GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞİ

GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞİ

---

GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

Prof. Dr. Sedat MURAT∗

ÖZET Đnsan hakları ve sosyal güvenlikle ilgili düzenlemeler tüm insanlığı kapsamakla birlikte, kadınlar, çocuklar ve özürlüler gibi özel olarak korunması gereken bazı gruplar için özel düzenlemelere gidilmiştir.

Küreselleşmenin geliştiği ve yerel yönetimlerin önemli fonksiyonlar yüklendiği günümüzde özürlülere yönelik önemli iyileştirici gelişmelere de tanık olmaktayız

Ülkemizde özürlülerin korunmasına yönelik olarak genel yasaların dışında yerel yönetimlere de bu alanda bazı imkanlar tanıyan yasal düzenlemelere gidilmiştir.

Đstanbul Büyükşehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eğitimi Kursları (ĐSMEK) bünyesinde toplumun her kesiminin yanı sıra dezavantajlı gruplar içinde yer alan özürlülere de eğitim verildiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Özürlüler, yerel yönetimler, eğitim.
ABSTRACT

THE GENERAL WORK AIMED AT THE DISABLED AND THE ISMEK EXAMPLE Although laws related to human rights and social security comprises the whole of humanity, there are specific regulations regarding groups like women, children and the disabled who are in need of special protection.

∗ Đstanbul Üniversitesi, Đktisat Fakültesi, ÇEEĐ Bölümü.
SEDAT MURAT 22

In light of the increased globalization and the more extensive tasks that the local governments shoulder, we are witnessing important improvements for the disabled.

Apart from the general laws in Turkey aimed at the protection of the disabled, there are also regulations providing the local governments with some leeway in dealing with the issue.

Istanbul Municipality Art and Occupation Education Institutions (ISMEK) gives education to the general public and to disadvantaged groups like the disabled.

Key Words: Disabled, local governments, education.
GĐRĐŞ Đnsan odaklı bir kültüre sahip olmamız nedeniyle özürlülerle ilgili olarak toplumumuzda geçmişten günümüze ciddi boyutlarda bir sorun yaşanmamasına karşın, bu konuda günümüzün gelişmiş batılı ülkelerinin geçmişlerinin pek de temiz olmadığı ve 18. yüzyıl sonlarına kadar zihinsel veya fiziksel bazı özürlülerin cadı oldukları düşüncesiyle yakıldıkları ve yok edildikleri bilinmektedir.

Sanayi toplumlarında ortaya çıkan birçok soruna çözüm bulunurken, özürlülerin sorunları genellikle hep göz ardı edilmiştir. Ancak küreselleşmenin geliştiği ve yerel yönetimlerin önemli fonksiyonlar yüklendiği günümüzde ise özürlülere yönelik önemli iyileştirici gelişmelere de tanık olmaktayız.

Sivil toplum örgütlerinin önem kazanması ve toplum bilincinin artmasına paralel olarak sosyal sorumluluk bilinciyle yerel yönetimlerin özürlülere yönelik faaliyetleri artmıştır. Ayrıca bu alanlarda yerel yönetimlere bazı yasal sorumluluklar da yüklenmiştir.

Toplumsal ve yasal alandaki gelişmeler doğrultusunda gerek Đstanbul Büyükşehir Belediyesi gerekse ĐSMEK özürlülere yönelik önemli hizmetlerde bulunmaktadır.

Bu çalışmada ĐSMEK’in özürlüler merkezlerinde, özürlülere yönelik olarak yürütmüş olduğu eğitim çalışmaları ve bu eğitim çalışmalarının yapısı üzerinde durulmaktadır.

---

23 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

ĐSMEK’in özürlülere yönelik eğitim çalışmaları incelenmeden önce genel olarak ĐSMEK ve ĐSMEK’in toplam eğitim faaliyetlerine kısaca değinilecektir. Bu sayede toplam kursiyerler ile özürlü kursiyerlerin genel özelliklerinin daha net bir şekilde anlaşılması ve karşılaştırılması imkan dahiline girmiş olacaktır.

I. KAVRAMSAL YAKLAŞIM VE ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR

Özürlülerle ilgili olarak farklı kavramlar kullanılabilmekle birlikte önemli olan husus, özürlüler konusuna devletin, toplumun, sivil toplum örgütlerinin ve bu arada yerel yönetimlerin nasıl yaklaştıklarıdır.

Özellikle batı dünyasında uzun yıllar özürlülere yönelik olarak olumsuz bir tutum sergilenmişken, son yıllarda ise bu konuda bir çok uluslar arası kuruluşun önemli roller üstlendikleri görülmektedir.

Bu kısımda özürlülük kavramı, türleri ve özürlülerle ilgili olarak yapılmış çalışmalar ele alınacaktır.

A. ÖZÜRLÜ KAVRAMI

Özürlülük konusunda değişik kaynaklarda çoğunlukla da aynı anlama gelecek şekilde farklı kavramlar kullanılmaktadır. Bunlar arasında en sık rastlanılanları ise “bozukluk”, “engelli”, “özürlü” ve “sakat” kavramlarıdır. Bu kavramlar üzerinde henüz bir anlaşma sağlanamamıştır ve tek bir anlam için farklı durumlarda farklı kavramlar kullanılmaktadır.

Özürlülükle ilgili kavram konusunda Türkçe’nin yanı sıra birçok dilde de yaklaşık olarak aynı anlama gelen birden fazla sözcük bulunmaktadır. Örneğin Türkçe’de genel düzeyde engelli, özürlü, sakat sözcükleri aslında aralarında anlam fakları olduğu halde aynı anlama gelmek üzere kullanılmaktadır. Genelde tüm engelliler için yaşanan bu karmaşa belirli engelli kümeleri için de geçerlidir. Örneğin kör, âma, görme engelli, görme özürlü, az gören, vb. Bu sözcükler değişik

SEDAT MURAT 24
anlamlar taşıdıkları gibi yer yer aynı anlama gelmek üzere de kullanılabilmektedirler. Bu da bir zihin karışıklığı oluşturabilmektedir 1.

Özürlülüğün her zaman her yerde geçerli ölçülerle tanımını yapmanın bir hayli güç olmasından gerek literatürde çok değişik tanımları vardır. Birleşmiş Milletler Sakat Haklan Bildirgesinde “Kişisel ya da sosyal yaşantısında kendi kendisine yapması gereken işleri (bedensel ya da sonradan olma) her hangi bir noksanlık sonucu yapamayanlar” sakat olarak tanımlanmaktadır.

Özürlü sözcüğü genelde hareket yeteneği sınırlanmış bireyi çağrıştırmaktadır. Hareket yeteneğini sınırlayan nedenler ise doğuştan getirilen, doğum sırasında karşılaşılan ya da sonradan yaşanan bir hastalık veya kaza sonucu ortaya çıkan bir işlev bozukluğundan kaynaklanıyor olabilir. Hareket yeteneğinin kısıtlı olması, başlı başına bir engellilik midir? Eğer öyle ise hepimizin yapamadığı, beceremediği bir iş ya da eylem yok mudur, yaşamda? Özürlülük günlük yaşama katılmayı engelleyen, fiziksel işlevlerdeki bir sınırlılık hali olarak değerlendirilmelidir. Gerçekte önemli olan, bazı işlevlerin yerine getirilmesinde karşı karşıya kalınan bir fiziksel sınırlılığın olması değil, bunları “kompanse” edecek destek sistemlerinden yoksun kalmaktır. Eğer bir gözlükle, var olan görme yetersizliğinizi rahatlıkla giderebiliyor ve işlerinizi görebiliyorsanız bir sorununuz yok; ancak geri kalmış bir köyde ya da yörede bu gözlüğe ulaşamıyorsanız, ciddi bir sorunla karşı karşıyasınız demektir. O halde özürlülük çoğu zaman değişken bir konudur. Başka bir deyişle nerede ve nasıl karşılaşacağınıza bağlı olarak sonuçları değişen bir durumdur 2.

Özürlülüğü: “doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılamada güçlükleri olan ve korunma,

1 Kasım Karataş, Engellilerin Toplumla Bütünleşme Sorunları, Bir Sosyal Politika

Yaklaşımı, http://www.sosyalhizmetuzmani.org/engellitoplum.htm. 2 A.m.

---

25 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişi” olarak tanımlamak mümkündür 3.

Özürlülüğün tanımında bazı sosyal faktörlerin dikkate alınması gerekmektedir. Bu faktörleri aşağıdaki gibi sıralayabilmek mümkündür4.

• Bakıma muhtaçlık,
• Çalışabilirlik,
• Sosyal hayata uyumun sağlanabilmesi,
• Ulaşılabilirlik ve erişilebilirlik.
B. ÖZÜRLÜLÜK TÜRLERĐ

Hangi türden olursa olsun, özürlülüğün nedenlerini genel olarak dört ana başlık altında toplayabilmemiz mümkündür. Bunlar;

• Doğum öncesi nedenler.
• Doğum sırasındaki nedenler.
• Doğum sonrasındaki nedenler.

• Kazalar, mental geriliğin oluşumunda duygusal ve sosyal faktörler, savaşlar ve doğal afetler gibi diğer nedenleri sayabiliriz.

Özürlülük türlerini ise ana hatlarıyla dört grupta toplayabiliriz. Bu dört grup ve kapsadıkları türler kısaca aşağıda açıklanacaktır.

1. Bedensel Özürlü

Bedensel özürlülük, insan yapı ve biçiminin fiziksel yönlerinde herhangi bir bozukluk veya eksiklik oluşturarak yine onun bedensel yeteneklerini engelleyen veya bütünüyle kaldıran özürlülük türüdür. Bedensel özürlülüğün hem körlük, topallık, çolaklık, sağırlık, kekeme

3 Đçişleri Bakanlığı Büyükşehir Belediyeleri Özürlü Hizmet Birimleri Yönetmeliği, Resmi

Gazete Tarihi: 16/08/2006. Sayısı: 26260 4 Ali Seyyar; Özürlülere Adanmış Sosyal Politika Yazıları, Adapazarı: Adapazarı

Büyükşehir Belediyesi Yayını, 2006, s. 18–23.
SEDAT MURAT 26
gibi görülebilen hem de sara, astım, kalp hastalıkları gibi görülemeyen yönleri bulunmaktadır 5.
2. Zihinsel Özürlü

Zeka; doğuştan var olan ve hayat boyunca deneyimlerle gelişen problem çözme gücüdür. Bu güçle insan kendisini ve çevresini anlar, olayları muhakeme eder, sonuçlar çıkarır ve uyumla hayatını devam ettirir.

Zihinsel Engellilik; doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrasında çeşitli nedenlere bağlı, genel zihinsel işlevlerde normallerden önemli derecede gerilik ve bunun yanı sıra uyumsal davranışlarda da yetersizlik gösterme durumu olarak tanımlanmaktadır.

Zihinsel engelliliği yaratan birçok sebep vardır. Bunlar, annenin hamileyken ya da bebeğin geçirdiği hastalıklar, beslenme bozuklukları, çevre, beyinde oluşan hasarlar, kromozomlardaki anormalliklerdir. Bu faktörler genel anlamda zihinsel engele yol açan faktörlerdir 6.

3. Psikolojik Özürlü

Değişik nedenlerle ruhi ve akli yapısında, hayatın gereklerine uymayacak düzeyde devamlı olarak beceri ve fonksiyon kaybı gösteren ruhsal özürlü bir kişiye akıl veya ruh hastası denmektedir.

Ruhi bozukluk belirtileri yavaş fakat belirgin normal dışı davranışlar halinde ortaya çıkmaktadır. Anormallikler daha fazla, değişen davranışlarda, giyim tarzında, saçma ve yersiz konuşmalarda, ifrat ve tefrit arasında öfke, korku, kaygı, aşırı sevinç veya üzüntü şeklinde seyreden duygularda, birbirine zıt düşünce ve fikirlerde, akıl ve mantıkla bağdaşmayan görüş açıklamalarında, bozulan uyku düzeninde gelip giden bilinçte görülmektedir 7.

Psikolojik nedenlerin önemli bir kısmı, aile içinde yaşanılan olumsuz olaylardır. Aile içindeki çatışmalar çocuğun daha çok çekingen, utangaç olmasına yol açar. Ayrıca, yaşanılan ani şoklar, kazalar ya da

5 Ali Seyyar; Sosyal Siyaset Açısından Özürlülüğe Karşı Mücadele, Đstanbul: Türdav A.Ş.,

2001, s. 23. 6 http://www.sosyalhizmetuzmani.org/zihinselengelliler.htm 7 Seyyar, Sosyal Siyaset Açısından Özürlülüğe...a.g.e., s. 34.

---

27 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

sevdiğini kaybetme gibi durumlarda konuşma engelini yaratan faktörler psikolojik nedenler arasında yer alır.
4. Birden Fazla Özürlü

Kişinin herhangi bir fiziki özürlülüğünün yanında kör, sağır veya zihinsel–ruhsal yönden özürlü olması durumunda, birden fazla özrü bulunmaktadır. Hem bedensel, hem de zihinsel yönden özürlü olanlar da, birden fazla özrü olanlar grubuna girmektedir.

C. ULUSLAR ARASI KURULUŞLARIN ÖZÜRLÜ KAVRAMINA YAKLAŞIMLARI

Đnsan hakları ve sosyal güvenlikle ilgili düzenlemeler tüm insanlığı kapsamakla birlikte, kadınlar, çocuklar ve özürlüler gibi özel olarak korunması gereken bazı gruplar için özel düzenlemelere gidilmiştir.

Engellilik ile ilgili teorik yaklaşımlardan kaynaklanan ya da bu yaklaşımlara yol açan bazı uluslararası kuruluşların engellilik tanımları şöyledir:

1. Dünya Sağlık Örgütü’nün Yaklaşımı

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) özürlü, diğer bir ifadeyle özürlülük kavramını üç ayrı ana kategoride ele almaktadır 8.

Đç veya dış organların zarar görmesi veya tahrip olması (Yetersizlik, impairment): Sağlık bakımından psikolojik, fizyolojik ve anatomik (fiziksel) yapı veya fonksiyonlardaki eksikliği ve anormalliği ifade eder.

Organların zarara uğraması nedeniyle ruhsal, psikolojik veya fiziki yönden fonksiyonel engellerin ortaya çıkması (Özürlülük, disability): Bir aktiviteyi normal tarzda veya normal kabul edilen sınırlar içinde gerçekleştirmekteki kısıtlılık veya yetersizliktir.

8 ĐBB; Sosyal Doku Projesi Araştırmaları –7 Özürlüler, Đstanbul: APK Daire Başkanlığı
Araştırma Müdürlüğü, 2004, s. 33.
SEDAT MURAT 28

Sosyal engellerin belirlenmesi (Engellilik, handicap): Bir yetersizlik veya özür nedeni ile yaşa, cinsiyete, sosyal ve kültürel faktörlere bağlı olarak kişiden beklenen rollerin kısıtlanması veya yerine getirilememesidir.

Bu açıklama ve tanımlamalardan da görüleceği üzere, bugün, bir kişinin özürlü sayılabilmesi için, o kişinin bedensel (anatomik, ortopedik) bozukluğundan daha çok, fonksiyonel yetersizliği olup olmadığına, bir diğer ifadeyle, arızalanmış organların ne derecede görevlerini yerine getirip getirmediğine bakılmaktadır 9.

2. Uluslararası Çalışma Örgütünün Yaklaşımı

Đnsanlar, uğramış oldukları hastalık veya kazalar sonucunda özürlü duruma düşerek çalışma güçlerini ya tamamen ya da kısmen kaybedebilmektedirler. Đşte Uluslar arası Çalışma Örgütü (ILO) konuya iş hayatına katılabilme açısından yaklaşarak özürlüyü tanımlamaktadır. ILO’ya göre “fiziksel ve zihinsel yeteneklerin azalması sonucu, uygun bir işi elde etme veya koruma imkânını ileri derecede kaybeden kişiye özürlü denilmektedir.”

1983 yılında ILO; özürlü tanımını yeniden ele almış ve bu sefer de özürlüyü, “fiziksel ve ruhsal bir noksanlık sonucu uygun bir işi sağlama, o işi koruma ve bu işte ilerleme ihtimalleri önemli bir biçimde azalmış bir kişi” olarak tarif etmiştir 10.

3. Birleşmiş Milletler Örgütünün Yaklaşımı ve Bu Konudaki Çalışmaları

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun Đnsan Hakları Bildirgesi’ne ek 3447 Sayılı Özürlü Kişilerin Hakları Bildirisinin 1. Maddesine göre özürlü “normal bir kişinin kişisel ya da sosyal yaşantısında kendi kendisine yapması gereken işleri, bedensel veya ruhsal yeteneklerindeki kalıtımsal ya da sonradan olma herhangi bir noksanlık sonucu yapamayanlar” şeklinde tanımlanmaktadır 11.

9 Seyyar, Sosyal Siyaset Açısından Özürlülüğe...a.g.e., s. 42. 10 Seyyar, Sosyal Siyaset Açısından Özürlülüğe...a.g.e., s. 43. 11 Nilgün Küçükkaraca; Zihinsel Engellilik ve Đletişim,

http://www.sosyalhizmetuzmani.org/zihinselengelliiletisim.htm

---

29 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

Herkes için eşitlik ilkesi ile hareket eden Birleşmiş Milletler (UN) belgelerinde özürlülük ilk kez 1948 yılında yayınlanan Đnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde dile getirilse de BM sistemi içerisinde özürlülükle ilgili çalışmaların başlama tarihi 1945 yılına dayanmaktadır. Özellikle görme ve işitme engelliler gibi bedensel engeller taşıyan bireylerin haklarının arttırılmasına odaklanılmış, bunun dışında da özürlülüğü önleme ve rehabilitasyon çalışmalarına önem verilmiştir.

1950 yılında Cenova Konferansında özürlülerin sosyal rehabilitasyonu dile getirilmiş ve bir komisyon kurularak eğitim, tedavi, mesleki rehabilitasyon ve istihdam konularında uluslararası standartlar belirlenmesi ön görülmüştür.

1952 yılında Birleşmiş Milletler tarafından UNDP, ILO, WHO, UNESCO, UNICEF gibi uluslararası organizasyonların katılımının sağlandığı bir toplantı gerçekleştirilerek yeni bir bakış açısıyla eğitim ve rehabilitasyon programları geliştirilirken, özürlülerle ilgili konuların da bu kuruluşların programlarına dahil edilmesi istenmiştir. Daha sonraki yıllarda bu organizasyonların ülkelere özürlülerle ilgili konularda proje ve teknik destek sağlamaları kararı alınmıştır.

1969 yılında Birleşmiş Milletler Genel Konseyi Sosyal Kalkınma ve Kalkınma Sürecine Dair Bildirgesi’ni yürürlüğe koymuştur. Bu beyannamenin 19. maddesi zihinsel ve bedensel özürlülerin topluma tam katılımının arttırılması da dahil olmak üzere sağlık, sosyal güvenlik ve sosyal refah önlemleri alınmasını ön görmektedir.

20 Aralık 1971’de özürlülerin haklarının uluslararası ve ulusal eylem planlarında hükümetler tarafından çerçeve olarak kullanılması amacıyla Zihinsel Özürlülerin Haklarına Dair Bildirge yayınlanmıştır.

1975 yılının Aralık ayında BM Genel Konseyi tarafından Özürlü Hakları Bildirgesi yayınlanmıştır. Burada tüm özürlülerin haklarının din, dil, ırk, cinsiyet, ideolojik ayrım yapılmaksızın garanti altına alındığı söylenmektedir.

1981 yılı Birleşmiş Milletlerce Uluslararası Özürlüler Yılı olarak ilan edilmiştir. Aynı yıl Viyana’da “Özürlülerin Eğitimi, Özürlülüğü Önleme ve Sosyal Hayata Tam Katılım Konusunda Dünya Konferansı” gerçekleştirilmiştir.

SEDAT MURAT 30

1982 yılında Özürlüler Đçin Dünya Eylem Programı hazırlanmıştır. Bu programda özürlülükle ilgili oluşturulacak politikalar üç başlık altında toplanmıştır. Bunlar Önleme; Rehabilitasyon ve Fırsat Eşitliğidir. 3 Aralıkta düzenlenen Genel Konseyde ise her yıl 3 Aralık gününün Özürlüler Günü olarak kutlanmasına yönelik tavsiye kararı sunulmuştur.

Aynı toplantıda Özürlüler için Dünya Eylem Planının tavsiye ettiği faaliyetlerin hükümetlerce uygulanmasını ve tüm dünyada özürlülerle ilgili global bir kalkınma sağlamak amacıyla 1983–1992 Birleşmiş Milletler Özürlüler Onyılı ilan edilmiştir.

1989’da Özürlüler Alanında Đnsan Kaynakları Geliştirme Eylem Planı Đçin Tallinn Çerçevesi kabul edilmiştir. Bu çerçevede özürlülerin iş gücü piyasasında yer almaları ve mesleki istihdamları için eğitilmeleri gerektiği belirtilmektedir.

1991’de Akıl Hastalarının Korunmasına ve Akıl Sağlığının Geliştirilmesine Dair Prensipler yürürlüğe konmuştur. Bu prensipler bireylerin temel hakları ve özgürlüklerinden bahsetmektedir.

1992’de Birleşmiş Milletler Özürlüler Onyılı’nın kapanış toplantısında her yıl 3 Aralık gününün Özürlüler Günü olarak kutlanması kararlaştırılmıştır. Bu toplantıda ayrıca özürlülerin büyük bir kısmının gelişmekte olan ülkelerde yaşadığına binaen 1993–2002 yılının Asya–Pasifik Özürlüler Onyılı olarak ilan edilmiştir. Özürlüler Đdaresi Başkanlığının 1998 yılında dahil olduğu Özürlüler Onyıl sürecinin kapanış toplantısı 2002 yılında gerçekleştirilmiş ve Asya– Pasifik Özürlüler Onyılı’nın 2002–2012 süreci için bir Onyıl daha uzatılması kararı alınmıştır.

1993’de Özürlüler Đçin Fırsat Eşitliği Konusunda Standart Kurallar kabul edilmiştir. Bu kurallar Özürlüler için Dünya Eylem Planını özetlemekte ve ülkelere eşit fırsatlar sunma konusunda nasıl önlemler alacağını bildirmektedir.

1995 yılında Kopenhag’da gerçekleşen Dünya Sosyal Kalkınma Zirvesinde Kopenhag Sosyal Kalkınma Bildirgesi ve Sosyal Kalkınma Eylem Planı hazırlanmıştır. Kopenhag Bildirgesi ve Eylem Programı Karar 6’da devletlerin özürlülere eşit eğitim fırsatı verilmesi konusunda garanti vermesini istemektedir.

---

31 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

Dünya nüfusu göz önünde bulundurulduğunda yaklaşık 500 milyon kişinin özürlü olduğu ve bunun üçte ikisinin gelişmekte olan ülkelerde yaşadığı düşünülmektedir. Bu sayı dünyada yaşayan insan sayısı arttıkça artmaya devam edecektir. Dünya genelinde yaşayan bunca özürlü birey özür nedenleri ne olursa olsun ya da dünyanın neresinde bulunuyorsa bulunsunlar yaşadıkları toplum içerisinde çeşitli sosyal ve fiziksel engellerden dolayı sınırlılıklarla karşılaşmaktadır.

Birleşmiş Milletler kurulduğu ilk zamanlardan beri özürlü bireylerin sosyal durumlarını iyileştirmek ve yaşam kalitelerini yükseltmek için çaba göstermektedir. Birleşmiş Milletlerin özürlülerin onurlarına ve haklarına yönelik çabalarının dayanağı Birleşmiş Milletlerin kuruluş ilkeleridir. Bu ilkeler herkesin bildiği gibi insan haklarına saygı, temel özgürlükler ve tüm insanların eşitliği ilkeleridir.

Birleşmiş Milletlerin bağlı organlarında da özürlülere yönelik çalışmalar bulunmaktadır. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu (UNESCO) özel eğitimle ilgili olarak yapılan ya da yapılacak faaliyetleri yürütmekle, Dünya Sağlık Örgütü ( WHO) sağlık ve özürlülüğün önlenmesi konusu ile ilgili olarak teknik desteği vermekle, Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu (UNICEF) çocuklara yönelik hazırlanan programları destek sağlamakla sorumludur. Ayrıca, Uluslararası Çalışma Örgütü ( ILO) iş piyasasına özürlülerin erişimini, uluslararası çalışma standartları aracılığıyla ekonomik bütünleşmenin sağlanması ve teknik işbirliği sağlamaktadır.

Birleşmiş Milletler Özürlüler Programı Birleşmiş Milletler sistemi içerisinde özürlülere yönelik hazırlanan temel programdır ve bu program Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği Ekonomik ve Sosyal Đşler Bölümünün, Sosyal Politika ve Kalkınma Birimi tarafından yürütülmektedir.

Programın genel çerçevesi ve hedefleri Özürlüler için Dünya Eylem Programı ve Özürlüler Đçin Fırsat Eşitliği Konusunda Standart Kurallar belgelerine dayanmaktadır. Bu programın temel amaçları şöyledir:

• Özürlü bireylerin sosyal hayata ve kalkınma sürecine tam ve etkin katılması konusunda destek sağlanması,
SEDAT MURAT 32
• Özürlülere sağlanan haklarının ve onurlarının korunmasına yönelik çabaların arttırılması,
• Eğitim, istihdam, bilgi edinme, ürün ve hizmetlere erişimlerinin arttırılması.

Birleşmiş Milletler Özürlüler Programı ayrıca özürlülerin onurlarının ve haklarının korunması ve arttırılması konusunda kapsamlı ve uluslararası çalışma yürüten Genel Sekreterlik, Ad Hoc Komitesi’ne sekretarya hizmeti vermektedir. Ayrıca, bu program dahilinde ülkelerin özürlülükle ilgili politikalarını belirlerken başvuru kaynağı olarak kullanabilecekleri özürlülükle ilgili uluslararası ve bölgesel yasal düzenleme, belgeler ve standartların yer aldığı Bölgesel ve Uluslararası Yasal Düzenlemeler Derlemesi hazırlanmıştır.

D. ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK BAZI YEREL YÖNETĐM ÇALIŞMALARI
1. Ulusal Çalışmalar

Ülkemizde tarihsel süreç içinde özürlülerle ilgili ilk örgütlü çalışmalara 1889 yılında başlanmıştır. 1889 yılında Đstanbul’da Sağırlık Okulu, 1921 yılında Đzmir’de Özel Sağırlar ve Körler Okulu, 1944 yılında Đstanbul’da bir dernek tarafından Sağırlar Okulu, 1951 yılında Ankara’da Körler Okulu, 1954 yılında Gaziantep’te Körler Okulu açılmıştır. Eğitilebilir zihinsel özürlüler için ilk özel sınıflar ve bu sınıflarda yetiştirilecek çocukları seçmek, incelemek ve rehberlikte bulunmak üzere ilk psikoloji kliniği (şimdiki rehberlik ve araştırma merkezi) 1955 yılında Ankara’da faaliyete geçmiştir. 1963 yılında Ankara’da ve Đstanbul’da üstün zekâlılar için üst özel sınıflar açılmıştır. 1969 yılında Đstanbul’da Eğitimi Güç Çocuklar Đlkokulu, 1974 yılında Ankara’da Ortopedik Özürlüler Okulu faaliyete geçmiştir. 1982 yılında alt özel sınıfları bitiren çocuklara iş öğretmek üzere ilk iş okulu Bursa’da açılmıştır. 1983 yılında “Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu” çıkmış ve yürürlüğe girmiştir. Ayrıca Milli Eğitim Bakanlığında rehberlik hizmetlerinin de dahil edildiği “Özel Eğitim ve Rehberlik Dairesi” oluşturulmuştur. 1983 yılında yürürlüğe giren Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu ile “Bedensel, zihinsel ve ruhsal özelliklerinde belli oranda fonksiyon kaybına neden olan organ yokluğu veya bozukluğu sonucu normal yasamın gereklerine uyamama

---

33 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

durumunda olup, korunmaya, bakıma, yardıma ve yetiştirilmeye muhtaç kişi özürlü olarak tanımlanmış ve bu kişilere beceri kazandırılması ya da devamlı bakımıyla ilgili “Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri” kurulması görevi Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna verilmiştir. Ancak bugün gelinen nokta iç açıcı değildir. Tüm bu gayretler özürlülerin sorununu çözmeye yetmemiştir.

Özürlü sorunlarının büyüklüğü, çözümü için tedbir alınması zorunluluğunu doğurmaktadır. Türkiye’de sosyal hukuk devleti anlayışı ile özürlü hakları ve korunması yasalar ile güvence altına alınmıştır. Bu kapsamda;

Anayasamızın 61’nci maddesi “Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır” hükmü özürlülerin korunması ve toplumsal yaşama katılımlarına yardımcı olunmasına temel oluşturmaktadır. Bu temele dayanılarak hazırlanmış kanun, tüzük ve yönetmelikler ile özürlülerin yaşamını kolaylaştırıcı düzenlemeler yapılmıştır.

Korunmaya, bakıma veya yardıma muhtaç aile, çocuk, sakat, yaşlı ve diğer kişilere götürülen sosyal hizmetler ve bu hizmetleri yürütmek üzere kurulan Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü’nün görev, yetki ve sorumlulukları ile faaliyet ve gelirlerine ait esas ve usuller, 27.05.1983 tarihli ve 18059 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan, 2828 Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu ile düzenlenmiştir.

2828 Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanununun tanımlar başlıklı 3’üncü maddesinin (c) bendinde, “Muhtaç Sakat” tanımı bulunmaktaydı. Kanunun bu maddesi 06.06.1997 tarihli ve 23011 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 572 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 5’inci maddesinin (c) bendi ile değiştirilmiş ve “Muhtaç Sakat” tanımı yerine “özürlü” tanımı getirilerek “Özürlü; doğuştan veya sonradan herhangi bir hastalık veya kaza sonucu bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle normal yaşamın gereklerine uymama durumunda olup, korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyacı olan kişi” olarak tanımlanmıştır.

SEDAT MURAT 34

Anılan Kanunun 15’inci, 21’inci ve 26’ncı maddeleri dayanak alınarak hazırlanan Özürlülerin Tespiti, Đncelenmesi, Bakım ve Rehabilitasyonuna Dair Yönetmelik, 19.08.1993 tarihli ve 21673 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu yönetmeliğin bazı maddelerinde değişiklik yapılması ile ilgili olarak 05.10.2007 tarihli ve 26664 Sayılı Resmi Gazete’de yönetmelik değişikliği yapılmış ve yayımlanmıştır.

07.07.2005 tarihinde yürürlüğe giren 5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 30’uncu maddesi gereğince 2828 Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanununa eklenen ek 7’nci madde ile, “Sosyal Güvenlik Kurumlarına tabi olmayan, bakıma muhtaç özürlülerden ailesini kaybetmiş olanlar ile ailesi ekonomik veya sosyal yoksunluk içerisinde bulunanlara bakım hizmetinin resmi veya özel bakım kurumlarında ya da ikametlerinde verilmesi” hükme bağlanmıştır. Söz konusu uygulamaya istinaden, özürlü bireyler arasında ayrımı ortadan kaldırmak ve daha geniş kapsamlı hizmet verebilmek amacıyla 5579 Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 2’nci maddesi ile “Sosyal Güvenlik Kurumlarına tabi olanların da bakım hizmetinden yararlanması” hükme bağlanmıştır.

Özürlülerle ilgili olarak bu yasal gelişmelerin dışında yerel yönetimlerle ilgili yasalarda da özürlülere yönelik bazı hükümler bulunmaktadır. Nitekim, 5393 Sayılı Belediye Kanunu’nun 77.maddesi gereğince Belediyeler “sağlık, eğitim, spor, çevre, sosyal hizmet ve yardım, kütüphane, park, trafik ve kültür hizmetleriyle yaşlılara, kadın ve çocuklara, özürlülere, yoksul ve düşkünlere yönelik hizmetlerin yapılmasında beldede dayanışma ve katılım sağlamak, hizmetlerde etkinlik, tasarruf ve verimliliği arttırmak amacıyla gönüllü kişilerin katılımına yönelik programlar uygular” denilirken, yine 5216 Sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu’nun 7.maddesinin “v” bendi gereğince ise belediyelerin; “sağlık merkezleri, hastaneler, gezici sağlık üniteleri ile yetişkinler, yaşlılar, engelliler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik her türlü sosyal ve kültürel hizmetleri yürütmek, geliştirmek ve bu amaçla sosyal tesisler kurmak, meslek ve beceri kazandırma kursları açmak, işletmek veya işlettirmek, bu hizmetleri yürütürken üniversiteler,

---

35 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

yüksek okullar, meslek liseleri, kamu kuruluşları ve sivil toplum örgütleri ile işbirliği” yapmakla mükellef olduğu dile getirilmektedir.

Bu çerçevede her belediye engelli veya özürlü kişilerin sosyal aktivitelerini artırmak ve onların sosyal hayata katılımlarını kolaylaştırmak zorundadır.

Bu yasalar doğrultusunda birçok Büyükşehir, il, ilçe ve belde belediyelerinin özürlülere yönelik bazı çalışmalar yaptıkları ve projeler geliştirdikleri görülmektedir. Nitekim, 2006 yılında

Başbakanlık Özürlüler Đdaresi Başkanlığı tarafından “Ülkemizde özürlülerin sosyal hayata katılımlarını sağlamak, yerel yönetimlerin özürlülük konusunda sürdürdükleri çalışmaları kamuoyu ile paylaşmak ve teşvik etmek amacıyla; Ulaşılabilirlik, Eğitim, Rehabilitasyon, Meslek Edindirme ve Bakım konularını kapsayan “Özürlü Dostu Belediyeler Yarışma Projesi” düzenlenmiştir. Proje kapsamında yarışmaya katılan belediyelerin yaptığı hizmetlere ilişkin bilgi ve belgeler ilgili kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler ve sivil toplum örgütlerinin temsilcilerinden oluşturulan Hakem Kurulunca değerlendirilmiştir ve dereceye 6 Büyükşehir (Đstanbul, Ankara, Đzmir, Konya, Kocaeli, Adapazarı ve Eskişehir) ile 2 ilçe (Bağcılar ve Yıldırım) belediyesi girmiş ve ödül almışlardır 12.

Yapılan değerlendirme sonucunda; üç ayrı kategoride birincilik, bir kategoride ikincilik alan Đstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı Onur Ödülüne layık görülmüştür.

“Ulaşılabilirlik” Alanında Ödül Alan Belediyeler:
1. Birincilik Ödülü: Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
2. Đkincilik Ödülü: Đstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
3. Üçüncülük Ödülü: Adapazarı Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
“Eğitim” Alanında Ödül Alan Belediyeler:
1. Birincilik Ödülü: Đstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
12 Not: Bu belediyelerin özürlülere yönelik hizmetleriyle ilgili bilgiler kendi web sitelerinden
alınmıştır.
SEDAT MURAT 36
2. Đkincilik Ödülü: Đzmir Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
3. Üçüncülük Ödülü: Konya Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
“Rehabilitasyon” Alanında Ödül Alan Belediyeler:
1. Birincilik Ödülü: Đstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
2. Đkincilik Ödülü: Ankara Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
3. Üçüncülük Ödülü: Đstanbul Bağcılar Belediyesi Başkanlığı
“Meslek Edindirme” Alanında Ödül Alan Belediyeler:
1. Birincilik Ödülü: Konya Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
2. Đkincilik Ödülü: Bursa–Yıldırım Belediyesi Başkanlığı
3. Üçüncülük Ödülü: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
“Bakım” Alanında Ödül Alan Belediyeler:
1. Birincilik Ödülü: Đstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
2. Đkincilik Ödülü: Konya Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
3. Üçüncülük Ödülü: Ankara Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı
a. Đstanbul Büyükşehir Belediyesi

Đstanbul Büyükşehir Belediyesi bünyesinde bir Özürlüler Müdürlüğü ve bu müdürlüğe bağlı 16 adet özürlüler merkezi (Pendik, Sultanbeyli, Kağıthane, Ümraniye, Fatih, Gaziosmanpaşa, Bağcılar, Kadıköy, Küçükçekmece, Silivri, Çağlayan, Sarıyer, Beykoz) bulunmaktadır.

Đstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin özürlülere verdiği hizmetler şu şekilde sıralanabilir:

• Đstanbul’un çeşitli noktalarında açtığı birimlerle özürlü ve özürlü yakınlarına hizmet vermektedir. Özürlüler Müdürlüğü, yılda yaklaşık 100.000 özürlü ve yakınına hizmet götürüyor.

• Özürlüler Müdürlüğü’ne kayıtlı 56 bin özürlü bulunmaktadır.

---

37 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

• Her yıl Mayıs ve Ekim ayları arasında Çiroz’da açılan Özürlüler Yaz Kampı’nda 4.800 özürlü ve yakınına ücretsiz tatil imkânı sunulmaktadır.

• Düzenlenen sosyal faaliyetlerden yılda ortalama 60 bin özürlü ve özürlü yakını faydalanmaktadır.

• “Alo 153 Özürlü ve Yaşlı Ulaşım Servisi Hizmeti”yle her gün, toplu taşıma araçlarını kullanamayan 130 özürlüye ücretsiz servis hizmeti verilmektedir.

• 1356 özürlüye akülü tekerlekli sandalye verilmiştir. (OFD ile birlikte)

• Yılda yaklaşık 11 bin özürlüye medikal yardım (Beyaz baston, ses kayıt cihazı, tekerlekli sandalye, koltuk değneği, işitme cihazı, hasta altı bezi, ortez–protez) yapılmaktadır.

• Đstanbullu özürlülere yılda yaklaşık 17 bin seans psikolojik danışmanlık, 17 bin seans ise fizik tedavi hizmeti sunulmaktadır.

• Her yıl ortalama 50 bin özürlü ve özürlü yakınına özürlülükle ilgili bilgilendirme, yönlendirme, danışmanlık hizmeti verilmektedir.

• Özürlülükle ilgili bilinçlenmenin okullardan başlaması gerektiği düşüncesiyle Đl Milli Eğitim Müdürlüğü’yle imzalanan protokolle ÖSHA projesi hayata geçirilmiştir. Bu projeyle yılda 25 bin öğrenciye özürlülük bilincini yerleştirmeye yönelik eğitim verilmektedir.

• Sporla rehabilitasyon çalışmaları kapsamında yılda 1.700 özürlü; yüzme, jimnastik, judo, basketbol, okçuluk ve futbol faaliyetlerinden ücretsiz olarak faydalanmaktadır.

• Özürlülüğün erken tespit edilmesine yönelik Denver Gelişim testi ücretsiz olarak yapılmaktadır.
• Özürlüler Müdürlüğü tarafından özürlülere, eğitim amaçlı ahşap boyama, ebru, takı–tasarım, tiyatro, okuma– yazma,
SEDAT MURAT 38
Türk Đşaret Dili, Resim, Bahçıvanlık ve Temizlik eğitimleri verilmektedir.
b. Ankara Büyükşehir Belediyesi

Ankara Büyükşehir Belediyesi Engelliler ve Rehabilitasyon Şube Müdürlüğü ile Engelliler Danışma Merkezinde aşağıdaki hizmetler sunulmaktadır:

• Sosyal hizmetler,
• Psikolojik destek hizmetleri,
• Sağlık hizmetleri,
• Sosyal ve kültürel etkinlikler,
• Acil yardım hizmetleri,
• Temizlik ve bakım hizmetleri,
• Her türlü ev içi tamiratı,
• Ekonomik destek hizmetleri,
• Đndirimli otobüs kartı,
• Serbest otobüs kartı,
• Rehberlik, refakat ve danışmanlık hizmetleri,
• Eğitime destek hizmetleri,

Engelliler ve Rehabilitasyon Şube Müdürlüğü bu hizmetlerin dışında engellilere; akülü sandalye, tekerlekli sandalye, işitme cihazı, beyaz baston, konuşan saat ve hasta bezleri gibi sosyal hizmetleri de yerine getirmektedir.

c. Đzmir Büyükşehir Belediyesi

Đzmir Büyükşehir Belediyesi Kültürel ve Sosyal Hizmetler Daire Başkanlığı, Engelliler Masası Koordinatörlüğü kentte yaşayan yaklaşık 400 bin engellinin yaşamını kolaylaştırıcı, kalıcı çözümler üretmeyi amaç edinmiştir.

Büyükşehir Belediyesi Engelliler Eğitim ve Kültür Merkezi Üçkuyular Çakalburnu’nda yer alan Engelliler Eğitim Merkezi’nde,

---

39 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

engelliler, uzmanlar tarafından engellerine göre eğitim almaktadırlar. Eğitime gelen Engellilere el beceri kursları veriliyor, spor aktivitelerinde bulunabiliyorlar.

Engelliler Kültür Merkezi’nde ise engelliler engelli olmayanlarla birlikte kafeterya hizmetlerinden yararlanıp kitap okuyabiliyorlar, dama, satranç, domino oynayabiliyorlar. Merkezden engellilere yönelik hizmet veren kurumlar ve gönüllü kuruluşlar da yararlanıyor. Engellilerin merkeze ulaşmasını sağlayacak otobüsler bulunmaktadır.

d. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi

Kocaeli Büyükşehir Belediyesinin özürlülere yönelik yerine getirmiş olduğu hizmetlerden bazılarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:

Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Hollanda ́nın Amsterdam Belediyesi ile ortaklaşa yürüttüğü Gülen Yüzler Engelliler Rehabilitasyon Merkezi ́ni geliştirme çalışmalarını başlattı. Engelli vatandaşlara yeni istihdam sahası açmak için, Gülen Yüzler Engelliler Rehabilitasyon Merkezi’nden bir heyet, Hollanda ́ya gitti.

Kocaeli’ndeki çeşitli özürlü derneklerinden seçilen 30 kişi, Đzmir Aliağa’daki alternatif kamptan döndü. Özürlüler Meclisinin aldığı karar doğrultusunda kampa Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından gönderilen özürlüler, 1 haftalık kamp programından çok memnun kaldılar.

Trafik Şube Müdürlüğü’ne bağlı ekipler, Đzmit’in iki farklı noktasında bulunan yaya geçidine sesli sinyalizasyon cihazı taktılar.

Tamamı özürlü tiyatrocular tarafından sahnelenen iki perdelik oyunda, özürlülerin sosyal hayatta ve özellikle iş ararken, karşılaştıkları sorunlar dile getirildi. Oyunda seyirciye, pozitif düşünce gücü ile tüm sorunların üzerinden gelinebileceği mesajı verildi.

e. Adapazarı Büyükşehir Belediyesi

Belediye bünyesindeki Sağlık ve Sosyal Hizmetler Daire Başkanlığı özürlülerin haklarının bildirilmesi, yönlendirilmesi,

SEDAT MURAT 40
özürlülerle ilgili olarak sivil toplum kuruluşlarının bilinçlendirilmesi görevlerini yürütmektedir.
f. Konya Büyükşehir Belediyesi

Konya Büyükşehir Belediyesinin engellilere yönelik olarak gerçekleştirdiği bazı hizmetler şunlardır:

Đstanbul Çevre Yolu’nun en işlek durakları arasında yer alan ve daha önce can kayıplarının yaşandığı Tramvay Su Deposu Durağı yanına yapılan üstgeçitteki asansörler sayesinde, engellilerin de sorunsuz olarak karşıya geçme imkânları sağlandı.

Görme Engelliler Haftası dolayısıyla düzenlenen programda, görme engellilere kabartma saat ve beyaz baston hediye edildi.

Yoğun olan kavşaklarda görme engelli vatandaşların hayatını kolaylaştırmak için Akustik Sinyal Verici sistemleri uygulamaya sokulmuştur.

Selçuklu Đlçesi sınırları içinde 100 bin metrekarelik bin alanda 10 bin metrekareye kurulacak merkezde ilköğretim okulu, rehabilitasyon merkezi ve mesleki rehabilitasyon alanı oluşturulacak ve merkezden bedensel ve zihinsel engelli, öğrenebilir ve eğitilebilir tüm engelliler yararlanabilecek.

Sağlık Sosyal Hizmetler Daire Başkanlığı bünyesinde kurularak Türkiye’ye örnek olan ve sosyal güvencesi olmayan, başta özürlü vatandaşlar olmak üzere, yaşlı ve bakıma muhtaç insanlara yönelik yapılan Evde Bakım Ünitesi’nde sağlık, eğitim, gıda, ev bakımı, tamirat gibi işlemler de uygulanabilmektedir.

Büyükşehir Belediyesi’nin özürlülere sağladığı bir diğer hizmet elkart olup, yüzde 40 ve üzeri Sağlık Kurulu Raporu olan engelliler toplu taşıma araçlarına elkart ile ücretsiz binebilmektedirler.

24 saat boyunca tüm özürlülere hizmet verecek tam donanımlı ambulanslar hizmete sokulmuştur.

Ortopedik Engelli Basketbol Takımı’na özel donanımlı basketbol sandalyesi tahsis edilmiştir.

---

41 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

Gezici Sağlık Aracı ile özürlü vatandaşlara göz taraması yapılmış ve Kan Bilgi Bankası hizmetinden yararlanmışlardır.

g. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi

Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin özürlülere yönelik olarak yürüttüğü hizmetlerden birkaçı şunlardır:

Görme engelliler için özel birimde konuşan ve kabartma harflerle kâğıda yazı döken, internet bağlantılı bilgisayar donanımı oluşturulmuştur.

Engelli vatandaşlarımız için özel olarak asansörlü otobüs hazırlanmıştır.

h. Adapazarı Büyükşehir Belediyesi

Adapazarı’nda yaşayan özürlülerin fiziksel, psikolojik bakım ve sosyal alanlarla ilgili ihtiyaçlarını tespit etmek ve ihtiyaçların karşılanması için yapılması gerekenleri belirleyip, yapılacak çalışmaları planlamak, uygulamak, geliştirmek ve yapılan çalışmaların sonuçlarını değerlendirmek amacıyla 2006 yılının Şubat ayında BELPAŞ A.Ş. binası altında hizmete giren Özürlüler Danışma Merkezi; engellilere ait bilgi bankasının oluşturulması, sosyal güvencesi olmayan tüm özürlülere 2022 Sayılı Kanun gereği özürlü maaşı bağlanması, özürlü kimlik kartı alımı, 18 yaşını doldurmuş olan özürlü vatandaşlarımızın %50 su indiriminden faydalanması, bakıma muhtaç özürlülerin bakım ücretinden yararlanmaları, tüm özürlülere ücretsiz ulaşım hizmeti verilmesi, engellilere ve ailelerine yerel yönetim olarak sağlık, eğitim, rehabilitasyon, istihdam, hukuki haklar gibi birçok konuda yardım ve danışmanlık görevini yürütmektedir.

2. Uluslararası Çalışmalar
a. Đsveç

Đsveç Sosyal Hizmetler Sözleşmesi 1 Ocak 1982’de yürürlüğe girmiştir. 1982’den buyana bazı bölümleri değişikliğe uğrayan sözleşme

SEDAT MURAT 42
1 Ocak 2002’de yeniden yapılandırılmış ve yeni düzenlemeler eklenmiştir 13.

Sözleşmede engellilere tanınan haklar arasında bir belediyeden başka bir belediyeye taşınma ile ilgili bölüm ilgi çekicidir. Taşınma hakkı olarak belirtilen bölümde kapsamlı bakım gereklilikleri olan yaşlı, ciddi hastalığı olan insanlar ile işlevsel engelliler istemeleri halinde ve bulundukları belediyeye başvurmaları üzerine söz konusu belediyelerinden taşınma işinde yardım alabilmektedirler. Başvuru yapılan belediye, engellinin bulunduğu belediyede olası ihtiyaçlarının karşılanıp karşılanmadığını dikkate almayabilir. Bu durumda başvuruyu reddeden belediyenin kararına yargı yoluyla itiraz hakkı bulunmaktadır.

Yine aynı sözleşmede engellilerin finansal durumlarına göre verilen hizmetlerde özel ayarlamalar yapılması engellenmektedir. Yeni sosyal hizmetler sözleşmesine göre, yardım konusunda bireylerin finansal durumları dikkate alınmayacaktır. Engelli kişi temizlik gibi yardım hizmetlerine yetecek mali güce sahip olsa da bireyler ihtiyaç duyduklarında belediye yetkilileri bu hizmetleri sağlamakla yükümlüdürler. Ancak bu hizmetler için belirli bir ücret talep edilebilir.

b. Almanya

Almanya’da tüm sağlık sistem harcamalarının ancak çok küçük bir kısmı tüm rehabilitasyon hizmetleri için harcanmaktadır. Sigorta şirketleri tarafından eskiden %100’ü ödenen sağlık harcamaları giderek hastaların kendileri tarafından ödenmeyi gerektirmektedir. Gelire göre her işveren ve çalışan, zorunlu sağlık sigortası için belli bir miktar para ödemek zorundadır. Geliri olmayan kişiler için sigorta şirketlerine olan ödemeyi devlet yapar. Bu sistem, kişiler yeterli ödeme yaptıkları sürece işlevseldir. Ancak işsiz, özürlü ve yaşlı oranının artmasıyla birlikte sistemin işlerliği azalmıştır.

c. Đrlanda

Çocuk ve erişkinlere verilen sağlık hizmetleri özürlü ve yaşlı bireyler için daha kapsamlı ve öncelikli olarak verilir. Sağlıklı ve genç bireylere verilen sağlığı artırma ve önlem paketlerinden, özürlü ve yaşlı

13 http://www.socialstyrelsen.se/en/about/

---

43 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

bireyler de faydalanır. Yaşlılar yaşamın tüm yönleri açısından sağlığı ve iyiliği arttırmaya yönelik programlara katılım için cesaretlendirilir. Yaşlılarda sağlık ve bakım hizmetleri, iyi bir yaşam kalitesinin sağlanması, hastalığın ve özrün yaşlı birey üzerine olan negatif etkisinin azaltılması, yaşlıların topluma olan katılımının artırılması ve yaşlılığa bağlı olarak artan sağlık bakım harcamalarının azaltılmasını hedefler.

Ulusal Sağlığı Artırma Stratejisi, sağlığı arttırma ile ilgili tüm birimler için bir kaynak ve rehber oluşturmak üzere düzenlenmiştir. Đrlanda’da yaşlılar için Ulusal Konsey, Sağlık ve Çocuk Departmanı tarafından desteklenen bir yapıdır. Konseyin birincil görevi Đrlanda’da yaşlı nüfus ve normal yaşlanma sürecini kapsamlı bir şekilde anlamayı geliştirmektir. Sağlıklı Yaşlanma Ulusal Konseyi’nin ilk programı “Yaşama yıllar, yıllara yaşam katma: Yaşlılar için sağlığı arttırma stratejisi” Sağlığı Arttırma Ünitesi ile birlikte geliştirilmiştir. Đkincil ve üçüncül görevi bilgilendirme ve bilişimi arttırma dahil her türlü stratejileri geliştirme ve yaşlı bireylerin sağlık, otonomi ve işsizlik sigortasını artırmayı, sağlıklı yaşlanma için iyi modeller oluşturma ve geliştirmeyi kapsar. Program ayrıca özürlülük, yaşlılık ve sağlıklı yaşlanma ile ilgili iletişim, eğitim, materyal, modelleme, ulusal ortaklık, kamu bilinci oluşturma ve değerlendirmeye yönelik olarak da çalışır. Düşme, osteoporoz ve kırıkları önleme, parkinson hastalığı, inme (stroke), kalp yetmezliği ve kontinansı önleme programları gibi özel programları vardır.

d. Norveç Sağlık ve Sosyal Hizmetleri

Norveç’te sağlanan sağlık ve sosyal hizmetlerle ilgili genel durum aşağıda özetlenmiştir 14.

Norveç Sağlık Hizmetlerinin Organizasyonu

Norveç Sağlık Sistemi hizmetlerinin verilmesinde ademi merkeziyet (desentralizasyon) modeli benimsenmiştir. Devlet bütçe hazırlanması ve yasal düzenlemelerin yapılması şeklindeki politika tasarımı ve hizmetin genel kapasitesinden sorumludur. Devlet aynı zamanda bölgesel sağlık idarelerinin devlet sahipliği biçimi ile hastane

14 http://helsetilsynet.no
SEDAT MURAT 44

hizmetlerinden de sorumludur. Bölgesel sağlık idareleri içinde vücut, psikiyatri ve bazı eczane hastaneler sağlık tröstleri olarak örgütlenmişlerdir.

Yasal düzenleme sınırları içerisinde ve elde olan ekonomik imkanlar dahilinde bölgesel sağlık idareleri ve belediyeler resmi olarak kamu sağlık hizmetlerinin ve sosyal hizmetlerin yürütülmesinde özgürce hareket edebilirler. Ancak uygulamada eylem özgürlükleri mevcut kaynaklarla sınırlıdır.

Sosyal Hizmetlerin Örgütlenmesi

Norveç’te sosyal hizmetlerin örgütlenmesinde de ademi merkeziyet (desentralizasyon) modeli benimsenmiştir. Devlet politikalar oluşturulması, personelin eğitimi ve yasal düzenlemelerden sorumludur. Hizmetlerin verilmesinden ise belediyeler sorumludur.

Belediyeler verdikleri hizmetler için devletten aldıklar hibeleri kullanmaktadırlar. Ancak özel öncelik verilen bazı alanlar için belediyeler ayrıca “tahsisli hibeler” almaktadırlar. Bu tip bir özel alan yaşlı insanlara yönelik verilen hizmetlerdir. Bir diğer örnek ise zihinsel engelli insanların kendi evlerinde yaşayabilmelerini mümkün kılmak ve iş ve boş zaman aktivitelerine katılmalarını sağlamak üzere verilen uyum sağlayıcı hizmetlerdir. Sosyal hizmetler sözleşmesi, kılavuzları ve diğer ilgili yasal düzenlemeler çerçevesinde belediyeler kendi hizmetlerini ve önlemlerini geliştirmekte özgürdürler.

Sosyal hizmetlere örnekler;
• Engelli olduğu için, yaş veya diğer faktörler sebebiyle yardıma ihtiyacı olan insanlara yardım sağlamak,
• Bakım ihtiyacı olan insanlara ve onların ailelerine kapsamlı yardım,
• Boş zaman aktivitelerinde ve diğer insanlarla temas kurmakta yardıma ihtiyacı olan insanlara destek olmak,
• Sığınma evleri ve buralarda hizmetlerin sağlanması,
• Kapsamlı bakım ihtiyaçları olan çocuklarına yada akrabalarına bakan insanlara maaş verilmesi,

---

45 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

• Geliri ya da sermayesi olmayan insanlara ihtiyaç temelli finansal destek.

Alkol ve uyuşturucu madde kullanıcılarına verilen tedavi hizmetleri, sağlık hizmetleri altında yürütülmektedir. Ancak belediyeler, sosyal hizmetler kapsamında alkol ve uyuşturucu kullananlara tavsiye ve yardım şeklinde yardım etmek konusunda sorumluluk taşımaktadırlar. Özellikle birçok insan, dini örgüt ve sivil toplum kuruluşu yaşlı insanlara, engellilere, alkol ve uyuşturucu kullananlara hizmetler sunmaktadırlar. Ayrıca geçen birkaç yıl süresince bir çok ticari örgüt yaşlı ve engelli kişilere veya tüm gün ya da günün belirli bölümlerinde yardım ihtiyacı olan insanlara hizmet vermek üzere faaliyet göstermeye başlamışlardır.

e. Bournemouth Belediyesi (Đngiltere)

Bournmouth Belediyesi belli niteliklere sahip özürlülere değişik hizmetler sunmaktadır. Bu hizmetlerini kısaca aşağıdaki gibi özetleyebilmek mümkündür 15:

Bournemouth Belediyesi aşağıdaki nitelikleri taşıyan kişilere yardım etmektedir. Bu nitelikler şunlardır;

• fiziksel engelli olmak,
• uzun dönemli ciddi bir hastalığı olmak,
• ciddi görme veya duyma zorluğu çekmek,
• HIV ya da AIDS hastası olmak.

Belediyenin amacı mümkün olduğu sürece söz konusu engelli kişilerin kendi evlerinde güvenli ve bağımsız olarak yaşamalarını sağlamaktır. Ayrıca belediye, engellilere evde ya da günlük hizmetlerde yardım teklifi götürmekte ve engelli kişilerin artık evde yaşamalarının mümkün olmadığı durumlarda daha uygun bir yere taşınmalarına destek olma teklifi yapmaktadır.

15 http://www.bournemouth.gov.uk/Residents/Social_Services/Contacting_Social_
Services/default.asp
SEDAT MURAT 46

Bunların yanı sıra belediye hangi örgütlerin engellilere yardım hizmetleri verdiği konusunda bilgi desteği sağlamakta ve ayrıca engelli ile düzenli olarak ilgilenen bakıcı, akraba, arkadaş ve komşulara yardım etmektedir.

Belediye Engellilerin Đhtiyaçlarına Göre Aşağıda Bazıları Yazılı Olan Hizmetleri Sunmaktadır;

Evde Bakım Hizmetleri
• Yataktan kalkma ve yatağa yatırma ile ilgili uygulamalı yardım
• Yıkanma, giyinme ve tuvalet konusunda yardım
• Yemek pişirme ve yemek yeme konusunda yardım
Evde Gece Bakım Hizmeti
• Geceleri evde bakım hizmeti verilmektedir.
Sosyal Yardım Danışmanlığı
• Sosyal yardım konusunda bilgilendirme ile ilgili her türlü danışmanlık hizmeti sağlanmaktadır.

Günlük Yaşam Đle Đlgili Đşlerde Yardım Amacıyla Danışmanlık ve Donanım Hizmetleri

Engellilerin günlük yaşamlarında rutin işlerinde engelli olmaları sebebiyle karşılaşabilecekleri problemlerinde belediye personeli ev işlerinin yapılması konusunda pratik tavsiyelerde bulunmaktadır. Bunun yanı sıra engellilerin bakımlarını yapan kişilerin tavsiyede bulunmaları durumunda, engellilerin hareket kabiliyetlerini ve bağımsızlıklarını arttırmak amacıyla engelliler için özel donanım sağlayan yerel tedarikçilerin ayrıntılı temas bilgileri sunulmaktadır. Ayrıca bazı durumlarda, gerekli ekipmanların ödünç olarak verilmesi de sağlanmaktadır.

Belediye, “Bournemouth Görsel Engelliler Toplumu” nu desteklemektedir. Söz konusu kuruluşun kaynak merkezi ve engellilerin alışveriş yapabilecekleri bir mağazası bulunmaktadır.

---

47 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

Engellilerin Evlerinin Düzenlenmesi Konusunda Sosyal Hizmetlere Yardım Önerisi

Belediye, engellilerin ihtiyaçlarının ölçülmesi sonucunda yaşamlarını sürdürdükleri evde yapısal anlamda düzenleme ihtiyacı olduğunu belirlerse, sosyal hizmetlere “engelli tesisleri ödemesi” için tavsiyede bulunabilir. Söz konusu mali yardım, ev sahiplerine verilmektedir. Eğer verilen yardım tüm giderleri karşılamazsa, sosyal hizmetlerden finansal destek de alınabilmektedir.

Belediye Tarafından Direkt Ödeme Yapılması

Belediye aynı zamanda engellilerin kendi bakım desteklerini ayarlayabilmeleri için bir plan kapsamında engellilere ödeme yapmaktadır.

Bunlardan başka belediyenin duyma ve görme engellilere yönelik çalışma takımları, hastaneler için sosyal çalışma takımları, bakıcılara yönelik desteği ve günlük hizmetleri bulunmaktadır. Ayrıca engellilere belediye otoparklarını kullanabilmeleri için kimlik kartları çıkartılmaktadır. Üç yıllık bir dönem için verilen söz konusu kimlik için küçük bir ücret alınmaktadır.

f. Avrupa Yaşam ve Çalışma Koşullarını Đyileştirme Vakfı’nın Litvanya’nın Druskininkai Belediyesi ile Ortak Yürüttüğü Çalışma

Avrupa Yaşam ve Çalışma Koşullarını Đyileştirme Vakfı, Litvanya’nın Druskininkai Şehri’nde yürüttüğü proje kapsamında engellilere iş fırsatı oluşturmuştur. Proje başladığı zaman söz konusu şehir Litvanya’nın en yüksek işsizlik oranına sahip şehri görünümündeydi. Proje ile amaçlanan “mesleki eğitim modeli yaratılması ve engellilerin iş gücü piyasalarına entegrasyonlarının sağlanmasıydı”. Bu proje ile aşağıdaki noktalar amaçlanmıştır 16.

• Kurumlar arasında sosyal ortaklık yaklaşımı–istihdam büroları, devletin idari organları ve meslek okullarının– çerçevesinde etkili bir mesleki eğitim mekanizmasının

16 http://www.fr.eurofound.eu.int/areas/socialcohesion/egs/cases/li005.htm
SEDAT MURAT 48
oluşturulması ve engellilerin işgücü piyasasına katılımlarının sağlanması,

• Engellilerin iş becerileri kazanmaları amacıyla özel eğitim araçlarının kullanılması, uygulamalı deney yapılması ve işgücü piyasalarına entegrasyonları.

Projede yer alan başlıca aktiviteler ise aşağıdaki gibidir;

✓ 20 sosyal ekonomi ortağından oluşan gayri resmi bir kulüp kurulmuştur. Bu grup üç ay boyunca ayda bir kez toplanmıştır. Kulüp engelli kişilerin işsizlik problemlerini analiz ederek, Druskininkai Belediyesi’ne engellilere mesleki eğitim fırsatı verilmesi konusunda tavsiyelerde bulunmuş, ayrıca engelli kişilerin işgücü piyasasına katılımlarına hazırlık için bir mekanizma oluşturmuştur.

✓ Söz konusu proje çerçevesinde Druskininkai’ daki 60 engelli kişi için 18 mesleki beceri eğitim çalıştayı organize edilmiştir. Söz konusu 60 kişi uzun süreli işsiz konumundadır.

✓ Ayrıca engellilerle çalışan uzmanların niteliklerini arttırmak için üç seminer programı düzenlenmiştir. Druskininkai istihdam merkezi ve Druskininkai Belediyesi’nden engelli çalışanlara yönelik, engelli insanların psikolojilerin daha iyi anlayabilmeleri için 12 uzman tarafından eğitim verilmiştir.

Proje ile yeni iş fırsatlarının oluşturulması amaçlanmıştır. Engelli insanları istihdam edenler yerel istihdam merkezi ve yerel idareden mevcut olan işletmelerini sürdürebilmeleri için destek almaktadırlar.

Ayrıca proje ortakları tarafından desteklenen iki ayrı psikolojik eğitim kursunda iş adamlarına yönelik “engelli insanlarla iletişim psikolojisi” ve “ engelli insanların kendilerine olan güvenlerinin artması için onlarla birlikte çalışma” adı altında iki eğitim kursu düzenlenmiştir.

Proje süresince engelli insanlara potansiyel istihdam bilgileri verilmiştir. Bireysel olarak ilgilenilen adaylara tercih edebilecekleri eğitim programı hakkında tavsiyeler verilmiştir. Girişim, sosyal girişim işletmelerinin kurulmasını teşvik etmiş, engelli insanlara, engelli toplumu için çalışan sivil toplum örgütleri hakkında bilgi sağlamıştır. Böylece engelli insanların sivil toplum örgütleri temsilcileri, iş adamları ve yerel idarecilerle temas kurabilmeleri sağlanmıştır.

---

49 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

E. ÜLKEMĐZDE ÖZÜRLÜLERĐN SAHĐP OLDUĞU KĐMĐ HAKLAR

Yasal ve sosyal gelişmelere bağlı olarak ülkemizde özürlülerin sahip olduğu bazı haklar bulunmaktadır. Bunları ana hatlarıyla aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür 17:

• Devlet tiyatroları, gösterilerini özürlülere ücretsiz sunmaktadır.
• Türk hava yolları ile seyahat halinde belirlenen esaslar doğrultusunda özürlüler %40 indirimden yararlanabilir.
• Devlet Demir Yolları ana hat yolcu trenleri ile seyahat halinde özürlüler %20 indirimden yararlanabilir.

• Telsim (Cep Özel Engelliler) – Turkcell (Destekcell) cep telefonlarında görüşme ücretinden indirimli olarak yararlanılabilir.

• Türk Standartları Enstitüsü ile birlikte özürlüler için özel düzenlemeleri içeren standartlar hazırlanmaktadır.

• Özürlülerle ilgili sivil toplum örgütleri, 2908 Sayılı Kanuna göre dernekler, federasyonlar ve konfederasyon şeklinde örgütlenmiştir.

• Özürlülerin profesyonel olarak spor yapmaları için devlet bakanlığına bağlı özürlüler spor federasyonları vardır.

• Oy kullanırken seçim kurullarının özürlüler için düzenleme yapmaları gerekmektedir. (572 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde 26–27)

• Belediyeler, 572 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname gereğince özürlülere uygun düzenlemeleri standartlara uygun olarak yapmak zorundadır. (572 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde 3–4)

17 http://www.sosyalhizmetuzmani.org/ozurluhaklari1.htm
SEDAT MURAT 50

• Belediyeler, toplu taşıma araçlarından özürlüleri ücretsiz veya indirimli olarak yararlandırmak zorundadır. (572 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde 3–4)

• 1580 Sayılı Belediyeler ve 3030 Sayılı Büyükşehir Belediyeleri Yasası, belediyelere ait ve belediyeler tarafından işletilen veya kiraya verilen büfeler, otoparklar gibi işyerlerinin özürlüler tarafından işletilmesi konusunda kolaylık getirmiştir. (572 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde 3–4)

• 18 yaşını bitirmiş ve herhangi bir yerden geliri olmayanlar emekli sandığına veya bulunduğu yerdeki valilik veya kaymakamlık makamlarına başvuru yaparak 2022 Sayılı Yasa gereğince aylık bağlanmasını talep edebilir.

• Özürlülerin kullandığı araç ve gereçler il ve ilçe sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıfları tarafından karşılanabilmektedir. (572 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde 17)

• Đmar Mevzuatına ulaşılabilirlikle (fiziksel engellerin kaldırılmasıyla) ilgili hükümler eklenmiştir. Buna göre, kaldırımlar, yaya yolları, konutlar ve umumi binalar özürlülerin ulaşabilirliğine uygun olarak yapılmak durumundadır.

• Özürlüler H sınıfı sürücü belgesi alarak özel tertibatlı araç kullanabilirler.

• H sınıfı sürücü belgesine sahip olan özürlüler yurt içinden aldıkları özel tertibatlı otomobillerde, katma değer vergisi indiriminden yararlanmakta ve taşıt alım vergisinden muaf tutulmaktadır.

• H sınıfı sürücü belgesi olan özürlülerden uygun şartları taşıyanların yurt dışından getirtecekleri özel tertibatlı otomobiller için gümrük vergisi muafiyeti vardır.

---

51 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

• El ve ayak fonksiyonunu tamamen yitirmiş bulunan özürlülerin yurt dışından getirtecekleri özel tertibatlı minibüsler gümrük vergisinden muaftır.

• Sosyal Güvenlik kuruluşlarınca karşılanan araç ve gereçlerin standartlara uygun olarak sağlanması gerekmektedir. (572 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde 20–22–23)

• Özürlü çocuğun resmi veya özel eğitim merkezlerinde aldıkları gelişim ve eğitime ilişkin giderlerin bir kısmı çalışılan kurum, emekli sandığı ve sosyal sigortalar kurumu tarafından bütçe uygulama talimatları çerçevesinde karşılanmaktadır.

• Yükseköğretim kurumuna girmeye hak kazanan ve kayıt yaptırarak öğretime başlayan öğrenci ilk yılında bulunduğu ilin valiliği bünyesindeki sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfı’na başvurması durumunda, başbakanlık bursundan yararlandırılır. Ayrıca yardımcı ders araç gereçlerinin temini konusunda özürlü öğrenciye destek verilmektedir.

• Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğünün öğrenci yurtlarından özürlü öğrenciler istemde bulunmaları halinde yararlanabilmektedirler.

• Kredi ve Yurtlar Kurumu tarafından uygulanan harç ve öğrenim kredisi tahsisinde %40 ve üzerinde özürlü olduğunu belgeleyenlere öncelik tanımakta ve harç kredisinin geri ödenmesinde yönetim kurulu kararı ile %50 indirim yapılmaktadır.

• 2002/58 Sayılı Başbakanlık Genelgesi, özürlülere yönelik bir çok düzenlemenin uygulanmasını içermektedir.

• 4760 Sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun 7. maddesine göre, II sayılı listedeki kayıt ve tescile tabi mallardan, münhasıran aracı sakatlığına uygun hareket ettirici özel tertibatı bulunanların malul ve sakatlar tarafından beş yılda bir defaya mahsus olarak bizzat kullanılmak üzere ve %90 ve

SEDAT MURAT 52
üstü oranda raporu bulunan tüm özürlüler yeni otomobil ve bir kısım ticari araçlarda Ö.T.V.’den muaftırlar

• 197 Sayılı Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu’nun 4. maddesine göre, bizzat özürlüler tarafından kullanılan ve %90 ve üstü oranda raporu bulunan tüm özürlüler motorlu taşıtlar vergisinden müstesnadır.

• Serbest meslek erbabı ve ücretli çalışan özürlü vatandaşlarımız ile kendisi özürlü olmasa bile ailesinde özürlü kişi bulunan serbest meslek erbabı ile ücretliler vergi indiriminden yararlanırlar

• Kamu kurumlarının sakat memur çalıştırma yükümlülüklerinin yerine getirilmesinin takip ve denetiminden Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığı sorumlu ve yetkilidir.

• Kurumlarca özürlü vatandaşlarımıza ayrılan boş devlet memuru kadroları için her yılın Nisan–Mayıs, Temmuz– Ağustos veya Ekim–Kasım dönemlerinde sınav açılmaktadır.

• Sınav duyuruları Devlet Personel Başkanlığı tarafından resmi gazetede, tirajı yüksek ulusal gazetelerde ve TRT Televizyon ve radyo kanalları aracılığıyla yapılmaktadır. Kurumlar sınav duyurularında işin özelliği gerektirmediği sürece özür grupları arasında bir ayrım yapamayacağı gibi özür oranında da üst sınır getiremeyeceklerdir.

II. TÜRKĐYE GENELĐ VE ĐSTANBUL’DA ÖZÜRLÜLER

Nüfusun özürlülük durumunun normal olarak sağlık istatistiklerinde yer alması gerektiği düşünülebilir. Ancak, bizim ülkemizde ve bazı ülkelerde nüfus sayımlarında bu konuyla ilgili sorular sorulmaktadır.

Ülkemizde, 1990 yılı hariç, tüm nüfus sayımlarında özürlülükle ilgili sorular sorulmuştur. Ancak, bu sayımların tümüyle ilgili olarak standart bir seri oluşturmak mümkün görülmemektedir. Nitekim 1935– 1985 yılları arasındaki sayımlarda özürlülük türleri ve bunların cinsiyete göre dağılımı verilmişken, 2000 nüfus sayımında özürlülük türleri

---

53 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

kısaltılmıştır. Nitekim 1985 yılına kadar özürlülük türleri; “kör, sağır/dilsiz, çolak, topal, kambur, kötürüm, zihinsel ve ruhsal özürlü, müteaddit ve diğer ve bilinmeyenler” şeklinde gruplandırılmışken, 2000 yılında biraz daha sadeleştirme yapılmış ve özürlülük türleri; “görme özürlü, işitme özürlü, konuşma özürlü, fiziksel özürlü, zihinsel özürlü, diğer, birden fazla özürlü ve bilinmeyen” şeklinde bir sınıflandırmaya gidilmiştir. Yine özürlülük türleri ve nedenleri ile bunların cinsiyete göre dağılımına sadece 1975 nüfus sayımında, özürlülük türleri ve yaş grupları ile bunların cinsiyete göre dağılımına ise 1985 ve 2000 nüfus sayımlarında yer verilmiştir. Ayrıca, özürlüler konusundaki bilgi ve veri eksikliğini gidermek amacıyla Başbakanlık Devlet Đstatistik Enstitüsü Başkanlığı ve Başbakanlık Özürlüler Đdaresi Başkanlığı işbirliği ile “2002 Türkiye Özürlüler Araştırması” 2002 yılı Aralık ayında gerçekleştirilmiş ve 2004 yılında araştırma sonuçları yayınlanmıştır. Ancak, bu araştırma sadece ülke geneli ile ilgili bilgiler içerdiğinden, bu bilgilerden Đstanbul geneline yönelik olarak yararlanmamız mümkün olmamıştır.

Nüfusun özürlülük durumunun ele alındığı bu kısımda özürlülük; türleri, nedenleri ve yaş gruplarına göre incelenecektir.

1. Toplam Özürlüler

Toplam nüfusun artmasına paralel olarak hem Türkiye hem de Đstanbul genelinde özürlülerin sayısında artış olmuştur. 1935 ile 2000 yılları arasında toplam özürlü sayısı ülke genelinde erkek ve kadınlarda dört katlık bir artış göstermişken, Đstanbul genelinde ise özürlü sayısındaki artış çok daha fazla olmuştur. Bahsedilen bu yıllar arasındaki 65 yıllık süre zarfında toplam özürlü sayısı 12, erkek özürlü sayısı 11 ve kadın özürlü sayısı ise daha fazla olup14 kat artmıştır.

SEDAT 54
MURAT Tablo 1: Toplam Özürlüler (1935–2000)

Türkiye Đstanbul Yıllar Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın 1935 315 677 186 817 128 860 13 140 8 233 4 907 1955 316 943 195 022 121 921 17 715 11 300 6 415 1975 588 267 355 557 232 710 61 312 32 706 28 906 1985 695 071 429 130 265 941 70 805 44 010 26 795 2000 1 234 139 730 405 503 734 158 436 91 695 66 741

Kaynak: DĐE; 2000 Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (Türkiye), Ankara, Yayın No: 2759, 2003, s. 256–259, DĐE; 2000 Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (Đstanbul), Ankara, Yayın No: 2732, 2002, s. 96–97 ve Sedat Murat–Halis Yunus Ersöz (ve diğerleri); Nüfus ve Demografi–I 1927–1990, (Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşunun 75. Yılına Armağan), Đstanbul, Đ.B.B., Kültür Đşleri Daire Başkanlığı, Yayın No: 56, 1997, s. 139’daki verilerden yararlanılarak hazırlanmıştır.

Ancak, toplam özürlü nüfusun dönemler arasındaki artış oranlarına bakıldığında, 1975–1985 arası hariç, Đstanbul’daki artış oranının ülke genelinden çok daha yüksek olduğu görülecektir. Nitekim toplam özürlü nüfus 1935–55 arasında ülke genelinde %0,4, Đstanbul’da %34,8, 1955–75 arasında ülke genelinde %86, Đstanbul’da %246, 1975–85 arasında ülke genelinde %18, Đstanbul’da %15 artarken, 1985–2000 arasında ise ülke genelinde %78 ve Đstanbul’da da %124 artış göstermiştir.

Toplam özürlü miktarı 1935 yılında ülke genelinde 315.677 (toplam nüfusun %2’si), Đstanbul genelinde 13.140 (toplam nüfusun %1,5’i) iken bu miktarlar 2000 yılında ülke genelinde 1.234.139 (toplam nüfusun %1,8’i) ve Đstanbul genelinde ise 158.436’ya (toplam nüfusun %1,6’sı) yükselmiştir. Görüldüğü üzere toplam özürlülerin miktarı artmakla birlikte, toplam nüfus içindeki oranları ülke genelinde %2’den %1,8’e düşerken, Đstanbul genelinde ise %1,5’den %1,6’ya yükselmiştir.

---

55 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

Tablo 2: Toplam Özürlülerin Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (1935–2000)

Türkiye Đstanbul Yıllar Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın 1935 100,0 59,2 40,8 100,0 62,7 37,3 1955 100,0 61,5 38,5 100,0 63,8 36,2 1975 100,0 60,4 39,6 100,0 53,3 47,1 1985 100,0 61,7 38,3 100,0 62,2 37,8 2000 100,0 59,2 40,8 100,0 57,9 42,1

Kaynak: Tablo 1’in dipnotu.

Hem ülke hem de Đstanbul genelinde tüm yıllarda özürlülerin çoğunluğunu, yaklaşık olarak %60 civarındaki kısmını erkekler oluşturmaktadır. Görüldüğü üzere özürlüler içinde kadınların oranı erkeklere göre daha düşük bulunmaktadır.

Tablo 3: Toplam Nüfus ve Toplam Özürlüler Bakımından Đstanbul’un Türkiye Đçindeki Yeri ve Önemi (%), (1935–2000)

Đstanbul /Türkiye (Toplam Nüfus)

Đstanbul /Türkiye (Özürlü Nüfus) Yıllar Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın 1935 5,5 5,8 5,2 4,2 4,4 3,8 1955 6,4 7,0 5,7 5,6 5,8 5,3 1975 9,7 9,9 9,4 10,4 9,2 12,4 1985 11,5 11,8 11,2 10,2 10,3 10,1 2000 14,8 14,6 14,7 12,8 12,6 13,2

Kaynak: Tablo 1’in dipnotu.

Đstanbul’daki toplam özürlülerin ülke içindeki payı, toplam nüfusundaki payının artmasına paralel olarak, yıllar itibariyle artış göstermiştir. Ancak, Đstanbul’un toplam nüfusunun ülke içindeki payı, 1975 yılı hariç, toplam özürlülerdeki payından daha yüksektir. Fakat bu fark çok fazla olmayıp %1’ler civarında seyretmektedir.

2. Türlerine Göre Özürlüler

Hem ülke genelinde hem de Đstanbul’da özürlülerin çoğunluğunu “topallar”, “körler”, “çolaklar”, “sağır ve dilsizler” ve “zihinsel ve ruhsal özürlüler” oluşturmaktadır. Ancak, “zihinsel ve ruhsal özürlüler” in oranı 1985 yılında hem ülke hem de Đstanbul genelinde oldukça yüksektir. Hatta Đstanbul’da “zihinsel ve ruhsal özürlüler” toplam

SEDAT 56 MURAT özürlülerin yaklaşık üçte birini oluşturmakta ve ilk sırayı almaktadır. Ancak, bu grubun oranının 1985 yılında bu denli artması soru tipinden veya yanlış anlaşılmadan kaynaklanmış olabilir.
Tablo 4: Türlerine Göre Toplam Özürlüler (1935–1985)

Zihinsel ve Ruhsal Özürlü, Sağır/ Müteaddit Bilin- Yıllar Toplam Kör Dilsiz Çolak Topal Kambur Kötürüm ve Diğer meyen 1935 T 315 677 50 732 34 961 56 714 125 874 11 558 15 617 20 221 - E 186 817 23 500 20 530 45 308 72 971 5 595 6 496 12 417 - K 128 860 27 232 14 431 11 406 52 903 5 963 9 121 7 804 - 1955 T 316 943 101 182 34 037 32 543 107 882 7 204 6 293 12 161 15 641

e y i k r ü T

1975 E 195 022 60 871 20 999 K 121 921 40 311 13 038 T 588 267 133 363 120 166 E 355 557 80 830 55 002 25 257 62 636 7 286 45 246 29 776 169 955 19 582 102 329 4 035 3 069 7 967 10 188 3 169 3 224 4 194 5 453 4 312 18 287 53 071 59 337 2 533 10 789 35 183 49 309 K 232 710 52 533 65 164 10 194 67 626 1 779 7 498 17 888 10 028 1985 T 695 071 133 541 79 234 34 747 199 602 2 681 62 374 176 841 6 051 E 429 130 84 951 47 887 26 625 120 310 1 556 33 445 110 760 3 596 K 265 941 48 590 31 347 8 122 79 292 1 125 28 929 66 081 2 455

1935 T 13 140 1 266 1 940 2 345 5 243 643 789 914 - E 8 233 652 1 034 1 947 3 377 327 328 568 - K 4 907 614 906 398 1 866 316 461 346 - 1955 T 17 715 4 589 2 547 1 898 5 700 524 487 753 1 217

l u b n a t s Đ

1975 E K T E 11 300 6 415 61 312 32 706 2 977 1 513 1 537 3 517 1 612 1 034 361 2 183 8 237 25 098 2 533 10 400 5 326 8 254 1 614 6 395 276 166 487 827 248 321 266 390 403 1 853 7 149 5 639 208 1 139 4 945 4 825 K 28 606 2 911 16 844 919 4 005 195 714 2 204 814 1985 T 70 805 11 075 7 753 3 660 18 364 243 7 050 22 383 277 E 44 010 7 191 4 653 2 900 11 147 142 3 824 13 984 169 K 26 795 3 884 3 100 760 7 217 101 3 226 8 399 108

Kaynak: Sedat Murat–Halis Yunus Ersöz (ve diğerleri); Nüfus ve Demografi–I 1927–1990, (Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşunun 75. Yılına Armağan), Đstanbul, Đ.B.B., Kültür Đşleri Daire Başkanlığı, Yayın No: 56, 1997, s. 139’daki verilerden yararlanılarak hazırlanmıştır.

1985 yılı Đstanbul verisi hariç toplam özürlüler arasında en büyük grubu “topallar” oluşturmaktadır. 1985 yılında Đstanbul’da özürlüler arasında en büyük grubu “zihinsel ve ruhsal” özürlüler teşkil

---

57 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

etmektedir. Đkinci önemli özürlülük türünü ise ülke genelinde 1935 yılında “çolaklar”, 1955, 1975 ve 1985 yıllarında “körler”, Đstanbul genelinde ise 1935 yılında “çolaklar”, 1955 yılında “körler”, 1975 yılında “sağır ve dilsizler”, 1985 yılında da “zihinsel ve ruhsal özürlüler” meydana getirmektedir.

Tablo 5: Türlerine Göre Toplam Özürlüler (2000)

Türkiye Đstanbul Sakatlık Türü Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam 1 234 139 730 405 503 734 158 436 91 695 66 741 Görme Özürlü 157 722 98 255 59 467 16 731 10 428 6 303 Đşitme Özürlü 89 043 53 543 35 500 10 097 5 866 4 231 Konuşma Özürlü 55 480 34 672 20 808 6 248 3 925 2 323 Fiziksel Özürlü 472 629 281 916 190 713 60 919 35 195 25 724 Zihinsel Özürlü 160 531 94 815 65 716 19 080 11 289 7 791 Diğer 123 209 67 871 55 338 21 930 11 877 10 053 Birden Fazla Özürlü Olanlar 92 438 52 591 39 847 10 775 6 047 4 728 Bilinmeyen 83 087 46 742 36 345 12 656 7 068 5 588

Kaynak: DĐE; 2000 Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (Türkiye), Ankara, Yayın No: 2759, 2003, s. 256–259 ve DĐE; 2000 Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (Đstanbul), Ankara, Yayın No: 2732, 2002, s. 96–97’deki verilerden yararlanılarak hazırlanmıştır.

Özürlülük türleri ile ilgili olarak ayrı bir tasnifin yapıldığı 2000 yılında ise hem ülke hem de Đstanbul genelinde özürlüler içinde en büyük grubu “fiziksel özürlüler” oluşturmaktadır.

Yukarıda da ifade edildiği üzere, 1985 yılında “zihinsel özürlüler” ülke ve Đstanbul genelinde oldukça yüksek iken bunların oranları 2000 yılında normal düzeylerine düşmüş ve ülke genelinde %13, Đstanbul genelinde ise %12’ler civarında gerçekleşmiştir.

SEDAT 58 MURAT Tablo 6: Türlerine Göre Toplam Özürlülerin Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (1935–1985)

Zihinsel ve Ruhsal Özürlü, Sağır/ Müteaddit Bilin- Yıllar Toplam Kör Dilsiz Çolak Topal Kambur Kötürüm ve Diğer meyen

1935 T 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 - E 59,2 46,3 58,7 79,9 58,0 48,4 41,6 61,4 - K 40,8 53,7 41,3 20,1 42,0 51,6 58,4 38,6 - 1955 T 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

e y i k r ü T

1975 E K T E 61,5 60,2 61,7 77,6 58,1 56,0 48,8 38,5 39,8 38,3 22,4 41,9 44,0 51,2 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 60,4 60,6 45,8 65,8 60,2 58,7 59,0 65,5 65,1 34,5 34,9 100,0 100,0 66,3 83,1 K 39,6 39,4 54,2 34,2 39,8 41,3 41,0 33,7 16,9 1985 T 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 E 61,7 63,6 60,4 76,6 60,3 58,0 53,6 62,6 59,4 K 38,3 36,4 39,6 23,4 39,7 42,0 46,4 37,4 40,6

1935 T 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 - E 62,7 51,5 53,3 83,0 64,4 50,9 41,6 62,1 - K 37,3 48,5 46,7 17,0 35,6 49,1 58,4 37,9 - 1955 T 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

l u b n a t s Đ

E K 1975 T E 63,8 64,9 59,4 81,0 61,7 52,7 34,1 36,2 35,1 40,6 19,0 38,3 47,3 65,9 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 53,3 64,7 32,9 63,7 61,5 51,6 61,5 64,7 68,0 35,3 32,0 100,0 100,0 69,2 85,6 K 46,7 35,3 67,1 36,3 38,5 48,4 38,5 30,8 14,4 1985 T 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 E 62,2 64,9 60,0 79,2 60,7 58,4 54,2 62,5 61,0 K 37,8 35,1 40,0 20,8 39,3 41,6 45,8 37,5 39,0

Kaynak: Tablo 4’ün dipnotu.

Tüm özürlülük türlerinin büyük bir kısmında çoğunluğu erkekler oluşturmaktadır. Ancak kadınların oranları ülke genelinde 1935 yılında “körler”, “kambur” ve “kötürümler”, 1955 yılında “kötürümler”, 1975 yılında da “sağır ve dilsizler” grubunda, Đstanbul’da ise 1935 ve 1955 yıllarında “kötürüm”, 1975 yılında ise “sağır ve dilsizler” grubunda erkeklerin oranlarından daha yüksektir. 2000 yılında ise tüm özürlülük

---

59 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

türlerinde erkeklerin oranları kadınlardan daha yüksek olup %60’lar civarındadır.

Tablo 7: Toplam Özürlü Türleri Bakımından Đstanbul’un Türkiye Đçindeki Yeri ve Önemi (%), (1935–1985)

Zihinsel ve Ruhsal Özürlü, Sağır/ Müteaddit Bilin- Yıllar Toplam Kör Dilsiz Çolak Topal Kambur Kötürüm ve Diğer meyen 1935 T 4,2 2,5 5,5 4,1 4,2 5,6 5,1 4,5 - E 4,4 2,8 5,0 4,3 4,6 5,8 5,0 4,6 - K 3,8 2,3 6,3 3,5 3,5 5,3 5,1 4,4 - 1955 T 5,6 4,5 7,5 5,8 5,3 7,3 7,7 6,2 7,8 E 5,8 4,9 7,2 6,1 5,6 6,8 5,4 6,1 8,1 K 5,3 4,0 7,9 5,0 4,8 7,8 10,0 6,3 7,2 1975 T 10,4 6,2 20,9 8,5 6,1 9,3 10,1 13,5 9,5 E 9,2 6,6 15,0 8,2 6,2 8,2 10,6 14,1 9,8 K 12,3 5,5 25,8 9,0 5,9 11,0 9,5 12,3 8,1 1985 T 10,2 8,3 9,8 10,5 9,2 9,1 11,3 12,7 4,6 E 10,3 8,5 9,7 10,9 9,3 9,1 11,4 12,6 4,7 K 10,1 8,0 9,9 9,4 9,1 9,0 11,2 12,7 4,4

Kaynak: Tablo 4’ün dipnotu.

1935 yılında Đstanbul’daki tüm özürlü türlerinin ülke genelindeki payları %4 ile 6 arasında, 1955 yılında %5 ile 10 arasında değişirken, 1975 yılında %5 ile 25’ler arasında, 1985 yılında ise %8 ile 12’ler arasında değişmektedir. Ancak, Đstanbul’un payı özellikle 1975 yılında “sağır ve dilsizler” ve “zihinsel ve ruhsal özürlüler” ile 1985 yılında “zihinsel ve ruhsal özürlüler”, “kötürümler” ve “çolaklar”da nispeten yüksek olup %10’ların üzerinde bulunmaktadır. 2000 yılında ise tüm özürlülük türlerinde Đstanbul’un ülke içinde sahip olduğu pay %11–12’ler arasında değişmektedir.

3. Neden ve Türlerine Göre Özürlülük

Neden ve türlerine göre özürlülükle ilgili bilgiler yalnızca 1975 Nüfus Sayımında yer aldığından bu kısımda sadece bu yıla ait bilgiler Tablo 25’te değerlendirmeye alınacaktır.

SEDAT 60
MURAT Tablo 8: Neden ve Türlerine Göre Özürlüler (1975)

Türkiye Đstanbul Trafik Đş Bilin- Trafik Đş Bilin- Sakatlık Türü Toplam Doğuştan Kazası Kazası Hastalık Diğer meyen Toplam Doğuştan Kazası Kazası Hastalık Diğer meyen Toplam T 588 267 147 628 32 014 51 581 157 291 96 897 102 856 61 312 8 611 2 943 4 350 26 814 10 031 8 563 E 355 557 82 647 22 913 40 960 85 821 55 458 67 758 32 706 4 720 2 031 3 672 9 628 6 451 6 204 K 232 710 64 981 9 101 10 621 71 470 41 439 35 098 28 606 3 891 912 678 17 186 3 580 2 359 Đki gözü kör (Ama)T 51 452 10 989 3 395 3 835 19 860 8 568 4 805 2 525 455 136 248 767 566 353 E 28 963 6 632 1 758 2 960 10 393 4 743 2 477 1 465 290 79 205 388 355 148 K 22 489 4 357 1 637 875 9 467 3 825 2 328 1 060 165 57 43 379 211 205 Bir gözü kör T 81 911 15 843 3 922 11 562 26 631 18 083 5 870 5 712 778 321 881 1 452 1 801 479 E 51 867 10 072 2 689 9 326 15 837 11 044 2 899 3 861 540 207 763 850 1 292 209 K 30 044 5 771 1 233 2 236 10 794 7 039 2 971 1 851 238 114 118 602 509 270 Sağır T 73 242 10 658 1 154 2 204 26 368 18 064 14 794 21 501 942 114 338 17 576 2 052 479 E 28 968 6 466 693 1 680 9 196 6 850 4 083 6 243 478 53 285 4 022 1 249 156 K 44 274 4 192 461 524 17 172 11 214 10 711 15 258 464 61 53 13 554 803 323 Sağır / Dilsiz T 46 924 23 933 1 304 1 428 10 603 5 971 3 685 3 597 1 724 132 172 667 767 135 E 26 034 13 873 748 1 092 5 464 3 419 1 438 2 011 830 56 146 356 547 76 K 20 890 10 060 556 336 5 139 2 552 2 247 1 586 894 76 26 311 220 59 Çolak T 29 776 6 508 2 759 5 895 4 030 6 331 4 253 2 533 364 279 602 296 672 320 E 19 582 4 196 2 024 5 047 2 469 4 355 1 491 1 614 226 173 533 158 408 116 K 10 194 2 312 735 848 1 561 1 976 2 762 919 138 106 69 138 264 204

Topal T 169 955 58 796 16 246 20 695 44 767 23 749 5 702 10 400 2 633 1 507 1 269 2 636 1 866 489 E 102 329 28 326 12 481 15 884 27 611 14 662 3 365 6 395 1 279 1 116 992 1 622 1 115 271 K 67 626 30 470 3 765 4 811 17 156 9 087 2 337 4 005 1 354 391 277 1 014 751 218 Kambur T 4 312 1 305 189 374 1 146 1 039 259 403 98 17 14 92 134 48 E 2 533 785 129 275 644 562 138 208 55 12 10 54 56 21 K 1 779 520 60 99 502 477 121 195 43 5 4 38 78 27 Kötürüm T 18 287 4 241 550 715 8 813 2 989 979 1 853 269 64 73 941 383 123 E 10 789 2 552 394 566 4 905 1 802 570 1 139 159 40 69 551 238 82 K 7 498 1 689 156 149 3 908 1 187 409 714 110 24 4 390 145 41 Diğer T 53 071 15 355 2 495 4 873 15 073 12 103 3 172 7 149 1 348 373 753 2 387 1 790 498 E 35 183 9 745 1 997 4 130 9 302 8 021 1 988 4 945 863 295 669 1 627 1 191 300 K 17 888 5 610 498 743 5 771 4 082 1 184 2 204 485 78 84 760 599 198 Bilinmeyen T 59 337 - - - - - 59 337 5 639 - - - - - 5 639 E 49 309 - - - - - 49 309 4 825 - - - - - 4 825 K 10 028 - - - - - 10 028 814 - - - - - 814

Kaynak: Sedat Murat–Halis Yunus Ersöz (ve diğerleri); Nüfus ve Demografi–I 1927–1990, (Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşunun 75. Yılına Armağan), Đstanbul, Đ.B.B., Kültür Đşleri Daire Başkanlığı, Yayın No: 56, 1997, s. 139’daki verilerden yararlanılarak hazırlanmıştır.

Genel olarak en önemli özürlülük nedenleri; doğuştan ve

---

61 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

hastalıklardan kaynaklanmaktadır. Ancak, toplam özürlüler arasında hastalıktan dolayı özürlü olanların oranı ülke geneline (%26,7) göre Đstanbul’da (%43,7) daha yüksektir. Fakat doğuştan özürlü kalanların oranı ise ülke geneline (%25,1) göre Đstanbul’da (%14) daha düşüktür.

Diğer taraftan, hem ülke hem de Đstanbul genelinde “sağır ve dilsiz”, “çolak”, “topal” ve “kambur”lar doğuştan, diğer özürlülüklerin ise en önemli nedeni hastalıktır. Hastalık tür ve nedenleriyle ilgili bazı örnekler vermek gerekirse; “sağır ve dilsiz”lerin ülke genelinde %51’inin, Đstanbul’da %47,9’unun, “topal”ların ise ülke genelinde %34,6’sının, Đstanbul’da da %25,3’ünün doğuştan, “kötürüm”lerin yani felçlilerin ise ülke genelinde %48,2’sinin, Đstanbul genelinde de %50,8’inin hastalıktan kaynaklandığı belirtilebilir.

Yine hem ülke genelinde hem de Đstanbul’da iş kazası sonucu meydana gelen özürlülük türleri ise “bir gözü kör”, “çolak” ve “topal”lıktır. Ancak, bu özürlülük türlerinin oranları doğuştan ve hastalıktan kaynaklanan nedenlerin oranlarından daha düşüktür.

Diğer taraftan, ülke genelinde doğuştan, trafik kazası, iş kazası ve hastalık nedenleriyle özürlü kalanların çoğunluğunu “topal”lar oluştururken, Đstanbul genelinde ise doğuştan, trafik ve iş kazası sonucunda özürlü kalanların çoğunluğunu “topal”lar, hastalık nedeniyle özürlü kalanların çoğunluğunu da “sağırlar” oluşturmaktadır. Örnek vermek gerekirse; ülke genelinde “topal”ların %50,7’si trafik kazası, %40,1’i iş kazası ve %39,8’i doğuştan, Đstanbul genelinde ise %51,2’si trafik kazasından, %30,6’sı doğuştan ve %29,2’sinin de iş kazası sonucunda özürlü kaldığı görülmektedir.

Özürlülük ve nedenlerine cinsiyet açısından bakıldığında; genel olarak toplam özürlülerin ve nedenlerine göre tüm özürlülük türlerinde çoğunluğu erkekler oluşturmaktadır. Ancak, kadınların oranının %50’lerin üzerinde olduğu bazı özürlü türleri de bulunmaktadır. Örneğin, öncelikle hem ülke hem de Đstanbul genelinde sağırların çoğunluğunu kadınlar oluşturmaktadır. Yine ülke genelinde sadece trafik kazası sonucunda “topal” kalanların çoğunluğu kadınlardan meydana gelmektedir. Đstanbul genelinde ise hastalık nedeniyle özürlü kalanların çoğunluğunu (%64,1), doğuştan “topal” olanların

SEDAT MURAT 62

çoğunluğunu (%51,4) kadınlar oluştururken, yine iş kazası ve hastalık nedeniyle “sağır” kalanlarla, doğuştan ve trafik kazası sonucunda “sağır ve dilsiz” kalanların çoğunluğunu da kadınlar oluşturmaktadır.

Đstanbul’da özürlü bulunanların Türkiye içindeki oranı genelde özürlülük türüne ve nedenine göre %5 ile 15’ler arasında değişmektedir. Bunun tek istisnası ülke genelindeki sağırların %29,4’ü ile hastalık nedeniyle sağır kalanların %66,7’sinin Đstanbul’da bulunuyor olmasıdır. Diğer yandan, Đstanbul’un ülke içindeki payı; hastalık ve iş kazası sonucu “sağır”larda, iş ve trafik kazası sonucunda “sağır ve dilsiz”lerde, yine iş ve trafik kazasıyla hastalık sonucunda “kötürüm” yani felçli olanlarda %10’ların üzerinde bulunmaktadır.

4. Yaş Gruplarına Göre Özürlüler

Özürlü nüfusun yaş grupları itibariyle değerlendirilmesinin hem ekonomik hem de sosyal açıdan büyük önemi bulunmaktadır. Ancak, özürlü nüfusun yaş gruplarıyla ilgili olarak 1975 ve 2000 nüfus sayımlarında bilgi sağlanabildiğinden bu yılların bir değerlendirmesi yapılacaktır.

Toplam özürlü nüfusun büyük bir kısmı hem ülke hem de Đstanbul genelinde yetişkin nüfus olarak kabul edilebilecek 25–64 yaş grubunda bulunmaktadır. Ancak, bu oran 1975 yılına göre 2000 yılında çok daha fazla artmıştır. 0–4 yaş grubundaki özürlü bebeklerin oranı ise yine ülke ve Đstanbul genelinde 2000 yılına nispeten 1975 yılında ve özellikle kız çocuklarda daha yüksektir. 5–14 yaş grubundaki özürlü çocukların oranı ülke genelinde %15’lerden %12’lere düşerken, Đstanbul genelinde %12’ler civarında seyretmektedir. 15–24 yaş grubundaki özürlü gençlerin oranları ise 1975 ve 2000 yılları arasında ülke ve Đstanbul genelinde yaklaşık %10’lardan %15’lere yükselmiştir. 65 yaşın üstündeki yaşlıların da oranları ülke genelinde %14’lerden %18’lere, Đstanbul genelinde ise %8’lerden %18’lere yükselmiştir. Görüldüğü gibi, toplam özürlüler içinde genelde çocukların oranları düşerken, gençlerin oranları az da olsa yükselmekte, yetişkin nüfusun oranları ise çok fazla artmakta, yaşlıların oranları da artmaktadır.

---

63 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

Tablo 9: Yaş Gruplarına Göre Özürlüler (1975–2000)
Yıllar Toplam 0-4 5-14 15-24 25-64 65+ Bilinmeyen 1975 T 100,0 12,9 15,1 11,7 39,1 13,7 7,4

e y i k r ü T

2000 E K T E 100,0 100,0 100,0 100,0 5,0 14,2 12,3 44,3 12,9 24,8 16,5 10,8 31,3 14,9 3,2 12,3 16,1 50,0 18,5 3,0 12,0 17,3 51,8 15,9 11,2 1,7 0,0 0,0 K 100,0 3,4 12,7 14,4 47,3 22,2 0,0 1975 T 100,0 30,4 11,8 9,9 32,5 8,0 7,4

l u b n a t s Đ

2000 E K T E 100,0 100,0 100,0 100,0 8,1 14,6 13,1 44,4 7,4 55,9 8,6 6,3 18,9 8,7 3,1 11,7 15,7 51,5 18,0 3,0 11,7 17,4 53,9 14,1 12,5 1,6 0,0 0,0 K 100,0 3,2 11,7 13,4 48,3 23,3 0,0

Yıllar Toplam 0-4 5-14 15-24 25-64 65+ Bilinmeyen 1975 T 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

e y i k r ü T

2000 E K T E 60,4 23,6 56,8 63,6 68,4 57,0 91,0 39,6 76,4 43,2 36,4 31,6 43,0 9,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 59,2 56,1 57,9 63,5 61,3 51,0 61,4 K 40,8 43,9 42,1 36,5 38,7 49,0 38,6 1975 T 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

l u b n a t s Đ

2000 E K T E 53,3 14,1 66,0 70,4 72,9 49,3 89,9 46,7 85,9 34,0 29,6 27,1 50,7 10,1 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 57,9 55,6 57,8 64,1 60,5 45,4 47,6 K 42,1 44,4 42,2 35,9 39,5 54,6 52,4

Kaynak: DĐE; 2000 Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (Türkiye), Ankara, Yayın No: 2759, 2003, s. 256–259, DĐE; 2000 Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (Đstanbul), Ankara, Yayın No: 2732, 2002, s. 96–97 ve Sedat Murat–Halis Yunus Ersöz (ve diğerleri); Nüfus ve Demografi–I 1927–1990, (Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşunun 75. Yılına Armağan), Đstanbul, Đ.B.B., Kültür Đşleri Daire Başkanlığı, Yayın No: 56, 1997, s. 139’daki verilerden yararlanılarak hazırlanmıştır.

Özürlü nüfusun yaş grupları ve cinsiyete göre dağılımına göz atıldığında, birkaç istisna hariç, genelde çoğunluğu erkekler oluşturmaktadır. Ancak, bayanların oranları ülke genelinde 1975 yılında 0–4 yaş grubu ile Đstanbul genelinde 1975 yılında 0–4 yaş grubu çocuklar

SEDAT 64 MURAT ve 65 yaşın üstündeki yaşlıların yanısıra 2000 yılında yine yaşlı kesimde erkeklere göre biraz daha yüksek bulunmaktadır.

Özürlüler; özürlülük türleri ve yaş gruplarına göre ele alındığında ilk sırayı hem ülke hem de Đstanbul genelinde tüm özürlülük türlerinde %40 ile %55 arasındaki bir oranla 25–64 yaş grubundaki yetişkinlerin aldığı görülecektir. Đkinci önemli grubu ise, bazı istisnalarla birlikte, 65 yaşın üstündeki yaşlılar oluşturmaktadır. Ülke ve Đstanbul genelinde zihinsel özürlü 15–24 yaş grubundaki gençler %25’erlik oranla ikinci sırada, konuşma özürlü 5–14 yaş grubundaki çocuklar da üçüncü sırada yer almaktadır. Yeni doğmuş ve bebek durumundaki 0–4 yaş grubu çocukların payları ise tüm özürlülük türlerinde düşük olup %3’ler civarında değişmektedir.

Tablo 10: Yaş Grupları ve Türlerine Göre Özürlüler (2000)

Türkiye Đstanbul Sakatlık Türü Toplam 0-4 5-14 15-24 25-64 65+ Toplam 0-4 5-14 15-24 25-64 65+ Toplam T 100,0 3,2 12,3 16,1 50,0 18,5 100,0 3,1 11,7 15,7 51,5 18,0 E 100,0 3,0 12,0 17,3 51,8 15,9 100,0 3,0 11,7 17,4 53,9 14,1 K 100,0 3,4 12,7 14,4 47,3 22,2 100,0 3,2 11,7 13,4 48,3 23,3 Görme Özürlü T 100,0 1,9 9,8 12,7 48,7 26,8 100,0 2,2 10,5 15,2 51,9 20,2 E 100,0 1,7 9,4 14,3 51,6 23,1 100,0 1,8 9,4 17,0 55,8 16,0 K 100,0 2,3 10,6 10,1 44,1 32,9 100,0 2,8 12,4 12,2 45,4 27,1 Đşitme Özürlü T 100,0 2,1 12,0 13,5 40,2 32,3 100,0 2,0 12,9 14,2 40,7 30,2 E 100,0 1,9 11,5 13,9 41,6 31,2 100,0 1,8 12,1 15,3 43,5 27,3 K 100,0 2,3 12,7 12,8 38,1 34,0 100,0 2,4 13,9 12,8 36,7 34,1 Konuşma ÖzürlüT 100,0 4,4 24,6 19,9 41,7 9,5 100,0 3,9 26,4 19,7 39,8 10,2 E 100,0 4,1 23,6 19,7 42,4 10,3 100,0 4,0 25,7 19,4 40,6 10,3 K 100,0 4,9 26,2 20,2 40,6 8,1 100,0 3,6 27,7 20,2 38,4 10,1 Fiziksel Özürlü T 100,0 2,6 8,6 14,1 54,9 19,7 100,0 2,4 7,5 13,2 56,4 20,5 E 100,0 2,5 8,3 15,3 57,9 16,1 100,0 2,3 7,4 15,1 60,0 15,2 K 100,0 2,9 9,2 12,3 50,5 25,1 100,0 2,6 7,5 10,5 51,5 27,8 Zihinsel ÖzürlüT 100,0 2,6 17,6 25,0 48,5 6,3 100,0 2,7 18,3 24,5 45,9 8,5 E 100,0 2,6 17,5 26,5 48,7 4,7 100,0 2,6 18,1 26,2 47,2 5,8 K 100,0 2,7 17,8 22,7 48,2 8,5 100,0 2,8 18,4 22,1 44,2 12,5 Diğer T 100,0 4,3 10,8 13,2 52,2 19,6 100,0 3,7 9,5 11,6 55,1 20,2 E 100,0 4,4 11,3 15,8 52,0 16,5 100,0 3,7 10,4 14,1 55,2 16,6 K 100,0 4,1 10,2 10,0 52,4 23,3 100,0 3,6 8,4 8,6 54,9 24,5 Birden Fazla T 100,0 3,6 17,3 18,7 40,6 19,8 100,0 3,7 17,8 18,0 41,5 18,9 Ö zürlü O lan lar E 1 0 0 ,0 3 ,6 1 7 ,4 1 9 ,7 4 2 ,0 1 7 ,2 1 0 0 ,0 3 ,8 1 8 ,7 1 9 ,8 4 2 ,8 1 4 ,9 K 100,0 3,7 17,1 17,3 38,8 23,1 100,0 3,7 16,8 15,7 39,8 24,0 Bilinmeyen T 100,0 7,7 16,1 18,7 50,1 7,3 100,0 7,0 13,8 20,1 52,9 6,2 E 100,0 7,6 16,0 18,4 51,1 6,9 100,0 7,0 13,8 19,7 54,3 5,2 K 100,0 7,8 16,2 19,1 48,9 8,0 100,0 7,0 13,8 20,7 51,0 7,5

Kaynak: Tablo 9’un dipnotu.

Cinsiyetlerine göre özürlüleri yaş grupları ve özürlülük türleri itibariyle ele aldığımızda; ülke geneli ve Đstanbul’daki “fiziksel özürlü”,

---

65 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

“zihinsel özürlü” ve “birden fazla özürlü olan” 65 yaş üstü yaşlılarla, sadece Đstanbul genelindeki “görme özürlü” yaşlılar ve bilinmeyenler hariç, tüm yaş gruplarında ve özürlülük türlerinde çoğunluğu erkekler oluşturmaktadır. Ancak özürlü erkeklerin oranları bazı yaş grup ve türlerinde %65’lerin de üzerine çıkabilmektedir. Örneğin, Đstanbul genelinde 15–24 yaş grubundaki “görme özürlü”, “fiziksel özürlü” ve “diğer” özürlü türleri ile 25–64 yaş grubundaki yetişkin “görme özürlü” ler ve ülke genelinde 25–64 yaş grubundaki “görme özürlü” ve 65 yaşın üstündeki yaşlı “konuşma özürlü”ler içindeki erkeklerin oranları %65’leri aşmaktadır. Doğal olarak bu yaş grubu ve türündeki özürlü bayanların oranları da %35’lerin altındadır.

Türkiye genelindeki tüm yaş grupları ve türleri itibariyle özürlülerin yaklaşık %10 ile %13’ler civarındaki kısmı Đstanbul’da bulunmaktadır. Đstanbul’un Türkiye genelindeki payı sadece “diğer” ve “bilinmeyenler” grubunda biraz yüksek olup %15 ile %17’ler arasında değişmektedir.

III. ĐSMEK’ĐN ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK EĞĐTĐM ÇALIŞMALARI

ĐSMEK’in özürlülere yönelik eğitim çalışmaları incelenmeden önce genel olarak ĐSMEK ve ĐSMEK’in toplam eğitim faaliyetleri ele alınıp incelenecektir. Bu sayede toplam kursiyerler ile özürlü kursiyerlerin genel özelliklerinin daha net bir şekilde karşılaştırılması imkan dahiline girmiş olacaktır.

A. GENEL OLARAK ĐSMEK

1996 yılında kurulan ve ilk kurulduğu yılda 3 kurs merkezinde 3 branşta 141 kursiyer ile eğitimlerine başlamış olan ĐSMEK, 2007–2008 eğitim dönemine gelindiğinde 201 kurs merkezinde 131 branşta 196.790 kursiyer sayısına ulaşmıştır.

ĐSMEK’in yasal dayanağını; 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu, 3797 Sayılı Milli Eğitim Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun, 5393 Sayılı Belediye Kanunu, 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, 5544 Sayılı Mesleki Yeterlilik Kurumu Kanunu, Milli Eğitim Bakanlığı Yaygın Eğitim Amaçlı Kurslar Yönergesi, Đstanbul Valiliği Đl Milli Eğitim Müdürlüğü ile ĐBB arasında her eğitim dönemi

SEDAT MURAT 66
başında yapılan protokoller, ĐBB Meslek ve Beceri Eğitimi Yönetmeliği gibi kanun, yönetmelik, yönerge ve protokoller oluşturmaktadır.
1. ĐSMEK’in Amacı

Bir yaygın eğitim kurumu olan ve bu doğrultuda eğitim veren ĐSMEK’in amacı, Đstanbulluların;

• Örgün eğitim kurumları dışında sağlanabilecek genel eğitim ihtiyacına cevap verebilmek,
• Mesleki ve sanatsal bilgilerini geliştirmek,
• Onları pasif tüketici olmaktan çıkarıp aktif üretici kılmak,
• Kültürel ve sosyal gelişimlerine katkıda bulunmak,
• Kent kültürü ve metropolde yaşama konusunda donanımlı hale getirmek olarak belirlenmiştir 18.
2. ĐSMEK’te Uygulanan Eğitim Müfredatı ve Đçeriği

Đstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Đnsan Kaynakları ve Eğitim Daire Başkanlığı, Meslek ve Beceri Eğitimi Müdürlüğü’ne bağlı olarak faaliyetlerini sürdüren ĐSMEK, Milli Eğitim Bakanlığı Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğünün 18.05.2005 tarih ve 2938 Sayılı “Kamu Kurum ve Kuruluşları, Belediyeler, Vakıflar, Dernekler ve Meslek Odaları Tarafından Milli Eğitim Bakanlığının Denetim ve Gözetiminde Ücretsiz Olarak Açılacak Yaygın Eğitim Amaçlı Kurslar Yönergesi” esaslarına göre eğitim vermektedir. Bu çerçevede, Đstanbul Büyükşehir Belediyesi ile Đstanbul Valiliği Đl Halk Eğitim Başkanlığı’nın imzaladıkları protokoller çerçevesinde kurslar açılmıştır. Dersler ve içerikleri de aynı yönerge çerçevesinde belirlenmektedir.

ĐSMEK, ağırlıklı olarak kişisel gelişim ve kadın emeğini geliştirmeye yönelik eğitimler vermektedir. Kadınlara verilen eğitimlerle kadınların potansiyel bir işgücü olarak yetiştirilmesinin yanı sıra, önce aile ekonomisine daha sonra da ülke ekonomisine yarar sağlanması hedeflenmektedir. Ayrıca kurs merkezlerindeki erkek kursiyerlerin sayısı da yıllar itibariyle artış kaydetmektedir. Verilen mesleki ve teknik eğitimlerle işsizlere ve eğitimini tamamlama imkanı bulamamış gençlere

18 ĐSMEK, (Çevrimiçi), http://ismek.ĐBBgov.tr/portaltest/kurumsal.asp, 13.01.2007.

---

67 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

istihdama katılabilmelerine destek amacıyla beceri kazandırılması hedeflenmektedir.

ĐSMEK’te istihdama yönelik çok sayıda branşın yanı sıra hobi ve beceri geliştirmeye yönelik branşlar da göze çarpmaktadır. Bu branşlardaki faaliyetlerle; ĐSMEK, katılımcılarının sosyalleşme imkanı bulabileceği alanlar oluşturmaktadır. Đstanbul’un kırsal kesimleri ve gecekondu alanlarında da yoğun olarak faaliyet gösteren ĐSMEK, kadınların ve genç kızların sosyal hayatın aktif ve etkin üyeleri olabilmeleri için bir sosyal platform oluşturma fonksiyonunu da yerine getirmektedir.

Sağlıklı yaşam için sağlık ve spor eğitimleri ile birlikte, resim, müzik gibi güzel sanatlar, unutulmaya yüz tutmuş geleneksel sanatlar ve el sanatlarının canlandırılıp yaşatılması, geliştirilerek gelecek kuşaklara aktarılması da ĐSMEK’in eğitim içeriğinde yer almaktadır.19

B. ĐSMEK’ĐN TOPLAM EĞĐTĐM FAALĐYETLERĐ
1. ĐSMEK’e Devam Eden Kursiyerler

Kurulduğu yıldan itibaren ĐSMEK kurslarına gittikçe artan miktarlarda büyük bir ilginin olduğunu Tablo 12’den görebilmek mümkündür. Nitekim ilk kurulduğu 1996–97 eğitim döneminde ĐSMEK kurslarına devam eden kursiyer sayısı oldukça düşük iken (141), bu miktarın 2002–02 eğitim döneminde 15 bine, 2004–05 döneminde 15 bine çıktığı, şu anda içinde bulunduğumuz 2007–08 döneminde ise 200 binlere yaklaştığı görülmektedir.

19 A.e.
SEDAT 68

MURAT Grafik 1: Eğitim Dönemleri Đtibariyle Kursiyer Miktarları (1996–2008)

250 000
7 8
200 000

3 1 2 2 2 1

50 000
1
1

7 6 9 1

150 000
100 000
1 4
2 2

5 6 2 6

0
7 8
0 0
0 0 0 7 8

1 2 5 2

4 1 1

1

0 0 0 0 4 1 0 5

8 8
9
9
6
-
9
7
1
9
9
7
-
9
8
1
9
9
8
-
9
9
1
9
9
9
-
0
0
2
0
0
0
-
0
1
2
0
0
1
-
0
2
2
0
0
2
-
0
3
2
0
0
3
-
0
4
2
0
0
4
-
0
5
2
0
0
5
-
0
6
2
0
0
7
-
0
8
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
2. Kursiyerlerin Yaş Dağılımı

ĐSMEK kurslarını genelde gençlerin tercih ettiği görülmektedir. Nitekim 25 yaşın altındaki gençlerin oranı %40’lar civarındadır. Yaşın ilerlemesine paralel olarak kursiyerlerin oranları da düşmektedir. Öyle ki toplam kursiyerler içinde 25–35 yaş grubundakilerin oranı %27,2 iken, bu oran 35–45 yaş grubunda %18,3’e, 45–55 yaş grubunda %11,1’e ve 55 yaşın üstündeki yaşlıların oranı ise %3,8’e kadar düşmektedir. Görüldüğü gibi toplam ĐSMEK kursiyerleri arasında gençler önemli bir yer işgal etmesine karşın yaşlıların payı ise oldukça düşüktür.

---

69 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

Grafik 2: ĐSMEK Kurslarına Katılanların Yaş Dağılımı (%), (2007–08)
50,0

39,7 40,0

30,0
27,2
20,0
18,3

11,1 10,0

3,8
0,0
25 Altı 25 - 35 Yaş
Arası
35 - 45 Yaş Arası 45 - 55 Yaş Arası 55 Yaş Üzeri
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
3. ĐSMEK Kurslarına Devam Edenlerin Cinsiyetleri

ĐSMEK kurslarına devam edenlerin yaklaşık 4/5 gibi büyük bir çoğunluğunu bayanlar oluşturmaktadır. Kursiyerlerin %80’ini bayanların oluşturmasında hiç kuşkusuz Đstanbul’daki ev hanımı sayısının fazla olmasının önemli bir etkisi bulunmaktadır.

Kurslara devam eden kursiyerler açısından dikkat çeken önemli bir husus; hemen hemen bayanların katılmadıkları hiçbir branş bulunmazken, erkeklerin oranlarının el sanatları gibi branşlarda oldukça düşük, fakat mesleki niteliği daha ağır basan branşlarda ise bayanlara göre daha yüksek olduğudur.

SEDAT MURAT 70

Tablo 11: Kursiyerlerin Branşlara ve Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (2007–08)

Branş Adı Bayan Bay Toplam Branş Adı Bayan Bay Toplam Deri Aksesuarları (Çanta,Kemer) Yapımı100,0 0,0 100,0 Halk Oyunları Gaziantep Yöresi 88,7 11,3 100,0

El Nakışları Maraş Đşi 100,0 0,0 100,0 Modelistlik 88,6 11,4 100,0
El Nakışları Türk Đşi 100,0 0,0 100,0 Soğuk Mutfak 87,5 12,5 100,0
El Sanatları Đpek Kurdele Yapımı 100,0 0,0 100,0 Ebru Kursu 85,6 14,4 100,0
El Sanatları Süsleyici Desen Hazırlama Kursu100,0 0,0 100,0 El Sanatları (Flografi) Kursu 85,3 14,7 100,0
El Sanatları Yapma Kumaş Çiçek Kursu100,0 0,0 100,0 Enstrüman Öğretimi Flüt Kursu 83,9 16,1 100,0
Ev Tekstili-Örtü Dikim Kursu 100,0 0,0 100,0 Yabancı Dil Arapça Kursu III 83,5 16,5 100,0
Giyim Terzi Abiye Kursu 100,0 0,0 100,0 Halk Oyunları Bolu 81,1 18,9 100,0
Đpek Halı Dokuma 100,0 0,0 100,0 Bilgisayarlı Muhasebeci Yardımcısı Yetiştirme K 80,4 19,6 100,0
Makina Nakışı Maraş Đşi 100,0 0,0 100,0 Yabancı Dil Arapça Kursu II 80,3 19,7 100,0
Makina Nakışları Beyaz Đş Kursu 100,0 0,0 100,0 Đşitme Engelliler Kursu 80,0 20,0 100,0
Makina Nakışları Çin Đğnesi Kursu 100,0 0,0 100,0 Diksiyon Eğitimi Kursu 79,7 20,3 100,0
Makina Nakışları Türk Đşi 100,0 0,0 100,0 Hüsn-i Hat 79,7 20,3 100,0
Örücülük 5 Şiş Örücülüğü 100,0 0,0 100,0 Toplam 79,5 20,5 100,0
Trikotaj I 100,0 0,0 100,0 Enstrüman Öğretimi Keman Kursu (Seviye 1)78,1 21,9 100,0
Trikotaj II 100,0 0,0 100,0 Yabancı Dil Arapça Kursu I 77,8 22,2 100,0
Kırkpare Kursu 99,9 0,1 100,0 Girişimcilik Kursu 77,3 22,7 100,0
Aerobik Kursu 99,8 0,2 100,0 Deri Hazır Giyim Kursu-Kadın Giyim 76,5 23,5 100,0
Ev Mefruşatı Dikimi Kursu 99,7 0,3 100,0 Kalem Đşi 76,2 23,8 100,0
El Nakışları Tel Kırma (Bartın Đşi) Yapımı Kursu 99,7 0,3 100,0 Görgü Kuralları Kursu 76,1 23,9 100,0
Makine Nakışı (Kordela Đşi) 99,6 0,4 100,0 Yabancı Dil Osmanlıca II (Orta Kademe)74,3 25,7 100,0
Manikür Pedikür Kursu 99,6 0,4 100,0 Bilgisayar Đşletmenlik (Operatörlüğü) Kursu73,9 26,1 100,0

---

71 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

El Nakışları Antep Đşi 99,6 0,4 100,0 Yabancı Dil Osmanlıca I (Đlk Kademe) 73,2 26,8 100,0
0-3 Yaş (Ev, Kreş, Yuva) Bebek Bakıcı 99,6 ve Eğiti 0,4 100,0 Evde Yaşlı ve Hasta Bakımı Elemanı Yetiştirme 72,3 27,7 100,0
Giyim Kursu 99,6 0,4 100,0 Gazetecilik Ve Đletişim Kursu 71,8 28,2 100,0
El Sanatları Kumaş Boyama Kursu 99,6 0,4 100,0 Halk Oyunları Karadeniz 71,3 28,7 100,0
Makina Nakışları Genel 99,5 0,5 100,0 Enstrüman Öğretimi Kemençe 71,2 28,8 100,0
Kuaförlük Cilt Bakımı ve Makyaj Kursu99,5 0,5 100,0 Yabancı Dil Đngilizce II 71,2 28,8 100,0
Đğne Oyası 99,4 0,6 100,0 Piyano Kursu (Seviye 1) 70,4 29,6 100,0
3-6 Yaş (Ev, Kreş, Yuva) Bebek Bakıcı 99,4 ve Eğiti 0,6 100,0 Uygulamalı Türk Halk Müziği Kursu 70,4 29,6 100,0
Giyim-Bluz Elbise Kursu 99,4 0,6 100,0 Türk Sanat Müziği Solfej (Seviye 1) 70,0 30,0 100,0
Şiş Örücülüğü 99,4 0,6 100,0 Türkçe'nin Doğru Kullanımı,Konuşma ve 69,7 Yazm 30,3 100,0
Giyim - Etek Pantolon Kursu 99,3 0,7 100,0 Uygulamalı Çok Sesli Müzik Kursu 68,1 31,9 100,0
El Nakışı Çin Đğnesi 99,0 1,0 100,0 Yabancı Dil Đngilizce I 68,0 32,0 100,0
Giyim Manto Tayyör Kursu 98,9 1,1 100,0 Enstrüman Öğretimi Ud Kursu 68,0 32,0 100,0
El Nakışları Kursu 98,9 1,1 100,0 Türk Müziği Repertuarı (Seviye 1) 66,7 33,3 100,0
El Sanatları Folyo Kursu 98,9 1,1 100,0 Radyo Programcılığı Ve Sunuculuk Kursu65,5 34,5 100,0
Ev Hizmetleri Kursu 98,6 1,4 100,0 Enstrüman Öğretimi Kanun Kursu 65,3 34,7 100,0
Ahşap Boyama Kursu 98,3 1,7 100,0 Türk Müziği Usulleri Kursu (Seviye 1) 64,3 35,7 100,0
Kumaş Desenleme ve Boyama (Đpek Boyama) 98,2 K 1,8 100,0 Halk Oyunları (Genel) 64,1 35,9 100,0
El Sanatları Takı Tasarımı 98,1 1,9 100,0 Enstrüman Öğretimi Gitar Kursu (Seviye 2)63,8 36,2 100,0
El Sanatları Telkari Gümüş Đşlemeciliği98,1 1,9 100,0 Enstrüman Öğretimi Gitar Kursu (Seviye 1)62,5 37,5 100,0
Ahşap Rölyef 97,9 2,1 100,0 Fotoğrafçılık Kursu 62,2 37,8 100,0
Benim Ailem Eğitimi (0-6 Yaş) 97,7 2,3 100,0 Piyano Kursu (Seviye 2) 60,7 39,3 100,0
SEDAT MURAT 72
Kuaförlük Saç Bakımı ve Yapımı Kursu97,7 2,3 100,0 Fotoğraf Çekim Kursu 60,2 39,8 100,0
Yönetici Asistanlığı 97,4 2,6 100,0 Sedef Sanatı Kursu 59,4 40,6 100,0
Okuma-Yazma I. Kademe 97,1 2,9 100,0 Halk Oyunları Zeybek 57,1 42,9 100,0
Cam Süslemeciliği Kursu 96,8 3,2 100,0 Bilgisayar Destekli Grafik Kursu 55,8 44,2 100,0
Kuaförlük Kursu (Genel) 96,7 3,3 100,0 Enstrüman Öğretimi Ney Kursu 55,7 44,3 100,0
El Sanatları Mozaik Kursu 95,7 4,3 100,0 Enstrüman Öğretimi Tambur 55,6 44,4 100,0
El Sanatları Tezhip 95,3 4,7 100,0 Halk Oyunları Van 54,5 45,5 100,0
Minyatür Yapımı Kursu 95,2 4,8 100,0 Ağaç Oymacılığı (Ahşap Đşçiliği) 54,3 45,7 100,0
Yiyecek Haz. Ve Pişirme Teknikleri 95,0 5,0 100,0 El Sanatları Nikah Şekeri Süslemeciliği Kursu53,3 46,7 100,0
El Sanatları Cam Süsleme Ve Seramik Boyama 94,8 5,2 100,0 Enstrüman Öğretimi Đleri Düzey Bağlama Kursu 50,0 50,0 100,0
Stilistlik 93,5 6,5 100,0 Enstrüman Öğretimi Tanbur 47,9 52,1 100,0
Çinicilik Kursu 93,4 6,6 100,0 Enstrüman Öğretimi Temel Bağlama Kursu45,9 54,1 100,0
Çini Đşlemeciliği 93,0 7,0 100,0 Web Tasarım Kursu 44,1 55,9 100,0
Sağlık Bilgisi 93,0 7,0 100,0 Enstrüman Öğretimi Kabak Kemane 43,5 56,5 100,0
Cam ve Seramik Boyama 91,7 8,3 100,0 Bilgisayar Programcılığı 38,7 61,3 100,0
El Sanatları Vitray 91,0 9,0 100,0 Peyzaj Bahçıvan Yetiştirme Kursu 34,4 65,6 100,0
Bilgisayarlı Modelistlik 91,0 9,0 100,0 Bilgisayar Bakım ve Onarım Kursu 33,2 66,8 100,0
Hazır Giyim Kursu 90,3 9,7 100,0 Enstrüman Öğretimi Kaval 25,8 74,2 100,0
Yağlı Boya Tekniği Resim 90,2 9,8 100,0 Gemi Maket Yapımı 23,5 76,5 100,0
Pastacılık 90,1 9,9 100,0 Kickbox 2,5 97,5 100,0
Resim (Sulu Boya Tekniği) Kurs Program89,8 10,2 100,0 Erkek Kuaförlüğü (Berberlik) Kursu 0,9 99,1 100,0
Resim (Çakıltaşı) 89,1 10,9 100,0 Fitness Kursu 0,6 99,4 100,0
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
4. ĐSMEK Kurslarına Devam Edenlerin Eğitim Durumları

ĐSMEK kurslarına devam edenlerin çoğunluğunu lise, ilkokul ve ilköğretim mezunları oluştururken, yüksek lisans ve doktoralı kursiyer oranı %1’lerin altındadır. Ancak, lisans mezunlarının oranının ise küçümsenmeyecek bir düzeyde olduğu (%15,1) görülmektedir.

---

73 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

Grafik 3: Kursiyerlerin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (%), (2007–08)

50,0
1,2

Okur Yazar

41,7 40,0

30,0
20,0
19,1
15,6
15,1
10,0
6,1
1,0

0,1 0,0

Đlkokul Đlköğretim Lise Ön Lisans Lisans Yüksek Lisans
Doktora
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
5. ĐSMEK Kurslarına Devam Edenlerin Medeni Durumları

Kursiyerler içinde çoğunluğu (%53,4) bekarlar oluşturmakla birlikte, evlilerin oranının da (%46,2) oldukça yüksek olduğu görülecektir.

Grafik 4: Kursiyerlerin Medeni Duruma Göre Dağılımı (%), (2007–08)
60,0
46,2
53,4
40,0
20,0

0,4 0,0

Evli Bekar Dul
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
SEDAT 74
MURAT 6. Kursiyerlerin Uyrukları

Kursiyerler içinde bazı yabancılar da bulunmakla birlikte, bunların sayısının (730) ve oranının (%0,4) çok düşük olduğu dikkat çekmektedir.

Grafik 5: Kursiyerlerin Uyruklarına Göre Dağılımı (%), (2007–08)
100,0
99,6
75,0
50,0
25,0

0,4 0,0

T.C Yabancı
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
7. ĐSMEK’in Eğitim Verdiği Branşlar

ĐSMEK’in eğitim verdiği branş sayısı 131 olmakla birlikte, bunları kendi aralarında gruplandırdığımızda, şu ana grupların ortaya çıktığı görülecektir:

“El Sanatları”, “Türk–Đslam Sanatları”, “Müzik Eğitimi”, “Dil Eğitimi”, “Bilgisayar Teknolojileri”, “Mesleki ve Teknik Eğitimler”, “Sağlık ve Spor” ve “Kısa Süreli Eğitimler”.

---

75 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

Tablo 12: ĐSMEK’in Eğitim Verdiği Branşlar (2007–08)

Branş Adı Kursiyer % Branş Adı Kursiyer % Bilgisayar Đşletmenlik (Operatörlüğü) Kursu 25 346 12,88 Minyatür Yapımı Kursu 166 0,08 Yabancı Dil Đngilizce I 22 727 11,55 Görgü Kuralları Kursu 159 0,08 Aerobik Kursu 16 325 8,30 Ev Hizmetleri Kursu 147 0,07 Yabancı Dil Đngilizce II 11 208 5,70 El Sanatları (Flografi) Kursu 136 0,07 Yabancı Dil Arapça Kursu I 8 134 4,13 Giyim - Etek Pantolon Kursu 135 0,07 Ev Mefruşatı Dikimi Kursu 8 098 4,12 Uygulamalı Çok Sesli Müzik Kursu 135 0,07 Fitness Kursu 7 802 3,96 Hazır Giyim Kursu 134 0,07 Diksiyon Eğitimi Kursu 6 771 3,44 El Sanatları Vitray 133 0,07 El Sanatları Takı Tasarımı 5 661 2,88 Çini Đşlemeciliği 129 0,07 Makine Nakışı (Kordela Đşi) 5 496 2,79 Halk Oyunları Karadeniz 129 0,07 Enstrüman Öğretimi Gitar Kursu (Seviye 5 1) 450 2,77 Halk Oyunları Van 121 0,06 Modelistlik 5 411 2,75 Pastacılık 121 0,06 Ahşap Boyama Kursu 4 778 2,43 Erkek Kuaförlüğü (Berberlik) Kursu 112 0,06 Bilgisayarlı Muhasebeci Yardımcısı Yetiştirme 4 220 K 2,14 Türk Müziği Repertuarı (Seviye 1) 111 0,06 Yabancı Dil Arapça Kursu II 4 216 2,14 Çinicilik Kursu 106 0,05 Giyim Kursu 3 899 1,98 El Nakışları Maraş Đşi 105 0,05 Enstrüman Öğretimi Temel Bağlama Kursu 3 351 1,70 El Sanatları Đpek Kurdele Yapımı 104 0,05 Resim (Sulu Boya Tekniği) Kurs Program 2 933 1,49 Uygulamalı Türk Halk Müziği Kursu 98 0,05 Yiyecek Haz. Ve Pişirme Teknikleri 2 844 1,45 El Sanatları Cam Süsleme Ve Seramik Boyama 96 0,05 Kuaförlük Saç Bakımı ve Yapımı Kursu 2 433 1,24 Enstrüman Öğretimi Kanun Kursu 95 0,05 Yağlı Boya Tekniği Resim 2 382 1,21 Ağaç Oymacılığı (Ahşap Đşçiliği) 94 0,05 El Sanatları Kumaş Boyama Kursu 2 007 1,02 El Nakışları Kursu 94 0,05

Stilistlik 1 983 1,01 Bilgisayar Programcılığı 93 0,05 Makina Nakışları Genel 1 876 0,95 Örücülük 5 Şiş Örücülüğü 87 0,04 Kuaförlük Cilt Bakımı ve Makyaj Kursu 1 632 0,83 Giyim Terzi Abiye Kursu 84 0,04 Ahşap Rölyef 1 602 0,81 Yönetici Asistanlığı 78 0,04 Ebru Kursu 1 502 0,76 Enstrüman Öğretimi Kemençe 73 0,04 3-6 Yaş (Ev, Kreş, Yuva) Bebek Bakıcı ve 1 441 Eğit 0,73 Gazetecilik Ve Đletişim Kursu 71 0,04 Đğne Oyası 1 319 0,67 Halk Oyunları Gaziantep Yöresi 71 0,04 Hüsn-i Hat 1 283 0,65 Sağlık Bilgisi 71 0,04 Giyim-Bluz Elbise Kursu 1 276 0,65 Trikotaj I 70 0,04 Yabancı Dil Osmanlıca I (Đlk Kademe) 1 066 0,54 Sedef Sanatı Kursu 69 0,04 Yabancı Dil Arapça Kursu III 994 0,51 Makina Nakışı Maraş Đşi 67 0,03 Enstrüman Öğretimi Ney Kursu 897 0,46 Enstrüman Öğretimi Kaval 66 0,03 Yabancı Dil Osmanlıca II (Orta Kademe) 877 0,45 Kalem Đşi 63 0,03 Kırkpare Kursu 865 0,44 Enstrüman Öğretimi Flüt Kursu 62 0,03 El Sanatları Tezhip 803 0,41 Enstrüman Öğretimi Đleri Düzey Bağlama Kurs 58 0,03 Şiş Örücülüğü 770 0,39 Radyo Programcılığı Ve Sunuculuk Kursu 58 0,03 El Sanatları Telkari Gümüş Đşlemeciliği 721 0,37 Soğuk Mutfak 56 0,03 Fotoğrafçılık Kursu 650 0,33 Kumaş Desenleme ve Boyama (Đpek Boyama) 55 0,03 Web Tasarım Kursu 649 0,33 El Sanatları Yapma Kumaş Çiçek Kursu 54 0,03 Enstrüman Öğretimi Ud Kursu 590 0,30 Halk Oyunları Bolu 53 0,03 Enstrüman Öğretimi Keman Kursu (Seviye 584 1) 0,30 Enstrüman Öğretimi Tanbur 48 0,02 El Nakışları Tel Kırma (Bartın Đşi) Yapımı 582 Kur 0,30 El Sanatları Mozaik Kursu 47 0,02 Bilgisayar Destekli Grafik Kursu 573 0,29 Resim (Çakıltaşı) 46 0,02 Girişimcilik Kursu 506 0,26 Benim Ailem Eğitimi (0-6 Yaş) 44 0,02

SEDAT MURAT 76

El Nakışları Türk Đşi 477 0,24 Deri Aksesuarları (Çanta,Kemer) Yapımı 43 0,02 El Sanatları Folyo Kursu 461 0,23 Makina Nakışları Beyaz Đş Kursu 40 0,02 Halk Oyunları (Genel) 396 0,20 Đşitme Engelliler Kursu 35 0,02 Ev Tekstili-Örtü Dikim Kursu 391 0,20 Deri Hazır Giyim Kursu-Kadın Giyim 34 0,02 Türk Sanat Müziği Solfej (Seviye 1) 353 0,18 Okuma-Yazma I. Kademe 34 0,02 Fotoğraf Çekim Kursu 329 0,17 Türkçe'nin Doğru Kullanımı,Konuşma ve Yazm 33 0,02 Giyim Manto Tayyör Kursu 283 0,14 Piyano Kursu (Seviye 2) 28 0,01 Enstrüman Öğretimi Gitar Kursu (Seviye 2) 279 0,14 Türk Müziği Usulleri Kursu (Seviye 1) 28 0,01 Manikür Pedikür Kursu 257 0,13 Enstrüman Öğretimi Tambur 27 0,01 El Nakışları Antep Đşi 252 0,13 Makina Nakışları Türk Đşi 26 0,01 0-3 Yaş (Ev, Kreş, Yuva) Bebek Bakıcı ve Eğit 243 0,12 El Sanatları Süsleyici Desen Hazırlama Kursu 23 0,01 Evde Yaşlı ve Hasta Bakımı Elemanı Yetiştirm 235 0,12 Enstrüman Öğretimi Kabak Kemane 23 0,01 Bilgisayar Bakım ve Onarım Kursu 229 0,12 Halk Oyunları Zeybek 21 0,01 Kuaförlük Kursu (Genel) 211 0,11 Makina Nakışları Çin Đğnesi Kursu 21 0,01 Kickbox 201 0,10 Trikotaj II 20 0,01 El Nakışı Çin Đğnesi 196 0,10 Gemi Maket Yapımı 17 0,01 Piyano Kursu (Seviye 1) 196 0,10 El Sanatları Nikah Şekeri Süslemeciliği Kursu 15 0,01 Peyzaj Bahçıvan Yetiştirme Kursu 195 0,10 Cam ve Seramik Boyama 12 0,01 Bilgisayarlı Modelistlik 188 0,10 Đpek Halı Dokuma 12 0,01 Cam Süslemeciliği Kursu 186 0,09 TOPLAM 196 787 100,00

Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.

ĐSMEK’in açmış olduğu kurslara devam eden kursiyerlerin her branşa aynı oranda ilgi gösterilmediği görülmektedir. Nitekim, en fazla başvurulan branşların başında; “Bilgisayar Đşletmenlik Kursu”, “Đngilizce”, “Arapça” ve “Aerobik” gelirken, en az başvurulan branşların başında ise; “Đpek Halı Dokuma”, “Cam ve Seramik Boyama”, “El Sanatları Nikah Şekeri Süslemeciliği Kursu” ve “Gemi Maket Yapımı” branşları gelmektedir.

8. Kursiyerlerin ĐSMEK Kurslarını Tercih Nedenleri

ĐSMEK kurslarına devam edenlerin bu kursları tercih nedenlerine baktığımızda; %78,4 gibi büyük bir çoğunluğun “kendini geliştirmek” (%32,6), “boş vakitleri değerlendirmek” (%26,6) ve “yeni bir meslek edinmek” (%19,2) gibi amaçlarla bu kursları tercih ettikleri görülecektir. Yeni bir meslek edinmek amacıyla bu kursları tercih edenler beşte ikilik gibi bir kesimi oluşturmalarına karşın, %60’a yakın bir kısmın ise daha çok kendilerini geliştirmek ve boş vakitleri değerlendirmek gibi sosyal amaçlı olduğu dikkat çekmektedir. Ancak yine de %20’lik bir kesimin bu kursları istihdam amaçlı olarak görmeleri; üzerinde durulması ve yetkililerin de bunu dikkate almaları gereken bir husustur.

---

77 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

Grafik 6: Kursiyerlerin ĐSMEK Kurslarını Tercih Nedenleri (%), (2007–08)

50,0
19,2
6,2
3,4
0,6
Y
40,0

32,6 30,0

26,6
20,0

1,3 0,0

10,1 10,0

e
n i
b
ir
m
e
s
le
k
e
d
in
M m
e e
k
s
le
ğ
im
A d
e
ile Đ
le
b
ü rle
t ç m
e
s e
in k
e
k
a
tk ı
s
a

ğ l a

m
a
k
Đ
ş
/A
tö
B ly
o e
ş
k
v
u
a
rm
k

itle a

k
ri
d
e
ğ
e
r
l e
A n
d
r
k irm
a
d
a e
ş k
v
B e
ir ç
e
s v
a
re
n

a t e

d
v i
e n
m m
e e
k
s
le
k
b
ra
n
ş ı
n
d
a
...
K
e
n
d
im i
G
e
liş t
irm
e
k
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
C. ĐSMEK’ĐN ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK EĞĐTĐM FAALĐYETLERĐ

Yukarıda ĐSMEK’in vermiş olduğu toplam kurslar ve kursiyerler hakkında bilgi verilmesinden sonra bu kısımda ise sadece özürlülere dönük eğitimler ve özürlü konumdaki kursiyerlerin genel özelliklerine değinilecek ve aralarında bazı karşılaştırmalar yapılacaktır.

1. ĐSMEK’in Eğitim Verdiği Özürlüler

ĐSMEK; değişik özürlüler merkezlerinde, özürlülere yönelik olarak eğitim çalışmaları yapmaktadır. 2007–2008 eğitim öğretim yılı iitabıyla ĐSMEK, Bağcılar, Fatih, Gaziosmanpaşa, Kadıköy, Kağıthane, Küçükçekmece, Şişli ve Ümraniye gibi bazı ilçelerde 785 özürlüye eğitim hizmeti vermektedir. Ancak eğitim verilen özürlülerin büyük bir çoğunluğunun Fatih (%41), Ümraniye (%19,7) ve Gaziosmanpaşa (%18) gibi üç ilçede toplandığı görülmektedir. Eğitim verilen özürlülerin daha az bir kısmı ise Kağıthane (%1,9), Bağcılar (%3,1), Küçükçekmece (%4,1), Kadıköy (%5,1) ve Şişli (%7,1) gibi diğer ilçelerde bulunmaktadır.

SEDAT 78
MURAT Tablo 13: ĐSMEK’in Eğitim Verdiği Özürlüler (2007–08)
Özürlüler Merkezleri

Kesin Kayıtlı Kursiyer Sayısı % Bağcılar ĐSÖM 24 3,1 Fatih Özürlüler Merkezi (9 Branş) 322 41,0 Gaziosmanpaşa Özürlüler Merkezi (4 Branş) 141 18,0 Kadıköy ĐSÖM (2 Branş) 40 5,1 Kağıthane ĐSÖM 15 1,9 Küçükçekmece ĐSÖM (2 Branş) 32 4,1 Şişli Bedensel Engelliler Derneği (3 Branş) 56 7,1 Ümraniye Özürlüler Merkezi (10 Branş) 155 19,7 TOPLAM 785 100,0

Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.

Bazı ilçelerdeki özürlüler merkezlerinde birçok alanda eğitim verilirken, bazı ilçelerde ise tek alanda eğitim verilmektedir. Nitekim Bağcılar, Gaziosmanpaşa ve Kağıthane’de tek bir branşta eğitim verilirken, Ümraniye’de ise 10 alanda eğitim verilmektedir.

2. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Yaş Dağılımı

ĐSMEK kurslarına katılan özürlülerin genellikle gençlerden oluştuğu görülmektedir. Nitekim eğitime katılan özürlülerin %41,4’ünü 25 yaşın altındaki gençler ve çocuklar oluşturmaktadır. Diğer taraftan yine bu yaş grubuna yakın olarak kabul edilebilecek 25–35 yaş grubundaki özürlülerin toplam içindeki oranı da %36,8’dir. Eğitime katılan toplam özürlüler içinde 35–45 yaş grubundakilerin oranı %15, 45–55 yaş grubundakilerin oranı %5,5 ve 55 yaşın üstündekilerin oranı ise oldukça düşük olup %1,3’dür. Görüldüğü üzere yaşın ilerlemesine paralel olarak ĐSMEK kurslarına katılan özürlü kursiyerlerin oranı da düşmektedir.

---

79

Grafik 7: ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (%), (2007–08)

41,4
36,8
15,0
5,5

1,3 0,0

GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

50,0
25,0
25 Yaş Altı 25-35 Yaş 35-45 Yaş 45-55 Yaş 55 Yaş Üstü
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
3. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Cinsiyetleri

Toplam ĐSMEK kursiyerlerinin %80 gibi büyük bir çoğunluğunu bayanlar oluştururken, ĐSMEK kurslarına katılan özürlülerin yarıdan daha fazlasını ise erkekler (%53,4) meydana getirmektedir. Bayanların oranı ise daha düşük olup %46,6’dır.

Grafik 8: ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (2007–08)

60,0
53,4
46,6
40,0
20,0
0,0
Bay Bayan
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
SEDAT 80
MURAT 4. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Eğitim Durumları

ĐSMEK eğitim kurslarına katılan özürlülerin yaklaşık üçte birlik bir kısmı (%34) lise mezunu iken, yarıya yakın bir kısmını (%48,5) ilkokul ve ilköğretim mezunları ile %12,9’unu da herhangi bir eğitim kurumuna gitmeden okur yazar olanlar meydana getirmektedir. Yüksek okul, lisans ve yüksek lisans mezunlarının oranı ise oldukça düşük olup toplam içinde %4,6’lık bir paya sahip bulunmaktadırlar.

Grafik 9: ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı (%), (2007–08)

45,0
34,0
30,0
27,0
21,5
15,0
12,9
1,7 2,8

0,1 0,0

Okur Yazar Đlkokul Đlköğretim Lise Ön

Lisans/Yüksek Okul

Lisans Yüksek Lisans
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
5. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Medeni Durumları

Yukarıda da belirtildiği üzere, ĐSMEK kurslarına devam eden toplam kursiyerlerin yarıdan daha fazlası (%53,4) bekar iken, özürlülerin ise tam tersine %79,1 gibi büyük bir kısmını evliler oluşturmaktadır. ĐSMEK kurslarına devam eden özürlüler içinde dulların oranı oldukça düşük paya sahip olup %0,3’dür.

Grafik 10: ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Medeni Duruma Göre Dağılımı (%), (2007–08)

80,0
79,1
60,0 40,0

20,6 20,0

0,3 0,0

Bekar Evli Dul
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.

---

81 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

6. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Uyrukları

ĐSMEK kurslarına katılan 785 özürlünün 782’si (%99,6) TC vatandaşı iken, sadece 3’ü yabancıdır. Bu hususu toplam ĐSMEK kursiyerlerinde de görebilmek mümkündür. Nitekim toplam ĐSMEK kursiyerlerinin de ancak %0,4’ünü yabancılar teşkil etmektedir.

Grafik 11: ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Uyruklarına Göre Dağılımı (%), (2007–08)

100,0
99,6
80,0
60,0
40,0
20,0

0,4 0,0

TC Yabancı
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
7. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Seçtikleri Branşlar

ĐSMEK kurslarına katılan tüm özürlülerin yarıdan daha fazlasının (%58); “Bilgisayar Đşletmenlik (Operatörlüğü) Kursu”, “El Sanatları Takı Tasarımı” ve “Yabancı Dil Đngilizce I” olmak üzere üç ana branşta toplandıkları görülmektedir. Diğer taraftan, özürlülerin en az tercih ettikleri branşların başında ise; “Okuma–Yazma I. Kademe”, “El Sanatları (Flografi) Kursu” ve “El Sanatları Nikâh Şekeri Süslemeciliği Kursu” gelmektedir. Oldukça az tercih edilen bu branşların her birinin payı %1’lerin altındadır. Daha önce yukarıda belirtildiği üzere, toplam ĐSMEK kursiyerlerinde olduğu gibi, özürlülerin de en fazla rağbet ettikleri branşların başında “Bilgisayar Đşletmenlik Kursu” gelmektedir.

SEDAT 82
MURAT Tablo 14: Özürlülerin Tercih Ettikleri Branşlar (2007–08)
r

% Branş Adı

M Bilgisayar Đşletmenlik (Operatörlüğü) Kursu 244 30,7 El Sanatları Takı Tasarımı 111 14,0 Yabancı Dil Đngilizce I 106 13,3 Resim (Sulu Boya Tekniği) Kurs Program 78 9,8 Yabancı Dil Đngilizce II 62 7,8 Ahşap Boyama Kursu 54 6,8 Türkçe'nin Doğru Kullanımı, Konuşma ve Yazma Kuralları 40 5,0 Bilgisayarlı Muhasebeci Yardımcısı Yetiştirme Kursu 26 3,3 Resim (Sulu Boya Tekniği) Kurs Program 24 3,0 Ebru Kursu 21 2,6 El Sanatları Nikah Şekeri Süslemeciliği Kursu 15 1,9 El Sanatları (Flografi) Kursu 9 1,1 Okuma-Yazma I. Kademe 5 0,6 Toplam 795 100,0

Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
Not: Bu veriler daha sonra alındığından toplam miktar 795’e yükselmiştir.
8. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Kursları Tercih Nedenleri

ĐSMEK’in eğitim verdiği özürlülerin çoğunluğu “kendini geliştirmek” (%48,5), “yeni bir meslek edinmek” (%24,7), ”boş vakitleri değerlendirmek” (%12), ve için bu kursları tercih ettiklerini dile getirmişlerdir. “iş/atölye kurmak” (%0,8), “arkadaş ve çevre edinmek” (%1,7), “aile bütçesine katkı sağlamak” (%2,4), “mesleğinde ilerlemek” (%4,7) ve “bir sanat ve meslek branşında öğrenim görmek” (%5,2) için ĐSMEK kurslarını tercih edenlerin oranlarının ise oldukça düşük olduğu görülmektedir. Bu veriler bize, ĐSMEK kurslarının istihdam amacından daha çok sosyal ve kültürel amaçlarla tercih edildiğini ortaya koymaktadır.

a t k i

---

83 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

Tablo 18: Özürlülerin ĐSMEK Kurslarını Tercih Nedenleri (2007–08)
r

% Tercih Durumu M Kendimi Geliştirmek 381 48,5 Yeni bir meslek edinmek 194 24,7 Boş vakitleri değerlendirmek 94 12,0 Bir sanat ve meslek branşında öğrenim görmek 41 5,2 M esleğimde Đlerlemek 37 4,7 Aile Bütçesine Katkı Sağlamak 19 2,4 Arkadaş ve çevre edinmek 13 1,7 Đş/Atölye kurmak 6 0,8 Toplam 785 100,0

Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
a. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Kursları Tercih Nedenleri ve Cinsiyete Göre Dağılımı

Hem bay hem de bayan özürlülerin büyük bir çoğunluğu “kendini geliştirmek” ve “yeni bir meslek edinmek” için ĐSMEK kurslarını tercih etmişlerdir. Ancak “yeni bir meslek edinmek” isteyenler içinde erkeklerin, “kendini geliştirmek” isteyenler arasında ise bayanların oranları daha yüksektir.

Diğer taraftan toplam özürlülerin yarıdan daha fazlasını (%53,3) erkekler meydana getirirken, “boş vakitleri değerlendirmek”, “bir sanat ve meslek branşında öğrenim görmek” ve “kendini geliştirmek” amacıyla ĐSMEK kurslarını tercih edenler arasında ise çoğunluğu bayanlar oluşturmaktadır.

a t k i

SEDAT 84

MURAT Tablo 19: Özürlülerin Kursları Tercih Nedenleri ve Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (2007–08)

Ö zürlüler (Miktar) Ö zürlüler (%) Ö zürlüler (%) Tercih Durumu Bay Bayan Toplam Bay Bayan Toplam Bay Bayan Toplam Yeni bir meslek edinmek 127 68 195 30,3 18,5 24,8 65,1 34,9 100,0 Mesleğimde Đlerlemek 23 14 37 5,5 3,8 4,7 62,2 37,8 100,0 Aile bütçesine katkı sağlamak 14 5 19 3,3 1,4 2,4 73,7 26,3 100,0 Đş/Atölye kurmak 3 3 6 0,7 0,8 0,8 50,0 50,0 100,0 Boş vakitleri değerlendirmek 41 53 94 9,8 14,4 12,0 43,6 56,4 100,0 Arkadaş ve çevre edinmek 7 6 13 1,7 1,6 1,7 53,8 46,2 100,0 Bir sanat ve meslek branşında öğrenim görmek 19 22 41 4,5 6,0 5,2 46,3 53,7 100,0 Kendimi Geliştirmek 185 196 381 44,2 53,4 48,5 48,6 51,4 100,0 Toplam 419 367 786 100,0 100,0 100,0 53,3 46,7 100,0

Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
b. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Kursları Tercih Nedenleri ve Eğitim Durumuna Göre Dağılımı

Ön lisans veya yüksekokul mezunları hariç diğer tüm eğitim gruplarındaki özürlü kursiyerlerin yaklaşık yarısı “kendilerini geliştirmek” için bu kursları seçmişlerdir. Ön lisans veya yüksek okul mezunlarının çoğunluğu ise “mesleğinde ilerlemek” (%30,8) ve “kendini geliştirmek” (%23,1) için ĐSMEK kurslarını seçmişlerdir. Yine tüm eğitim kademelerindeki kişiler için bu kursları seçme nedenleri arasında “boş vakitleri değerlendirmek” gelmektedir.

ĐSMEK kurslarını tercih edenlerin eğitim düzeyleri itibariyle dağılımına bakıldığında ise; bunların da büyük bir kısmında lise mezunlarının çoğunluğu oluşturduğu görülecektir. Sadece bu kursları “boş vakitleri değerlendirmek” için seçenlerin çoğunluğunu (%40,4) okuryazar olanlar, “aile bütçesine katkı sağlamak” için seçenlerin de çoğunluğunu (%42,1) ilkokul mezunları oluşturmaktadır.

---

85 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

Tablo 20: Özürlülerin Kursları Tercih Nedenleri ve Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (%), (2007–08)

Tercih Durumu

r a z

l
m i
s n
l u k
s

s n a s i

m
Đ
Đ
L
/
L
Y
T

Aile bütçesine katkı sağlamak 8 5 5 1 19 Arkadaş ve çevre edinmek 3 3 2 3 1 1 13 Bir sanat ve meslek branşında öğrenim görmek 4 7 8 18 2 1 1 41 Boş vakitleri değerlendirmek 38 16 13 23 4 94 Đş/Atölye kurmak 2 4 6 Kendimi Geliştirmek 50 113 81 122 3 12 381 Mesleğimde Đlerlemek 1 2 7 21 4 2 37 Yeni bir meslek edinmek 5 63 52 71 2 2 195 Toplam 101 212 170 267 13 22 1 786

Tercih Durumu
a Y r u k

u k o k l

t e r ğ ö k l

e s i

a s i L n Ö
O k e s k

n a s i

L k e s k
a l p o
O
ü Y
ü

r a z

l
m i
s n
k

s n a s

Đ
Đ
s
i
m
L
/
O

T Y Aile bütçesine katkı sağlamak 3,8 2,9 1,9 7,7 2,4 Arkadaş ve çevre edinmek 3,0 1,4 1,2 1,1 7,7 4,5 1,7 Bir sanat ve meslek branşında öğrenim görmek 4,0 3,3 4,7 6,7 15,4 4,5 100,0 5,2 Boş vakitleri değerlendirmek 37,6 7,5 7,6 8,6 18,2 12,0 Đş/Atölye kurmak 1,2 1,5 0,8 Kendimi Geliştirmek 49,5 53,3 47,6 45,7 23,1 54,5 48,5 Mesleğimde Đlerlemek 1,0 0,9 4,1 7,9 30,8 9,1 4,7 Yeni bir meslek edinmek 5,0 29,7 30,6 26,6 15,4 9,1 24,8 Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Tercih Durumu
a Y r u k

u k o k l

t e r ğ ö k l

e s i

a s i L

e s k ü

l u k n Ö

Y
n a s i L
L k e s k
a l p o
O
ü

r a z a Y

l u k o
m i t

s n a r

Đ

e r ğ

e s i L

s i L

l u k O k e
s

L Đ

/

n a s i

s n a s i L k
m
u k
k l

ö k l

n Ö
s k
e s

Y O

ü Y
k ü
a l p o T

Aile bütçesine katkı sağlamak 42,1 26,3 26,3 5,3 100,0 Arkadaş ve çevre edinmek 23,1 23,1 15,4 23,1 7,7 7,7 100,0 Bir sanat ve meslek branşında öğrenim görmek 9,8 17,1 19,5 43,9 4,9 2,4 2,4 100,0 Boş vakitleri değerlendirmek 40,4 17,0 13,8 24,5 0,0 4,3 100,0 Đş/Atölye kurmak 33,3 66,7 100,0 Kendimi Geliştirmek 13,1 29,7 21,3 32,0 0,8 3,1 100,0 Mesleğimde Đlerlemek 2,7 5,4 18,9 56,8 10,8 5,4 100,0 Yeni bir meslek edinmek 2,6 32,3 26,7 36,4 1,0 1,0 100,0 Toplam 12,8 27,0 21,6 34,0 1,7 2,8 0,1 100,0

Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
SEDAT 86
MURAT c. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Kursları Tercih Nedenleri ve Medeni Duruma Göre Dağılımı

Tüm eğitim gruplarında olduğu gibi, yine tüm evli ve bekâr özürlülerin de yaklaşık yarısının “kendilerini geliştirmek” için bu kursları seçtikleri görülmektedir. Ayrıca hem evlilerin hem de bekârların bu kursları seçme nedenleri arasında ikinci sırada “yeni bir meslek edinmek” gelmektedir.

Diğer yandan ĐSMEK kurslarını seçenlerin %80’e yakın bir kısmının evli olması nedeniyle tüm tercih nedenleri arasında evlilerin oranlarının oldukça yüksek olduğu, sadece “iş / atölye kurmak” için bu kursları tercih eden özürlülerin yarısını evliler diğer yarısını da bekârların meydana getirdiği dikkat çekmektedir.

Tablo 21: Özürlülerin Kursları Tercih Nedenleri ve Medeni Duruma Göre Dağılımı (%), (2007–08)

Tercih Durumu B
Ö zürlüler Ö zürlüler (%) Ö zürlüler (%)

r a k e

i l v E
m
B
Kaynak: ĐSMEK, Yayınlanmamış veriler.
d. ĐSMEK Eğitimine Katılan Özürlülerin Kursları Tercih Nedenleri ve Uyruklarına Göre Dağılımı

ĐSMEK kurslarına devam edenlerin %100’e yakın bir kısmını TC vatandaşları oluşturduğundan ve bunların tercih nedenleri de genel toplamın özelliklerini göstermesi nedeniyle ayrıca bunların değerlendirmesi yapılmayacaktır. Nitekim ĐSMEK kurslarına 3 yabancının devam ettiği ve bunların 2’sinin “kendini geliştirmek”, 1’inin de “yeni bir meslek edinmek” için bu kursları seçtikleri görülmektedir.

l u D
m

B a l p o T

r a k e

i l v E
l u D
a l p o T
m

Aile bütçesine katkı sağlamak 7 11 1 19 4,3 1,8 50,0 2,4 36,8 57,9 5,3 100,0 Arkadaş ve çevre edinmek 1 12 13 0,6 1,9 1,7 7,7 92,3 0,0 100,0 Bir sanat ve meslek branşında öğrenim görmek 12 29 41 7,4 4,7 5,2 29,3 70,7 0,0 100,0 Boş vakitleri değerlendirmek 10 84 94 6,2 13,5 12,0 10,6 89,4 0,0 100,0 Đş/Atölye kurmak 3 3 6 1,9 0,5 0,8 50,0 50,0 0,0 100,0 Kendimi Geliştirmek 85 296 381 52,5 47,6 48,5 22,3 77,7 0,0 100,0 Mesleğimde Đlerlemek 6 31 37 3,7 5,0 4,7 16,2 83,8 0,0 100,0 Yeni bir meslek edinmek 38 156 1 195 23,5 25,1 50,0 24,8 19,5 80,0 0,5 100,0 Toplam 162 622 2 786 100,0 100,0 100,0 100,0 20,6 79,1 0,3 100,0

r a k e

i l v E
l u D
a l p o T

---

87 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

SONUÇ

Kişisel gelişim, kadın emeğini geliştirme, hobi ve beceri geliştirme, sağlık ve spor, güzel sanatlar, geleneksel sanatlar ve el sanatlarının canlandırılıp yaşatılmasının yanı sıra mesleki teknik ve istihdama yönelik eğitimler veren ĐSMEK, 1996–2008 yılları arasında yaklaşık on yıl gibi bir süre içinde; kurs sayısını 3’ten 201’e, branş sayısını ise 3’ten 131’e ve kursiyer sayısını da 141’den 196.790’a çıkarmıştır.

ĐSMEK’in, toplumun her kesiminin yanı sıra dezavantajlı gruplar içinde yer alan özürlülere de eğitim verdiği görülmektedir. Özürlülere yönelik eğitimler özürlüler merkezlerinde verilmiştir.

2007–2008 eğitim öğretim döneminde ĐSMEK’in eğitim verdiği toplam dezavantajlı miktarı 1914 olup, bunların çoğunluğunu mahkumlar (851) ve özürlülerin (785) oluşturduğu görülmektedir.

ĐSMEK’in toplam kursiyerlerinde olduğu gibi, özürlülerin çoğunluğu da (%41,4) 25 yaşın altındaki gençlerden oluşmaktadır. Diğer yandan %36,8’lik bir kesimi de 23–35 yaş arasındaki grup meydana getirmektedir. Bu veriler bize, ĐSMEK kurslarını genelde gençlerin tercih ettiklerini ortaya koymaktadır.

Toplam ĐSMEK kursiyerlerinin %80 gibi büyük bir kısmını bayanlar oluştururken, eğitim alan özürlülerin ise bu defa tam tersine yarıdan daha fazlasını (%53,4) erkekler oluşturmaktadır.

Eğitim düzeyleri açısından bakıldığında, toplam ĐSMEK kursiyerleri ile özürlüler arasında önemli benzerliklerin bulunduğu görülecektir. Şöyle ki, toplam ĐSMEK kursiyerlerinin çoğunluğunu lise (%41,7) ve ilkokul mezunları (%19,1) oluştururken, özürlülerin de çoğunluğunu yine lise (%34) ile ilkokul mezunları (%27) meydana getirmektedir. Görüldüğü gibi, lise mezunlarının oranı özürlülere nispeten toplam kursiyerlerde daha fazla iken, ilkokul mezunlarının oranı ise bu defa tam tersine toplam kursiyerlere göre özürlülerde daha yüksek düzeydedir.

Toplam kursiyerler ile özürlüler arasında, eğitim düzeyleri bakımından olduğu gibi medeni durum itibariyle önemli farklılıklar bulunmaktadır. Nitekim toplam ĐSMEK kursiyerlerinin yarıdan daha

SEDAT MURAT 88
fazlası (%53,4) bekar iken, özürlülerin ise beşte birlik gibi bir kısmını (%20,6) bekarlar, geri kalan %80’lik kısmı da evliler oluşturmaktadır.

Diğer taraftan, hem toplam ĐSMEK kursiyerlerinin hem de özürlülerin en fazla seçmiş oldukları branşın başında “Bilgisayar Đşletmenlik Kursu” gelmektedir. Bu branşa ilave olarak toplam ĐSMEK kursiyerleri “Đngilizce”, “Arapça” ve “Aerobik” branşlarını, özürlüler ise “el sanatları takı tasarımı” ve “yabancı dil Đngilizce” programlarını çoğunlukla seçmişlerdir.

Toplam kursiyerler ile özürlülerin ĐSMEK kurslarını hangi nedenlerle tercih ettiklerine bakıldığında ise bazı benzerliklerin ortaya çıktığı görülecektir. Nitekim hem toplam kursiyerlerin hem de özürlülerin çoğunluğu bu kursları “boş vakitleri değerlendirmek”, “kendini geliştirmek” ve “yeni bir meslek edinmek” için seçmektedirler. Ancak, “kendini geliştirmek” için bu kursları seçenlerin oranı toplam kursiyerlere (%32,6) göre özürlülerde (%48,5), “yeni bir meslek edinmek” için tercih edenlerin oranı ise bu defa toplam kursiyerlere (%19,2) göre özürlülerde (%24,7) daha yüksek iken, “boş vakitleri değerlendirmek” için ĐSMEK kurslarını seçenlerin oranı da özürlülere (%12) göre toplam kursiyerlerde (%26,6) daha yüksek düzeydedir. Bu durum ise, ĐSMEK kurslarının istihdam amacından daha çok sosyal ve kültürel amaçlarla tercih edildiğini ortaya koymaktadır.

Son olarak, ĐSMEK’in ikiyüz bin kişiye yaklaşan önemli bir kitleye eğitim verdiği, ancak özürlülerin bu kitle içinde çok düşük bir orana sahip olduğu, bu oranın en azından %10’lara kadar yükseltilmesinin sosyal politika ve sosyal sorumluluk açısından daha isabetli olabileceğini belirtmemiz gerekmektedir.

---

89 GENEL OLARAK ÖZÜRLÜLERE YÖNELĐK ÇALIŞMALAR VE ĐSMEK ÖRNEĞĐ

KAYNAKLAR
ĐBB; Sosyal Doku Projesi Araştırmaları –7 Özürlüler, Đstanbul: APK Daire Başkanlığı

Araştırma Müdürlüğü, 2004. Đçişleri Bakanlığı Büyükşehir Belediyeleri Özürlü Hizmet Birimleri Yönetmeliği,

Resmi Gazete Tarihi: 16/08/2006. Sayısı: 26260 ĐSMEK, (Çevrimiçi), http://ismek.ĐBBgov.tr/portaltest/kurumsal.asp, 13.01.2007. Karataş, Kasım; Engellilerin Toplumla Bütünleşme Sorunları, Bir Sosyal Politika

Yaklaşımı, http://www.sosyalhizmetuzmani.org/engellitoplum.htm. Küçükkaraca, Nilgün; Zihinsel Engellilik ve Đletişim, Seyyar, Ali; Özürlülere Adanmış Sosyal Politika Yazıları, Adapazarı: Adapazarı

Büyükşehir Belediyesi Yayını, 2006. Seyyar, Ali; Sosyal Siyaset Açısından Özürlülüğe Karşı Mücadele, Đstanbul: Türdav

A.Ş., 2001. Tepe, Arif; Đstanbul Büyükşehir Belediyesinin Yaygın Eğitim Uygulaması: ĐSMEK Örneği, (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Đ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü), Đstanbul, 2007. Belediyelerin özürlülere yönelik hizmetleriyle ilgili bilgiler kendi web siteleri. http://helsetilsynet.no http://www.bournemouth.gov.uk/Residents/Social_Services/Contacting_

Social_Services/default.asp http://www.fr.eurofound.eu.int/areas/socialcohesion/egs/cases/li005.htm http://www.socialstyrelsen.se/en/about/ http://www.sosyalhizmetuzmani.org/ozurluhaklari1.htm http://www.sosyalhizmetuzmani.org/zihinselengelliiletisim.htm http://www.sosyalhizmetuzmani.org/zihinselengelliler.htm