerlendirmek”, “bir sanat ve meslek
branşında öğrenim görmek” ve “kendini geliştirmek” amacıyla ĐSMEK
kurslarını tercih edenler arasında ise çoğunluğu bayanlar
oluşturmaktadır.
a t k i
SEDAT 84
MURAT Tablo 19: Özürlülerin Kursları Tercih Nedenleri ve Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (2007–08)
Ö
zürlüler (Miktar) Ö zürlüler (%) Ö zürlüler (%) Tercih Durumu Bay Bayan
Toplam Bay Bayan Toplam Bay Bayan Toplam Yeni bir meslek edinmek 127 68
195 30,3 18,5 24,8 65,1 34,9 100,0 Mesleğimde Đlerlemek 23 14 37 5,5
3,8 4,7 62,2 37,8 100,0 Aile bütçesine katkı sağlamak 14 5 19 3,3 1,4
2,4 73,7 26,3 100,0 Đş/Atölye kurmak 3 3 6 0,7 0,8 0,8 50,0 50,0 100,0
Boş vakitleri değerlendirmek 41 53 94 9,8 14,4 12,0 43,6 56,4 100,0
Arkadaş ve çevre edinmek 7 6 13 1,7 1,6 1,7 53,8 46,2 100,0 Bir sanat ve
meslek branşında öğrenim görmek 19 22 41 4,5 6,0 5,2 46,3 53,7 100,0
Kendimi Geliştirmek 185 196 381 44,2 53,4 48,5 48,6 51,4 100,0 Toplam
419 367 786 100,0 100,0 100,0 53,3 46,7 100,0
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.b. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Kursları Tercih Nedenleri ve Eğitim Durumuna Göre Dağılımı
Ön
lisans veya yüksekokul mezunları hariç diğer tüm eğitim gruplarındaki
özürlü kursiyerlerin yaklaşık yarısı “kendilerini geliştirmek” için bu
kursları seçmişlerdir. Ön lisans veya yüksek okul mezunlarının çoğunluğu
ise “mesleğinde ilerlemek” (%30,8) ve “kendini geliştirmek” (%23,1)
için ĐSMEK kurslarını seçmişlerdir. Yine tüm eğitim kademelerindeki
kişiler için bu kursları seçme nedenleri arasında “boş vakitleri
değerlendirmek” gelmektedir.
ĐSMEK
kurslarını tercih edenlerin eğitim düzeyleri itibariyle dağılımına
bakıldığında ise; bunların da büyük bir kısmında lise mezunlarının
çoğunluğu oluşturduğu görülecektir. Sadece bu kursları “boş vakitleri
değerlendirmek” için seçenlerin çoğunluğunu (%40,4) okuryazar olanlar,
“aile bütçesine katkı sağlamak” için seçenlerin de çoğunluğunu (%42,1)
ilkokul mezunları oluşturmaktadır.
85 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
Tablo 20: Özürlülerin Kursları Tercih Nedenleri ve Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (%), (2007–08)
Tercih Durumu
r a z
lm i
s n
l u k
s
s n a s i
mĐ
Đ
L
/
L
Y
T
Aile
bütçesine katkı sağlamak 8 5 5 1 19 Arkadaş ve çevre edinmek 3 3 2 3 1 1
13 Bir sanat ve meslek branşında öğrenim görmek 4 7 8 18 2 1 1 41 Boş
vakitleri değerlendirmek 38 16 13 23 4 94 Đş/Atölye kurmak 2 4 6 Kendimi
Geliştirmek 50 113 81 122 3 12 381 Mesleğimde Đlerlemek 1 2 7 21 4 2 37
Yeni bir meslek edinmek 5 63 52 71 2 2 195 Toplam 101 212 170 267 13 22
1 786
Tercih Durumua Y r u k
u k o k l
t e r ğ ö k l
e s i
a s i L n ÖO k e s k
n a s i
L k e s ka l p o
O
ü Y
ü
r a z
lm i
s n
k
s n a s
ĐĐ
s
i
m
L
/
O
T
Y Aile bütçesine katkı sağlamak 3,8 2,9 1,9 7,7 2,4 Arkadaş ve çevre
edinmek 3,0 1,4 1,2 1,1 7,7 4,5 1,7 Bir sanat ve meslek branşında
öğrenim görmek 4,0 3,3 4,7 6,7 15,4 4,5 100,0 5,2 Boş vakitleri
değerlendirmek 37,6 7,5 7,6 8,6 18,2 12,0 Đş/Atölye kurmak 1,2 1,5 0,8
Kendimi Geliştirmek 49,5 53,3 47,6 45,7 23,1 54,5 48,5 Mesleğimde
Đlerlemek 1,0 0,9 4,1 7,9 30,8 9,1 4,7 Yeni bir meslek edinmek 5,0 29,7
30,6 26,6 15,4 9,1 24,8 Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
100,0
Tercih Durumua Y r u k
u k o k l
t e r ğ ö k l
e s i
a s i L
e s k ü
l u k n Ö
Yn a s i L
L k e s k
a l p o
O
ü
r a z a Y
l u k om i t
s n a r
Đ
e r ğ
e s i L
s i L
l u k O k es
L Đ
/
n a s i
s n a s i L km
u k
k l
ö k l
n Ös k
e s
Y O
ü Yk ü
a l p o T
Aile
bütçesine katkı sağlamak 42,1 26,3 26,3 5,3 100,0 Arkadaş ve çevre
edinmek 23,1 23,1 15,4 23,1 7,7 7,7 100,0 Bir sanat ve meslek branşında
öğrenim görmek 9,8 17,1 19,5 43,9 4,9 2,4 2,4 100,0 Boş vakitleri
değerlendirmek 40,4 17,0 13,8 24,5 0,0 4,3 100,0 Đş/Atölye kurmak 33,3
66,7 100,0 Kendimi Geliştirmek 13,1 29,7 21,3 32,0 0,8 3,1 100,0
Mesleğimde Đlerlemek 2,7 5,4 18,9 56,8 10,8 5,4 100,0 Yeni bir meslek
edinmek 2,6 32,3 26,7 36,4 1,0 1,0 100,0 Toplam 12,8 27,0 21,6 34,0 1,7
2,8 0,1 100,0
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.SEDAT 86
MURAT c. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Kursları Tercih Nedenleri ve Medeni Duruma Göre Dağılımı
Tüm
eğitim gruplarında olduğu gibi, yine tüm evli ve bekâr özürlülerin de
yaklaşık yarısının “kendilerini geliştirmek” için bu kursları seçtikleri
görülmektedir. Ayrıca hem evlilerin hem de bekârların bu kursları seçme
nedenleri arasında ikinci sırada “yeni bir meslek edinmek” gelmektedir.
Diğer
yandan ĐSMEK kurslarını seçenlerin %80’e yakın bir kısmının evli olması
nedeniyle tüm tercih nedenleri arasında evlilerin oranlarının oldukça
yüksek olduğu, sadece “iş / atölye kurmak” için bu kursları tercih eden
özürlülerin yarısını evliler diğer yarısını da bekârların meydana
getirdiği dikkat çekmektedir.
Tablo 21: Özürlülerin Kursları Tercih Nedenleri ve Medeni Duruma Göre Dağılımı (%), (2007–08)
Tercih Durumu BÖ zürlüler Ö zürlüler (%) Ö zürlüler (%)
r a k e
i l v Em
B
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
d. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Kursları Tercih Nedenleri ve Uyruklarına Göre Dağılımı
ĐSMEK
kurslarına devam edenlerin %100’e yakın bir kısmını TC vatandaşları
oluşturduğundan ve bunların tercih nedenleri de genel toplamın
özelliklerini göstermesi nedeniyle ayrıca bunların değerlendirmesi
yapılmayacaktır. Nitekim ĐSMEK kurslarına 3 yabancının devam ettiği ve
bunların 2’sinin “kendini geliştirmek”, 1’inin de “yeni bir meslek
edinmek” için bu kursları seçtikleri görülmektedir.
l u Dm
B a l p o T
r a k e
i l v El u D
a l p o T
m
Aile
bütçesine katkı sağlamak 7 11 1 19 4,3 1,8 50,0 2,4 36,8 57,9 5,3 100,0
Arkadaş ve çevre edinmek 1 12 13 0,6 1,9 1,7 7,7 92,3 0,0 100,0 Bir
sanat ve meslek branşında öğrenim görmek 12 29 41 7,4 4,7 5,2 29,3 70,7
0,0 100,0 Boş vakitleri değerlendirmek 10 84 94 6,2 13,5 12,0 10,6 89,4
0,0 100,0 Đş/Atölye kurmak 3 3 6 1,9 0,5 0,8 50,0 50,0 0,0 100,0 Kendimi
Geliştirmek 85 296 381 52,5 47,6 48,5 22,3 77,7 0,0 100,0 Mesleğimde
Đlerlemek 6 31 37 3,7 5,0 4,7 16,2 83,8 0,0 100,0 Yeni bir meslek
edinmek 38 156 1 195 23,5 25,1 50,0 24,8 19,5 80,0 0,5 100,0 Toplam 162
622 2 786 100,0 100,0 100,0 100,0 20,6 79,1 0,3 100,0
r a k e
i l v El u D
a l p o T
87 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
SONUÇ
Kişisel
gelişim, kadın emeğini geliştirme, hobi ve beceri geliştirme, sağlık ve
spor, güzel sanatlar, geleneksel sanatlar ve el sanatlarının
canlandırılıp yaşatılmasının yanı sıra mesleki teknik ve istihdama
yönelik eğitimler veren ĐSMEK, 1996–2008 yılları arasında yaklaşık on
yıl gibi bir süre içinde; kurs sayısını 3’ten 201’e, branş sayısını ise
3’ten 131’e ve kursiyer sayısını da 141’den 196.790’a çıkarmıştır.
ĐSMEK’in,
toplumun her kesiminin yanı sıra dezavantajlı gruplar içinde yer alan
özürlülere de eğitim verdiği görülmektedir. Özürlülere yönelik eğitimler
özürlüler merkezlerinde verilmiştir.
2007–2008
eğitim öğretim döneminde ĐSMEK’in eğitim verdiği toplam dezavantajlı
miktarı 1914 olup, bunların çoğunluğunu mahkumlar (851) ve özürlülerin
(785) oluşturduğu görülmektedir.
ĐSMEK’in
toplam kursiyerlerinde olduğu gibi, özürlülerin çoğunluğu da (%41,4) 25
yaşın altındaki gençlerden oluşmaktadır. Diğer yandan %36,8’lik bir
kesimi de 23–35 yaş arasındaki grup meydana getirmektedir. Bu veriler
bize, ĐSMEK kurslarını genelde gençlerin tercih ettiklerini ortaya
koymaktadır.
Toplam
ĐSMEK kursiyerlerinin %80 gibi büyük bir kısmını bayanlar oluştururken,
eğitim alan özürlülerin ise bu defa tam tersine yarıdan daha fazlasını
(%53,4) erkekler oluşturmaktadır.
Eğitim
düzeyleri açısından bakıldığında, toplam ĐSMEK kursiyerleri ile
özürlüler arasında önemli benzerliklerin bulunduğu görülecektir. Şöyle
ki, toplam ĐSMEK kursiyerlerinin çoğunluğunu lise (%41,7) ve ilkokul
mezunları (%19,1) oluştururken, özürlülerin de çoğunluğunu yine lise
(%34) ile ilkokul mezunları (%27) meydana getirmektedir. Görüldüğü gibi,
lise mezunlarının oranı özürlülere nispeten toplam kursiyerlerde daha
fazla iken, ilkokul mezunlarının oranı ise bu defa tam tersine toplam
kursiyerlere göre özürlülerde daha yüksek düzeydedir.
Toplam
kursiyerler ile özürlüler arasında, eğitim düzeyleri bakımından olduğu
gibi medeni durum itibariyle önemli farklılıklar bulunmaktadır. Nitekim
toplam ĐSMEK kursiyerlerinin yarıdan daha
SEDAT MURAT 88fazlası (%53,4) bekar iken, özürlülerin ise beşte birlik gibi bir kısmını (%20,6) bekarlar, geri kalan %80’lik kısmı da evliler oluşturmaktadır.
Diğer
taraftan, hem toplam ĐSMEK kursiyerlerinin hem de özürlülerin en fazla
seçmiş oldukları branşın başında “Bilgisayar Đşletmenlik Kursu”
gelmektedir. Bu branşa ilave olarak toplam ĐSMEK kursiyerleri
“Đngilizce”, “Arapça” ve “Aerobik” branşlarını, özürlüler ise “el
sanatları takı tasarımı” ve “yabancı dil Đngilizce” programlarını
çoğunlukla seçmişlerdir.
Toplam
kursiyerler ile özürlülerin ĐSMEK kurslarını hangi nedenlerle tercih
ettiklerine bakıldığında ise bazı benzerliklerin ortaya çıktığı
görülecektir. Nitekim hem toplam kursiyerlerin hem de özürlülerin
çoğunluğu bu kursları “boş vakitleri değerlendirmek”, “kendini
geliştirmek” ve “yeni bir meslek edinmek” için seçmektedirler. Ancak,
“kendini geliştirmek” için bu kursları seçenlerin oranı toplam
kursiyerlere (%32,6) göre özürlülerde (%48,5), “yeni bir meslek edinmek”
için tercih edenlerin oranı ise bu defa toplam kursiyerlere (%19,2)
göre özürlülerde (%24,7) daha yüksek iken, “boş vakitleri
değerlendirmek” için ĐSMEK kurslarını seçenlerin oranı da özürlülere
(%12) göre toplam kursiyerlerde (%26,6) daha yüksek düzeydedir. Bu durum
ise, ĐSMEK kurslarının istihdam amacından daha çok sosyal ve kültürel
amaçlarla tercih edildiğini ortaya koymaktadır.
Son
olarak, ĐSMEK’in ikiyüz bin kişiye yaklaşan önemli bir kitleye eğitim
verdiği, ancak özürlülerin bu kitle içinde çok düşük bir orana sahip
olduğu, bu oranın en azından %10’lara kadar yükseltilmesinin sosyal
politika ve sosyal sorumluluk açısından daha isabetli olabileceğini
belirtmemiz gerekmektedir.
89 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ
KAYNAKLARĐBB; Sosyal Doku Projesi Araştırmaları –7 Özürlüler, Đstanbul: APK Daire Başkanlığı
Araştırma Müdürlüğü, 2004. Đçişleri Bakanlığı Büyükşehir Belediyeleri Özürlü Hizmet Birimleri Yönetmeliği,
Resmi
Gazete Tarihi: 16/08/2006. Sayısı: 26260 ĐSMEK, (Çevrimiçi),
http://ismek.ĐBBgov.tr/portaltest/kurumsal.asp, 13.01.2007. Karataş,
Kasım; Engellilerin Toplumla Bütünleşme Sorunları, Bir Sosyal Politika
Yaklaşımı,
http://www.sosyalhizmetuzmani.org/engellitoplum.htm. Küçükkaraca,
Nilgün; Zihinsel Engellilik ve Đletişim, Seyyar, Ali; Özürlülere Adanmış
Sosyal Politika Yazıları, Adapazarı: Adapazarı
Büyükşehir Belediyesi Yayını, 2006. Seyyar, Ali; Sosyal Siyaset Açısından Özürlülüğe Karşı Mücadele, Đstanbul: Türdav
A.Ş.,
2001. Tepe, Arif; Đstanbul Büyükşehir Belediyesinin Yaygın Eğitim
Uygulaması: ĐSMEK Örneği, (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Đ.Ü. Sosyal
Bilimler Enstitüsü), Đstanbul, 2007. Belediyelerin özürlülere yönelik
hizmetleriyle ilgili bilgiler kendi web siteleri.
http://helsetilsynet.no
http://www.bournemouth.gov.uk/Residents/Social_Services/Contacting_
Social_Services/default.asp
http://www.fr.eurofound.eu.int/areas/socialcohesion/egs/cases/li005.htm
http://www.socialstyrelsen.se/en/about/
http://www.sosyalhizmetuzmani.org/ozurluhaklari1.htm
http://www.sosyalhizmetuzmani.org/zihinselengelliiletisim.htm
http://www.sosyalhizmetuzmani.org/zihinselengelliler.htm
Yorumlar
Yorum Gönder