Fiziksel Engellilerde Cinsellik
Fiziksel Engellilerde Cinsellik
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry 2012; 4(1):84-98 doi:10.5455/cap.20120406
Fiziksel Engellilerde Cinsellik Sexuality among People with Physical Disability
Birgül Elbozan Cumurcu, Rifat Karlıdağ, Behice Han Almış
ÖZET Fiziksel engel, insan yapı ve biçiminde, fiziksel yönlerinden herhangi bir bo- zukluk veya eksiklik oluşturarak onun bedensel yeteneklerini engelleyen veya ortadan kaldıran sorun olarak tanımlanır. Fiziksel engellilik doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilir. Fiziksel engelli kişilerin de her insan gibi doğal bir takım gereksinimi vardır. Engellile- rin, yaşamın birçok alanında güçlükler yaşamakta oldukları bilinmektedir. Toplumda bu bireylerin cinsel hayatları genelde bilinmeyen ve göz ardı edilen bir konu olarak kalmakta, engelli bireylerin cinsel ilişki yaşamadığı varsayıl- maktadır. Oysa engellilerde de cinsellik yaşam kalitesi için önemli alanların- dan biri olup, bu kişilerin cinsel yaşamlarında çeşitli güçlükler yaşadıkları bildirilmektedir. Bu yazıda fiziksel engellilik ve cinsellikle ilgili bilgiler verile- rek, fiziksel engelli kişilerin cinsel yaşamlarında karşılaştıkları güçlükler tanım- lanacak ve konuyla ilgili yapılmış çalışmalar gözden geçirilecektir. Anahtar Sözcükler: Fiziksel engellilik, cinsellik, yaşam kalitesi
ABSTRACT Physical disability is termed as disturbance or defect which impede or eliminate human body’s ability by disturbing human structure and shape. Physical disability may occur due to neonatal, natal or postnatal causes. People with physical disability have some natural needs as everyone. They are known to have difficulties in many areas of life. In society, sexual lives of these individuals are treated as an unknown and ignored issue, and moreover it has been assumed that they have no such needs. Disabled patients experience many troubles in their life domains including sexuality. This article provides information about physical disability and sexuality, and difficulties with which disabled people faces in their sexual life and overviews literature on this topic. Keywords: Physical disability, sexuality, quality of life
©2012, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar eISSN:1309-0674 pISSN:1309-0658
85 Fiziksel Engellilerde Cinsellik F
Ortopedik Engelliler
Cumurcu ve ark. 86
Görme engellilik görme yetisinin veya görsel uyaran algısının olmaması ya da kaybı’’ olarak tanımlamaktadır.[4] Gerekli bütün düzeltmeler yapıldık- tan sonra iyi gören gözünde olağan görme gücünün en fazla onda biri bulu- nan ve görüş açısı yirmi dereceyi geçmeyenlere “kör” denilmektedir.[5] Diğer grup olan az görenler, bütün düzeltici tedbirlere rağmen görme gücü 20/70 olan ya da daha az görenlerdir (görme keskinliği 20/70-20/200 arasında olan.
87 Fiziksel Engellilerde Cinsellik
Engelliliğe neden olan faktörler çeşitlidir. Bu faktörler doğum öncesi, sırasın- da ve sonrasında olmak üzere üç grupta ele alınabilir:[3]
Doğum Öncesi Nedenler
Cumurcu ve ark. 88
cinselliği anlayabilmek için öncelikle cinsel ilişki döngüsü Tablo.1’de kısaca gözden geçirilmiştir.[8]
Tablo.1. Cinsel İlişki Döngüsü Evreleri [8]
Evre Özellikler Cinsiyet Farklılıkları Arzu Fizyolojik faktörler
(nörotransmitterler, androjenler, duyusal sistem) ve çeşitli çevresel uyarılar (psikolojik ve kültürel faktör- ler) cinselliğin başlatılmasında etkili olur
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry
Kadın: dokunma, sözel uyarı, ilişkide kendine önem verilmesi Erkek: görsel uyarı
Uyarılma Parasempatik sinir sistemi ve vasküler
sistem etkili Nefes alıp verme sıklaşır. Kalp hızı ve kan basıncı artar. Refleks şekilde vasküler sisteme kan göllenir
Kadın: vajinal ıslaklık, klitoris şişmesi Erkek: penis ereksiyonu
Plato Parasempatik sinir sistemi ve vasküler
sistem etkili Vajinal ıslaklık zirve yapar. Orgazm öncesi seksüel gerginlik zirve yapar, kas gerilimi, nefes alıp verme sıklaşır, kalp hızı ve kan basıncı artar.
Kadın: vajinal ıslaklık en yüksek düzeydedir, klitoris şişmesi Erkek: penis gerginliği
Orgazm Sempatik sinir sistemi etkili, kas
tonusu artar. Cinsel zevkin doruğundaki andır. Her iki cinsiyette de heyecan zirve yapar, cinsel gerginlik çözülür. Vajina istemsiz olarak kasılır. Nefes alıp verme, kalp hızı ve kan basıncı daha da artar
Kadın: uterus kontraksiyonu (0.8 saniye aralıklarla 5-12 arası kontraksiyon) Erkek: penis tam ereksiyondadır, ejekulasyon öncesi penil üretra ve perineal kaslar ritmik kasılır
Çözülme (Rahatlama) Sempatik sinir sistemi etkili
Beden uyarılma öncesi döneme döner. Vajinal ıslaklık geri döner Kan basıncı ve kalp hızı azalır
Kadın: vajinal ıslaklık geri döner Erkek: genç erkekte ereksiyon olmaksızın 2. bir ejakulasyon olabilir Daha yaşlı erkekte penisin sönmesi daha hızlıdır.
Cinsel İlişki Döngüsü Evreleri
Arzu Arzu evresinde, psikolojik ve fiziksel uyarılmalar ön plandadır. Duyusal sis- tem, androjenler ve nörotransmitterler tarafından etkilenir. Dış görünüş, kendine güven, partnerle ilişkiler gibi psikososyal faktörler de etkilidir. Bu faktörleri etkileyen herhangi bir hastalık ya da aynı zamanda tedavi de cinsel işlevleri olumsuz etkiler. Kadınlarda dokunma, güzel bir söz gibi sözel uyarı,
89 Fiziksel Engellilerde Cinsellik
ilişkide kendisine önem verilmesi ön plandayken, erkeklerde görsel uyarı ve dış görünüş arzunun doğması ve uyarılma için daha ön plandadır.[8,9] Uyarılma Uyarılma evresinde de psikolojik ve fiziksel uyarılar ön plandadır.[9] Bu evre- de istemli ve istem dışı çalışan kasların gerilimi artar, damarlara kan göllenme- si başlar. Kadında vajinal ıslaklık, vasküler sisteme kan göllenmesi sonucu klitorisin şişmesi ve genişlemesi olurken erkekte penis ereksiyonu başlar. Bu evrenin sağlıklı olması için, sağlam vasküler sisteme ve parasempatik sinir sistemine ihtiyaç vardır.[10] Plato Cinsel uyaranın devam etmesi durumunda kadın ve erkek plato evresine girer. Bu evrede parasempatik sinir sistemi ve vasküler sistem etkisi ile vajinal ıslak- lık zirve yapar. Cinsel gerilim artar ve kişi orgazma geçeceği uç noktaya ulaşır. Nefes alıp verme sıklaşır, kalp hızı ve tansiyon artar. Kadında vajinal ıslaklık ve genişleme, erkekte penis ereksiyonu oluşur. Eğer uyarı yetersizse kişi orgazmik rahatlamaya geçemeyecektir.[8,9] Orgazm Cinsel zevkin doruğundaki duyguya ise orgazm denir. Orgazmın kesin bir tanımını yapmak olanaksızdır. Bu evrede sempatik sinir sistemi ve kas tonusu artar. Vajina istemsiz olarak kasılır. Nefes alıp verme, kalp hızı ve tansiyon daha fazla artar. Kadında uterus kontraksiyonu oluşur. Erkekte penis tam ereksiyondadır ve ejakulasyon öncesi penil üretra ve perineal kasların ritmik kasılması görülür. Kadın ve erkek için heyecan artarak zirve yapar. Ardından cinsel gerginlik çözülür. Orgazmda beynin ve psikolojik faktörlerin önemi tartışılamaz. En önemli cinsel organ beyindir diyebiliriz.[9] Çözülme (Rahatlama) Çözülme (rahatlama) evresinde ise sempatik sinir sistemi aktivedir. Beden uyarılma öncesi döneme döner. Vajinal ıslaklık geri döner. Hiperventilasyon ve taşikardi azalır. İstem dışında oluşan bu gevşeme ve rahatlama sırasında kadınlar yeniden bir uyarı alırsa bir başka orgazm evresine girme potansiyeline sahiptir.[8,9] Fiziksel Engellilerde Cinsellik
Cumurcu ve ark. 90
sakatlık durumunda daha çok kişinin hangi döneminde başına geldiğine bağlı olarak çeşitli cinsel sıkıntılara yol açabilir.[11]
Fiziksel engellilerin cinsel hayatta yaşadıkları güçlükleri aşağıda yedi ayrı başlık altında ele alınmıştır. Toplumun Yanlış Genellemeleri Yaşamın çok erken döneminde yaşanılan sakatlıklar sosyalleşmede azalmalara neden olmakla birlikte cinsel anlamda da kişinin kendine güvensizliğine ne- den olmaktadır. Ergenlik döneminde yaşanan sakatlıklar sonrasında ise kişi hayatında neleri artık çıkardığını bildiği için tepkileri daha da farklı olabil- mektedir.[11]
91 Fiziksel Engellilerde Cinsellik
Cumurcu ve ark. 92
93 Fiziksel Engellilerde Cinsellik
ilgili olumsuz duygulara yol açtığı, bu düşüncelerinin altında daha az cinsel olarak arzu edilmenin yattığı vurgulanmış ve bu süreçlerin cinsel dışavurumu azalttığı bildirilmiştir.[26] Cinsel Uyarı Oluşumundaki Güçlükler Fiziksel engellilik, cinsel uyarı oluşumunda birtakım sorunlara yol açabilir. Dokunma sonrası cinsel uyarının oluşumunda etkili olan parasempatik sinir sistemi hasarı, erkekte sertleşme, kadında vajinal lubrikasyonun oluşmasını engelleyebilir. Cinsel uyarı mesajları cinsel organlardaki sinir sistemi tarafın- dan alınıp omurilik aracılığı ile santral sinir sistemine kadar taşınır. Parasem- patik sinir sisteminin uyarılması ile erkekte sertleşme, kadında vajinal lubrikasyon meydana gelir. Beyin ve spinal kord yaralanmalarında cinsel işlev- lerin işleyişleri kısmen ya da tamamen kaybolabilir.[11] Belden aşağı felçliler- de olduğu gibi omurilikte bir kopukluk varsa, omurilik bir zarar görmüş ya da gelişmemişse, cinsel mesajların iletilmesini engelleyebilir. Bu sinir sisteminde- ki hasarın konumuna, tam ya da kısmi oluşuna göre cinsel organların işlevleri ya tümüyle ortadan kalkar ya da azalır.[10,11]
Cumurcu ve ark. 94
95 Fiziksel Engellilerde Cinsellik
Cumurcu ve ark. 96
yapabilecek ya da cinsel eşinden yeterince zevk alabilecek güce sahip olamaya- bilir.[16] Görme, İşitme ve Konuşma Engellilerde Cinsellik
1. Hanson L. Designing with Care: A Guide to Adaptation of the Built Environment
for Disabled Persons., New York, United Nations, 1983.
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry
97 Fiziksel Engellilerde Cinsellik
2. Sayyar AA. Sosyal Siyaset Açısından Özürlülüğe Karşı Mücadele. İstanbul, Türdav
www.cappsy.org
Cumurcu ve ark. 98
22. Sawyer SM, Roberts KV. Sexual and reproductive health in young people with spina
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry 2012; 4(1):84-98 doi:10.5455/cap.20120406
Fiziksel Engellilerde Cinsellik Sexuality among People with Physical Disability
Birgül Elbozan Cumurcu, Rifat Karlıdağ, Behice Han Almış
ÖZET Fiziksel engel, insan yapı ve biçiminde, fiziksel yönlerinden herhangi bir bo- zukluk veya eksiklik oluşturarak onun bedensel yeteneklerini engelleyen veya ortadan kaldıran sorun olarak tanımlanır. Fiziksel engellilik doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilir. Fiziksel engelli kişilerin de her insan gibi doğal bir takım gereksinimi vardır. Engellile- rin, yaşamın birçok alanında güçlükler yaşamakta oldukları bilinmektedir. Toplumda bu bireylerin cinsel hayatları genelde bilinmeyen ve göz ardı edilen bir konu olarak kalmakta, engelli bireylerin cinsel ilişki yaşamadığı varsayıl- maktadır. Oysa engellilerde de cinsellik yaşam kalitesi için önemli alanların- dan biri olup, bu kişilerin cinsel yaşamlarında çeşitli güçlükler yaşadıkları bildirilmektedir. Bu yazıda fiziksel engellilik ve cinsellikle ilgili bilgiler verile- rek, fiziksel engelli kişilerin cinsel yaşamlarında karşılaştıkları güçlükler tanım- lanacak ve konuyla ilgili yapılmış çalışmalar gözden geçirilecektir. Anahtar Sözcükler: Fiziksel engellilik, cinsellik, yaşam kalitesi
ABSTRACT Physical disability is termed as disturbance or defect which impede or eliminate human body’s ability by disturbing human structure and shape. Physical disability may occur due to neonatal, natal or postnatal causes. People with physical disability have some natural needs as everyone. They are known to have difficulties in many areas of life. In society, sexual lives of these individuals are treated as an unknown and ignored issue, and moreover it has been assumed that they have no such needs. Disabled patients experience many troubles in their life domains including sexuality. This article provides information about physical disability and sexuality, and difficulties with which disabled people faces in their sexual life and overviews literature on this topic. Keywords: Physical disability, sexuality, quality of life
©2012, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar eISSN:1309-0674 pISSN:1309-0658
85 Fiziksel Engellilerde Cinsellik F
iziksel
itibaren değişik engelli alanlarda birçok kişiler sorunla olmakla
doğumdan karşı birlikte, karşıya itibaren kalırlar. bu ya alanlardan da
Bu özürlü sorunlar önemlilerden kaldıkları çok çeşitli andan biri ve
cinsel
yaşamlarıdır.[1] Fiziksel engelli kişilerin cinsel yaşantıları çok
üzerinde durulmayan bir konudur. Genelde bu insanca gereksinime karşı
önyargılı yaklaşılmakta ve onların cinsel ilişki yaşamadığı
varsayılmaktadır.
Fiziksel
engelli bireylerin insanlarla yakın ilişkileri ve cinsel ilişkileriyle
ilgi- li yapılmış çalışmalar kısıtlı sayıdadır. Bu kişilerin cinsellik
alanındaki sorunla- rını daha iyi anlayabilmek için öncelikle fiziksel
engellilik kavramının açık- lanması gerekir. Bu nedenle de yazımızda
öncelikle fiziksel engelliliğin tanımı, engellilik türlerinde
bahsedilerek cinsellik konusunda bilgiler verilecek, ardın- dan da
fiziksel engelli kişilerin cinsel yaşamlarında karşılaştıkları zorluklar
mevcut çalışmalar ışığında gözden geçirilecektir.
Fiziksel Engellilik
Dünya
Sağlık Örgütü engelliliği, bedensel, zihinsel ve ruhsal özelliklerinden
belirli bir oranda ve sürekli olarak işlevi ve görüntü kaybına neden
olan organ yokluğu veya bozukluğu sonucu kişinin normal yaşam
gereklerine uyamama durumu olarak tanımlamıştır.[1] Bedensel (fiziksel)
engel, insan yapı ve biçi- minde fiziksel yönden herhangi bir bozukluk
veya eksiklik oluşturarak yine onun bedensel yeteneklerini engelleyen
veya bütünüyle kaldıran bozukluktur. Görmeyen gözler, işitmeyen
kulaklar, konuşma bozuklukları, diğerine oranla kısa bir bacak veya
olmayan bir kol, insan yapısının fiziksel becerilerini engel- leyen
örneklerdir.[2] Fiziksel engel açısından bakıldığında engelli olarak
nite- lenen bireylerin de aralarında farklılıklar bulunmaktadır.
Fiziksel engelli birey- ler şu şekilde sınıflandırılabilir:[2]
1. Ortopedik engelliler 2. Görme engelliler 3. İşitme engelliler 4. Konuşma engellilerOrtopedik Engelliler
Doğum
öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası dönemde herhangi bir neden- le,
iskelet, kas ve sinir sistemindeki bozukluklar sonucu, bedensel
yeteneklerini çesitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama
uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılamada güçlükleri olan ve
korunma, bakım, iyilestirme, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç
duyan kişiye ortopedik
www.cappsy.orgCumurcu ve ark. 86
engelli
denir.[3] Ortopedik engelli kişilerdeki bozukluklar; iskelet
bozuklukla- rı ve özürleri, kas bozuklukları ve zayıflıkları, eklem
bozuklukları, sinir siste- mindeki bozukluklar ve yetersizlikler ile
devimsel bozukluklar ve yetersizlikler şeklindedir.[3]
Görme EngellilerGörme engellilik görme yetisinin veya görsel uyaran algısının olmaması ya da kaybı’’ olarak tanımlamaktadır.[4] Gerekli bütün düzeltmeler yapıldık- tan sonra iyi gören gözünde olağan görme gücünün en fazla onda biri bulu- nan ve görüş açısı yirmi dereceyi geçmeyenlere “kör” denilmektedir.[5] Diğer grup olan az görenler, bütün düzeltici tedbirlere rağmen görme gücü 20/70 olan ya da daha az görenlerdir (görme keskinliği 20/70-20/200 arasında olan.
Genel
olarak, görme engelli bireylerde görme kaybına karşılık işitme, koku
alma, dokunma gibi becerilerin gelişmiş olduğu görüşü savunulmaktadır.
Bu düşünceye göre yapılan çalışmalarda, körlerin sağlam kalan duyuları,
görenle- rinkine göre duyarlılık açısından herhangi bir üstünlük
göstermemektedir. Söz konusu olabilecek tek üstünlükleri, bu duyular
yoluyla aldıkları uyaranları yorumlamakta edindikleri tecrübelerdir.[5]
İşitme Engelliler
İşitme
engelli, özel eğitim ve tedavi gerektirecek derecede işitme
yetersizliği olanlardır. İşitme engelliler “sağır” ve “ağır işiten”
kişiler olarak 2 grupta top- lanır.[5] İşitme kayıpları bütün
düzeltmelere rağmen 70 db’den daha fazla olan, normal yaşam ve
aktivitelerinde işitme gücünden faydalanamayacak şekilde özel eğitime
ihtiyaç duyanlara “sağır” denir.[5] “Ağır işiten” kişiler, normal yaşam
ve aktivitelerinde; işitme cihazları, görsel bilgiler veren cihazlar ve
ortak dinleme donanımları gibi yardımcı araçlara bağlı olarak yaşayan
kişi- lerdir.[5] İletişim, ilişki kurma, anlama, konuşma, okuma-yazma
gibi eğitim- de ve günlük hayatta çok önemli olan görevlerin hepsi
işitme engelinde etkile- nir. [6]
Konuşma engelliler
Konuşma,
dildeki kodların işitilebilir şekilde ifadesi ya da fonasyon,
rezonasyon ve artikülasyondan oluşan sürecin bir ürünüdür.[7] Konuşma
akışında, ritminde, titizliğinde, vurgularında, ses birimlerinin
çıkarılışında, artikülasyon bozukluğu bulunanlara konuşma engelli denir.
Konuşma, kişinin çevresiyle iletişim kurabilmesini, toplumda aktif rol
alabilmesini sağlayan,
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry87 Fiziksel Engellilerde Cinsellik
iletişime
yardımcı duyularımızdan biridir.[7] Kişi kendi konuşmasında bir sorunun
varlığını hissediyor ve çevresi ile ilişkilerinde bir uyumsuzluk
yaşıyor- sa konuşma engelli olarak tanımlanır.
Engelliliğin NedenleriEngelliliğe neden olan faktörler çeşitlidir. Bu faktörler doğum öncesi, sırasın- da ve sonrasında olmak üzere üç grupta ele alınabilir:[3]
Doğum Öncesi Nedenler
Doğum
öncesi engellilik nedenleri arasında, beslenme bozukluğu, aşırı stres
ve yorgunluk, akıl ve kalp rahatsızlıkları, hormonal bozukluklar yer
almakta- dır.[3] Hamileliğin ilk üç ayında geçirilen ateşli hastalıklar,
bakteriyel ve viral enfeksiyonlar, travmalar, annenin çeşitli
metabolik-sistemik hastalıkları, gebe- lik döneminde kontrolsüz
kullanılan ilaçlar, alkol ve uyuşturucu maddeler, doğum kanalının
yapısal bozuklukları, radyoaktif ışınlar, yakın akraba evlilik- leri,
kan uyuşmazlıkları gibi hamilelik süresince oluşan olumsuzluklar
engelli- liğe yol açmaktadır.
Doğum Sırasındaki Nedenler
Doğum
sırası nedenler arasında doğum kanalı enfeksiyonları, bebeğin geliş
pozisyon anomalileri, asfiksi, kordon komplikasyonları, çoğul gebelikler
ve travma gibi doğum sırasında oluşan olumsuzluklar yer alır.[3]
Doğum Sonrası Nedenler
Menenjit,
kızamık, kızamıkçık, difteri, boğmaca, su çiçeği, ensefalit, çocuk
felci, kızıl, sarılık, kalp rahatsızlıkları, dengesiz ve yetersiz
beslenme, geçirilen ateşli hastalıklar, çocuğun kundaklanması, ayrıca
bebeğin gürültülü ve sağlık- sız şartlarda yetiştirilmesi gibi ilk
bebeklik ve çocukluk yıllarında karşılaşılan sorunlar engelliliğe neden
olmaktadır.
Cinsellik
İki
karşı cins arasında ilgi, yakınlık, sevgi, istek, zevk ve üreme
sağlayan dü- şünsel, duygusal, davranışsal ve sosyal bir etkileşimdir.
İyi bir cinsellik için uygun eş, uygun zaman ve uygun ortamın olması
gereklidir.[8] Cinselliği tanımamız ve için fizyolojisini, anatomisini
ve psikolojisini bilmemiz gerek- mektedir. Kolodny ve arkadaşları cinsel
yanıtı arzu, uyarılma, plato, orgazm ve çözülme evreleri olarak beş
evreye ayırmıştır.[9] Fiziksel engelli bireylerde
www.cappsy.orgCumurcu ve ark. 88
cinselliği anlayabilmek için öncelikle cinsel ilişki döngüsü Tablo.1’de kısaca gözden geçirilmiştir.[8]
Tablo.1. Cinsel İlişki Döngüsü Evreleri [8]
Evre Özellikler Cinsiyet Farklılıkları Arzu Fizyolojik faktörler
(nörotransmitterler, androjenler, duyusal sistem) ve çeşitli çevresel uyarılar (psikolojik ve kültürel faktör- ler) cinselliğin başlatılmasında etkili olur
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry
Kadın: dokunma, sözel uyarı, ilişkide kendine önem verilmesi Erkek: görsel uyarı
Uyarılma Parasempatik sinir sistemi ve vasküler
sistem etkili Nefes alıp verme sıklaşır. Kalp hızı ve kan basıncı artar. Refleks şekilde vasküler sisteme kan göllenir
Kadın: vajinal ıslaklık, klitoris şişmesi Erkek: penis ereksiyonu
Plato Parasempatik sinir sistemi ve vasküler
sistem etkili Vajinal ıslaklık zirve yapar. Orgazm öncesi seksüel gerginlik zirve yapar, kas gerilimi, nefes alıp verme sıklaşır, kalp hızı ve kan basıncı artar.
Kadın: vajinal ıslaklık en yüksek düzeydedir, klitoris şişmesi Erkek: penis gerginliği
Orgazm Sempatik sinir sistemi etkili, kas
tonusu artar. Cinsel zevkin doruğundaki andır. Her iki cinsiyette de heyecan zirve yapar, cinsel gerginlik çözülür. Vajina istemsiz olarak kasılır. Nefes alıp verme, kalp hızı ve kan basıncı daha da artar
Kadın: uterus kontraksiyonu (0.8 saniye aralıklarla 5-12 arası kontraksiyon) Erkek: penis tam ereksiyondadır, ejekulasyon öncesi penil üretra ve perineal kaslar ritmik kasılır
Çözülme (Rahatlama) Sempatik sinir sistemi etkili
Beden uyarılma öncesi döneme döner. Vajinal ıslaklık geri döner Kan basıncı ve kalp hızı azalır
Kadın: vajinal ıslaklık geri döner Erkek: genç erkekte ereksiyon olmaksızın 2. bir ejakulasyon olabilir Daha yaşlı erkekte penisin sönmesi daha hızlıdır.
Cinsel İlişki Döngüsü Evreleri
Arzu Arzu evresinde, psikolojik ve fiziksel uyarılmalar ön plandadır. Duyusal sis- tem, androjenler ve nörotransmitterler tarafından etkilenir. Dış görünüş, kendine güven, partnerle ilişkiler gibi psikososyal faktörler de etkilidir. Bu faktörleri etkileyen herhangi bir hastalık ya da aynı zamanda tedavi de cinsel işlevleri olumsuz etkiler. Kadınlarda dokunma, güzel bir söz gibi sözel uyarı,
89 Fiziksel Engellilerde Cinsellik
ilişkide kendisine önem verilmesi ön plandayken, erkeklerde görsel uyarı ve dış görünüş arzunun doğması ve uyarılma için daha ön plandadır.[8,9] Uyarılma Uyarılma evresinde de psikolojik ve fiziksel uyarılar ön plandadır.[9] Bu evre- de istemli ve istem dışı çalışan kasların gerilimi artar, damarlara kan göllenme- si başlar. Kadında vajinal ıslaklık, vasküler sisteme kan göllenmesi sonucu klitorisin şişmesi ve genişlemesi olurken erkekte penis ereksiyonu başlar. Bu evrenin sağlıklı olması için, sağlam vasküler sisteme ve parasempatik sinir sistemine ihtiyaç vardır.[10] Plato Cinsel uyaranın devam etmesi durumunda kadın ve erkek plato evresine girer. Bu evrede parasempatik sinir sistemi ve vasküler sistem etkisi ile vajinal ıslak- lık zirve yapar. Cinsel gerilim artar ve kişi orgazma geçeceği uç noktaya ulaşır. Nefes alıp verme sıklaşır, kalp hızı ve tansiyon artar. Kadında vajinal ıslaklık ve genişleme, erkekte penis ereksiyonu oluşur. Eğer uyarı yetersizse kişi orgazmik rahatlamaya geçemeyecektir.[8,9] Orgazm Cinsel zevkin doruğundaki duyguya ise orgazm denir. Orgazmın kesin bir tanımını yapmak olanaksızdır. Bu evrede sempatik sinir sistemi ve kas tonusu artar. Vajina istemsiz olarak kasılır. Nefes alıp verme, kalp hızı ve tansiyon daha fazla artar. Kadında uterus kontraksiyonu oluşur. Erkekte penis tam ereksiyondadır ve ejakulasyon öncesi penil üretra ve perineal kasların ritmik kasılması görülür. Kadın ve erkek için heyecan artarak zirve yapar. Ardından cinsel gerginlik çözülür. Orgazmda beynin ve psikolojik faktörlerin önemi tartışılamaz. En önemli cinsel organ beyindir diyebiliriz.[9] Çözülme (Rahatlama) Çözülme (rahatlama) evresinde ise sempatik sinir sistemi aktivedir. Beden uyarılma öncesi döneme döner. Vajinal ıslaklık geri döner. Hiperventilasyon ve taşikardi azalır. İstem dışında oluşan bu gevşeme ve rahatlama sırasında kadınlar yeniden bir uyarı alırsa bir başka orgazm evresine girme potansiyeline sahiptir.[8,9] Fiziksel Engellilerde Cinsellik
Fiziksel
engellilik doğuştan ya da sonradan oluşabilir. Konjenital veya doğum
sırasında meydana gelen bazı bozukluklar kişilerin normal cinsel
olgunluğa erişmelerinde sıkıntılara neden olabilir. Benzer şekilde,
sonradan kazanılan bir
www.cappsy.orgCumurcu ve ark. 90
sakatlık durumunda daha çok kişinin hangi döneminde başına geldiğine bağlı olarak çeşitli cinsel sıkıntılara yol açabilir.[11]
Yapılan
araştırmalarda fiziksel engelli insanların cinsel ilişkilerde
yaşadıkla- rı birtakım zorluklar tanımlanmıştır. Bunlar arasında,
toplumun fiziksel engel- lilere olan tutumu, aşırı koruyucu aile, yalnız
kalamama, bakım için başkaları- na muhtaç olma, ev ve buluşma
mekanlarının yetersizliği sayılabilir.[11-14] Fiziksel engelli
bireylerin insanlarla yakın ilişkileri ve cinsel ilişkileriyle ilgili
yapılmış çalışmalar kısıtlıdır. Yapılmış bazı çalışmalarda fiziksel
engelli insan- ların aktif cinsel hayat sürdürebildikleri vurgulanırken,
diğer çalışmalarda, fiziksel engelli insanların cinsel ilişkiyi
kurmakta yaşadıkları birçok ortak so- run gösterilmiştir.[13-15] Bu
çalışmalarda fiziksel engellerin cinsel ilişkiyi kurmakta ve
sürdürmekteki zorlukları kısmen cinsel işlevlerdeki sorunlara
bağlanmıştır. Cinsel ilişkideki problemlerin bireylerin ilişki arama
konusunda kendilerine olan güveni azalttığı ve cinsel doyumu
engelleyebildiği düşünül- mektedir.[16]
Cinsel Hayatta Yaşanan GüçlüklerFiziksel engellilerin cinsel hayatta yaşadıkları güçlükleri aşağıda yedi ayrı başlık altında ele alınmıştır. Toplumun Yanlış Genellemeleri Yaşamın çok erken döneminde yaşanılan sakatlıklar sosyalleşmede azalmalara neden olmakla birlikte cinsel anlamda da kişinin kendine güvensizliğine ne- den olmaktadır. Ergenlik döneminde yaşanan sakatlıklar sonrasında ise kişi hayatında neleri artık çıkardığını bildiği için tepkileri daha da farklı olabil- mektedir.[11]
Toplum
herhangi bir sakatlığı olanları cinsellik dışı görmeye çok yatkındır.
Engelli insanlar cinsel yaşamda birtakım sorunlarla karşılaştıkları
gibi, onların en önemli sorunlarından biri başkalarının onlara olan
önyargıları olmakta- dır.[12] Fiziksel engelli kadınların çoğu aseksüel
olarak kabul edilmekte, bu nedenle de cinsel yaşamları da görmezden
gelinmektedir.[17,18]
Fiziksel
engellilerin cinsel ilişki kurmada yaşadığı en büyük sorunlardan biri
diğer kişilerin fiziksel engellilik konusundaki olumsuz algılarıdır.[19]
Çekici ya da cinselliği olmayan, kısıtlanmış, engellenmiş arkadaş
olarak kabul edilmelerine rağmen, cinsel eş olarak kabul görmemeleri,
cinsel olarak isten- medikleri hissine yol açar ve eş aramaktan
vazgeçmelerine neden olabilir. Bu da kendini kötü hissetmelerine ve
cinsel yönden kendine güvenlerinin azalma- sına yol açar.[12] Bunun
dışında fiziksel engelli kişilerle ilgili toplumun birçok
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry91 Fiziksel Engellilerde Cinsellik
yanlış
genellemeleri vardır. Bunlar arasında; “engellilerin fiziksel görünüşü
hoş değildir, bir işe yaramazlar, engellilerin çocuğu olmaz, engelliler
cinsel ilişkiye giremez, o kadar sağlıklı insan varken neden engelli
biri tercih edilsin?” gibi, birçok yanlış genellemelerle
karşılaşılmaktadır.[12,13,19]
İnsanlar,
fiziksel engelli kişilerle olan ilişkilerin dengesiz ve yürütülmesi zor
olduğu önyargısı ile fiziksel engelli insanlarla cinsel ilişkilerden
kaçınabilir- ler.[20] Taleporos ve McCabe tarafından yapılan bir
çalışmada, fiziksel engelli erkeklerin ilişki kurmada daha fazla engelle
karşılaşması nedeni ile fiziksel engelli gruptaki erkeklerin daha fazla
yalnız olduğu bildirilmiştir. Bu şekilde fiziksel engelli kişilerin
yakın ilişki kurma fırsatları engellendiği sıkça dile
getirilmektedir.[21] Bilgi Edinmedeki Engeller Fiziksel engellilerin
cinsel hakları olduğu unutulmakta, cinsel konulardaki bilgi
gereksinimleri, cinsellikle ilgili duygu ve düşünceleri çoğu zaman
aileleri ve toplum tarafından göz ardı edilmektedir. Yapılan
çalışmalarda engelli bi- reylere cinsel konularda yeterli bilgi
verilmediği görülmektedir. Normal kişile- rin arkadaş ve anne-babadan
bilgi alma şanslarının engelli bireylerden daha yüksek olduğu
bilinmektedir. Engelli bireylerin sosyal arkadaş çevresi daha
kısıtlıdır.[11]
Ayrıca
erişkin cinselliği hakkında pek çok temel çocukluk dönemlerinde
atılmaya başlanır. Dişi veya erkek cinsel kimliğimiz, aynı veya karşı
cinse duy- duğumuz ilgiler, cinsiyetimize güvenmemiz, cinsel
korkularımız, çocukluktan itibaren oluşur. Fiziksel engelli insanlar
cinsellikle ilgili bilgileri okudukları yazılardan öğrenmeye çalışırken
bunun çok da yeterli olmadığı görülmektedir. Yapılan bir çalışmada spina
bifidalı gençlerin cinsellik ve üreme sağlığı konu- sunda çok az bilgi
sahibi olduğu bildirilmiştir.[22]
Fiziksel
engelliler cinsellik konusunda bilgileri daha az olunca daha geri
planda durabilirler. Günümüzde fiziksel engellilerin eğitiminde cinsel
eğitim programlarına da yer verilmeli ve cinsel eğitimlerine destek
olunmalıdır. Aşırı Koruyucu Aile ve Buluşma Mekanlarının Yokluğu
Toplumun yanlış genellemeleri yanında, doğduklarından itibaren aşırı
koru- yucu-kollayıcı aile tarafından büyütülmeleri, cinsel yaşamları
dâhil yaptıkları- nın kontrol edilmeye çalışılması, sosyal hizmet
kurumlarında sürekli bakım ve koruma altında olan engellilerin özel
yaşamlarında birçok kısıtlamalar getir- mektedir.[14] Fiziksel
engellerinden dolayı hareket yeteneği bozuk olan kişile- rin bakım için
başkalarına muhtaç olması, birileri ile beraber yaşamak zorunda
kalmaları da özel yaşamlarında kısıtlamalar getirmektedir. Engelliye ait
bir
www.cappsy.orgCumurcu ve ark. 92
mekanın
yokluğu ve cinsel yaşam gibi kimi etkinliklerin önlenmesi gibi pek çok
sınırlama cinsel yaşamlarını ortadan kaldırmaktadır.[15] Eşleri ile
yalnız kalacakları yeterli ev, buluşma mekanlarının olmaması, cinsel
ilişkiden kaçın- ma sebepleri arasındadır. Ayrıca engellilerin
evlenmeleri ve aile kurmaları da diğer insanlara oranla daha güçtür. Bu
durum onların toplumla bütünleşmele- rini önemli ölçüde
engellemektedir.[13,14] Fiziksel engelilik ve onun şiddeti ilişki kurmak
için fırsatları azaltmaktadır. Fiziksel engelli insanların sosyal
etkileşimlerinin ve yeni insanlarla tanışma ve ilişki kurabilme
fırsatlarının arttırılması için yeniliklerin yapılması
gerekmektedir.[21] Cinsel İlişkiyi Kurmada ve Sürdürmedeki Fiziksel
Güçlükler Fiziksel engellilerin cinsel dışavurumunu aksatan birçok
fiziksel engeller bu- lunmaktadır. Fiziksel engelli kişilerde
hareketlilikteki azalmanın cinsel dışa vurumu azalttığı
bildirilmektedir. Kas spazmları, katılık, esneklik ve hareketli- likle
ilgili sorunlar hastanın cinsel isteğini ve ilişkiye girmesini
etkileyebi- lir.[23] Spinal musküler atrofi ve diğer nöromusküler
durumlar gibi fiziksel güçsüzlüğü olanlar, orgazm olabilmesi için
masturbasyon yapabilecek ya da cinsel eşinden yeterince zevk alabilecek
güce sahip olmayabilirler.[11,15,16]
Fiziksel
engelli kişilerin yaşadıkları cinsel sorunlardan biri de iskelet siste-
mindeki kusurlardan dolayı ortaya çıkabilen sakatlıkların bazı duruş ve
hare- ketlerin yapılmasını olanaksız hale getirmesidir. Belli
hareketler kişiye acı verebilir ve hareket yapmasını zorlaştırabilir.
Serebral palsi ya da felçli kişilerde kontrol altına alınamayan istek
dışı kas kasılmalarının olması cinsel birleşmeyi engelleyen durumlar
arasındadır.[11] Yine cinsel birleşme sırasında bu kişile- rin nefes
almakta zorlanmaları, aşırı cinsel heyecan yüzünden kalp çarpıntı- sında
artma ya da epilepsi nöbetinin başlaması gibi sorunlar cinsel ilişkiyi
zorlaştıran durumlar arasındadır.[11] Ağır fiziksel engelin nesnel bir
göstergesi olan fazla yardıma gereksinimi olmanın da yalnızlığa yol
açtığı bildirilmiş- tir.[21]
Yapılan
çalışmalarda; fiziksel engelli olan kişilerin fiziksel bozulmayla iliş-
kili birçok cinsel zorluklar yaşadıkları gibi sosyal engellerle de
mücadele ettik- leri görülmektedir.[16] Bunlar da katılımcılarda cinsel
açıdan düşük değerlili- ğe neden olmaktadır. Spinal kord yaralanması
olanlarla yapılan bir çalışmada şiddetli yaralanması olanların cinsel
yönden kendilerini düşük değerde gör- dükleri saptanmıştır.[24] Benzer
şekilde Silvers yaptığı bir çalışmada engelli kişilerin engelli olmayan
kişilere göre daha düşük cinsel doyum düzeylerine, cinsel işlevlere
bağlı daha yüksek olumsuz duyguduruma (cinsel depresyon) sahip
olduklarını belirlemiştir.[25] Fiziksel engelliliğin kişilerde
cinsellikle
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry93 Fiziksel Engellilerde Cinsellik
ilgili olumsuz duygulara yol açtığı, bu düşüncelerinin altında daha az cinsel olarak arzu edilmenin yattığı vurgulanmış ve bu süreçlerin cinsel dışavurumu azalttığı bildirilmiştir.[26] Cinsel Uyarı Oluşumundaki Güçlükler Fiziksel engellilik, cinsel uyarı oluşumunda birtakım sorunlara yol açabilir. Dokunma sonrası cinsel uyarının oluşumunda etkili olan parasempatik sinir sistemi hasarı, erkekte sertleşme, kadında vajinal lubrikasyonun oluşmasını engelleyebilir. Cinsel uyarı mesajları cinsel organlardaki sinir sistemi tarafın- dan alınıp omurilik aracılığı ile santral sinir sistemine kadar taşınır. Parasem- patik sinir sisteminin uyarılması ile erkekte sertleşme, kadında vajinal lubrikasyon meydana gelir. Beyin ve spinal kord yaralanmalarında cinsel işlev- lerin işleyişleri kısmen ya da tamamen kaybolabilir.[11] Belden aşağı felçliler- de olduğu gibi omurilikte bir kopukluk varsa, omurilik bir zarar görmüş ya da gelişmemişse, cinsel mesajların iletilmesini engelleyebilir. Bu sinir sisteminde- ki hasarın konumuna, tam ya da kısmi oluşuna göre cinsel organların işlevleri ya tümüyle ortadan kalkar ya da azalır.[10,11]
Spinal
kord yaralanması ve multiple skleroz gibi durumlarda ereksiyon ba-
şarısında değişiklik, vaginal lubrikasyonda azalma, duyu, cinsel haz ve
or- gazmda azalmaya gibi cinsel sorunlar gözlenebilir.[16] Erektil
disfonksiyon, engelli insanlar arasında en sık görülen rahatsızlıkların
başında gelir. Erektil disfonksiyon, multipl skleroz, spinal kord
yaralanmaları, spina bifida, transvers myelitli erkekler arasında sık
görülür.[11] Spinal kord hasarlı hasta- lar sempatik hasardan dolayı
retrograd ejakulasyonda gözlenebilir.[11] Ruhsal Sorunlar Fiziksel
engelli kişilerde “engelli kişiler cinsel olarak daha az arzu edilir”,
“engelli olmak cinsel dışavurum için kısıtlılıktır” gibi düşüncelere
bağlı olarak olumsuz duygular oluşabilir.[16] Yapılan çalışmalar cinsel
davranış, cinsel değerlilik ve cinsel tatminin fiziksel engelli
kişilerde sınırlı düzeyde olduğunu göstermiştir. Tilley fiziksel engelli
kadınlarla yaptığı bir çalışmada, kadınların cinsel rolleri mükemmel ve
uygun bir vücuda sahip olmalarına bağladıkları ve geleneksel olarak
heteroseksüel bir evlilik, çocuk ve iş sahibi olmayı arzuladık- larını
göstermiştir.[27] Yapılan bir başka çalışmada fiziksel engeli olmayan
kadın ve erkekler fiziksel engelli kadın ve erkeklerle karşılaştırılmış
ve fiziksel engelli kadın ve erkeklerin cinsel güven, cinsel tatmin ve
cinsel aktivitelerinin daha düşük olduğu, ancak daha yüksek düzeyde
cinsel depresyonlarının bulun duğu belirlenmiştir.[26] Yine aynı
çalışmada daha şiddetli fiziksel bozuklukla- rı olan insanların daha
hafif şiddette bozuklukları olanlara göre cinsel saygı,
www.cappsy.orgCumurcu ve ark. 94
cinsel
tatminlerinin daha düşük olduğu ve daha yüksek cinsel depresyon gös-
terdikleri bildirilmiştir.[26] Kettl ve arkadaşlarının yaptıkları bir
çalışmada, spinal kord yaralanmalı kadınların yarısının yaralanma
sonrasında cinsel çeki- ciliklerinde azalma olduğunu bildirdiklerini
aktarmıştır.[28] Fiziksel engelli- lerde arkadaş olarak kabul edilip,
cinsel eş olarak ilgi görmemeleri, cinsel ola- rak istenmedikleri
hissine yol açar. Bu da eş aramaktan vazgeçmelerine neden olur.
Kendilerini, aseksüel, çekici olmayan, kısıtlanmış, engellenmiş biri
olarak görürler ve bu da cinsel yönden kendine olan güvenin azalmasına
neden olur.[13]
Konjenital
veya doğum sırasında meydana gelen bazı bozukluklar kişilerin normal
cinsel olgunluğa erişmelerinde sıkıntılara neden olmaktadır. Fakat
sonradan kazanılan bir sakatlık durumunda daha çok kişinin hangi
dönemin- de başına geldiğine bağlı olarak etkisi değişmektedir. Hayatın
çok erken dö- neminde yaşanılan sakatlıklar, düşük sosyal hayata ve
cinsel anlamda kendine güvensizliğe neden olmaktadır. Ergenlik döneminde
yaşanan sakatlıklar sonra- sında ise tepkiler farklı
olabilmektedir.[11] Fertilite Sorunları Fiziksel engelli insanlarda
infertilite ile ilgili sorunlar %70 gibi yüksek oran- larda
görülebilir.[11] Özellikle fiziksel engelli erkeklerde erektil
disfonksiyon ve ejakulasyon sorunları en sık infertilite nedenleri
arasında gelir.[11,26] Erektil disfonksiyon özellikle multipl skleroz,
spinal kord yaralanmaları, spina bifida, transvers myelitli erkek
hastalar arasında sık görülür. Spinal kord yara- lanmalarında cinsel
işlevler üzerinde değişik etkiler görülse de fertilite, bu hasta
grubunda önemli bir sorundur.[23] Spinal kord yaralanmalarında bir- çok
erkekte ejakulasyon disfonksiyonu, spermatogenezisin bozulması ve düşük
sperm kalitesine ikincil infertilite görülebilir.[29]
Spinal
hasarlı hastalar sempatik hasardan dolayı spremlerin mesaneye git- mesi
şeklinde tanımlanan retrograd ejakulasyonu sık yaşarlar. Nörolojik bo-
zukluklarda spermin hareket yeteneği bir problem olarak karşımıza
çıkarabilir. Sorunsuz bir fiziksel yapısı olsa da psikolojik faktörler
bazen bu tür sıkıntılar- da ön plana çıkabilir. Fiziksel engelli
kişilerde skrotal hipertermi, uzun süreli kullanılan ilaçlar, tekerlekli
sandalyeye uzun süre bağımlı olma ve tekrarlayan üriner sistem
enfeksiyonları semen kalitesi ve sperm hareketini de etkilemek-
tedir.[11]
Fiziksel
engellilik genellikle kadınlarda menstruasyonu, fertiliteyi ve cinsel
yanıtı etkilememektedir. Spinal kord yaralanması olan kadınlarda ilk
aylarda amenore görüldüğü sonrasında bu durumun düzeldiği ve kadınların
doğur-
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry95 Fiziksel Engellilerde Cinsellik
ganlıklarının
devam ettiği söylense de, tetraplejik kadınlarda menstrual hijye- nin
sürdürülmesinde güçlükler yaşanarak infertiliteye neden olabileceği
bildi- rilmektedir.[17] Bu kadınlardaki infertilite sorunları sıklıkla
ovulasyon ve hormon salınımlarının etkilenmesinden
kaynaklanmaktadır.[11,17,29]
Fiziksel Engellilerde Cinsel Tatmin
Çalışmalarda
ağırlıklı olarak cinsel davranış, cinsel değerlilik ve cinsel tatminin
fiziksel engelli kişilerde kısıtlı olduğu bildirilmiştir.[25] Fiziksel
engelli olan kişiler, fiziksel bozulmayla ilişkili olarak birçok cinsel
ve sosyal engelle müca- dele etmektedir. Bu durumlar ise bu kişilerde
cinsel değerliliğin azalmasına neden olabilmektedir.[16]
Yapılan
çalışmalarda fiziksel engelli kişilerde cinsel tatminin sınırlı olduğu
gösterilmiştir. Bu çalışmalarda fiziksel engelli insanların çoğunlukla,
güçlü kuvvetli insanlardan cinsel olarak daha az çekici olduklarına ve
engellerinin onları cinsel yaşamlarını ciddi bir şekilde sınırladığına
inandıklarını göster- mektedir.[12,16,25] Erkeklerde oral seksin
sıklığı, cinsel tatminin en güçlü belirleyicisidir. Bunu takiben
çıplakken sarılma ve erotik konulu şeyler izleme cinsel tatmin için önde
gelen davranışlar olduğu görülmektedir. Kadınlarda ise sadece derin
öpüşmenin kadının cinsel tatmininin kayda değer bir haberci- si olarak
görülmektedir.[25]
Yapılan
çalışmalar, fiziksel engelli kadınların cinsel yaşama daha kolay alış-
tığını göstermektedir. Kadınlarda erkeklere göre daha çok karşılıklı
cinsel deneyim, daha yüksek cinsel tatmin, karşılarındakine karşı daha
yüksek algı- lanmış çekicilik, daha yüksek cinsel saygı ve daha düşük
düzeylerde cinsel depresyon seyri bildirilmiştir.[16,25] Bu durumun
kadınların geleneksel ola- rak daha hassas, daha duygusal, paylaşımcı
olmaları ve genital işlevlerine daha az dikkatlerini vermelerinden
kaynaklandığı belirtilmektedir.[16,26,30,31]
Fiziksel
engelliliğin başlangıcında cinsel alışmanın zorlukları olduğu tartı-
şılmakla birlikte, McCabe ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada daha uzun
süre- dir fiziksel bozuklukları olan insanların fiziksel bozulmalarının
şiddetinin zamanla artmasına rağmen, cinsellikleri hakkında daha olumlu
duygular için- de oldukları bildiirlmiştir.[26] Bu, engelli insanların
engellilik süresi uzadıkça cinsellik açısında daha mutlu olduğunu
göstermektedir. Bu çalışmada engelli kişilerin cinsel engelleri aştıkça
ve kabul ettikçe cinsel yönden uyum sağlama süreçlerinin daha iyi olduğu
yönünde yorumlar yapılmıştır.
Ayrıca
spinal musküler atrofi ve diğer nöromüsküler durumlar gibi fiziksel
güçsüzlüğü olan fiziksel engelli kişiler, orgazm olabilmek için
masturbasyon
www.cappsy.orgCumurcu ve ark. 96
yapabilecek ya da cinsel eşinden yeterince zevk alabilecek güce sahip olamaya- bilir.[16] Görme, İşitme ve Konuşma Engellilerde Cinsellik
Görme,
işitme ve konuşma engellilerle ilgili sorunlar ise çok başka bir yönde-
dir. Sorun daha çok kişisel iletişimin olanaksızlığında yatmaktadır.
İşitme engelliler için başkalarıyla anlaşmak hayli güçtür. Kullandıkları
işaret dilinde ise henüz cinsellikle ilgili kavramlar için resmen
belirlenmiş işaretler de yok- tur. Görme özürlüler dış dünya ile
iletişimlerinde genellikle aracılık eden kimselere ihtiyaç duyarlar.
Ayrıca karşısındaki kişinin yüz ifadesini göreme- mek, bu gibi
özürlülerde cinsel iletişim açısından büyük eksiklik yaratır.[32- 34]
Ayrıca erkeklerde dış görünüş ve görsel uyarı ile istek ve uyarılma
evresi- nin oluştuğunu göz önünde bulundurulduğunda görme özürlü
erkeklerde bu aşamalarda cinsel problemler görülmesi olasıdır.[8,9]
Görme engelli kadınlar ile yapılan bir çalışmada, kadınların cinsel
problemlerinin daha çok cinselliğe olan bakış açılarının değişmesinden
kaynaklandığı, bu grupta cinsel ilişki yaşı, sıklığı ve biyolojik yapıda
herhangi bir değişiklik olmadığı tespit edilmiş- tir.[32] Bu konuyla
olan ilgi artmakla birlikte, daha geniş ve ayrıntılı çalışma- lara
ihtiyaç olduğu açıktır.[33-35]
Sonuç
Fiziksel
engelli bireyler diğer alanlarda olduğu gibi cinsel yaşamlarında da
sayısız zorluklar yaşayabilirler. Gelecekte, fiziksel engelin türüne
göre hangi tür cinsel sorunların yaşandığını aydınlatmaya yönelik, geniş
hasta grubu içeren çalışmalar fiziksel engellilerde cinsel sorunların
belirlenmesi açısından değerli olacaktır. Fiziksel engelli kişilerde
cinsel sorunların belirlenmesi ise bu kişilere bu konuda yapılacak
yardımın yönünü belirlemek amacıyla kullanıla- bilir. Fiziksel sorunlar
yanında cinsel sorunlar yaşamak, bu insanların psikososyal yaşamında,
evlilik ilişkilerinde bozulmalara yol açabilecektir. Bu bozulmaların
önlenmesi ile de onların yaşam kalitesinin artırılması hedefleri- miz
arasında olmalıdır. Cinsel alanda yaşadıkları zorluklara rağmen, cinsel
hayatı ve çocuk sahibi olmayı en az fiziksel sorunu olmayan insanlar
kadar hak ettiği unutulmamalı ve onlara destek olunmalıdır.
Kaynaklar1. Hanson L. Designing with Care: A Guide to Adaptation of the Built Environment
for Disabled Persons., New York, United Nations, 1983.
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry
97 Fiziksel Engellilerde Cinsellik
2. Sayyar AA. Sosyal Siyaset Açısından Özürlülüğe Karşı Mücadele. İstanbul, Türdav
Yayınları, 2001. 3. Çağlar D. Ortopedik Özürlü Çocuklar ve Eğitimleri- 2. Ankara, Ankara Üniversitesi
Eğitim
Bilimleri Fakültesi Yayınları, 1982. 4. Bolat N, Doğangün B, Yavuz M,
Demir T, Kayaalp L. Doğuştan tam görme engeli olan ergenlerin
depresyon,kaygı düzeyleri ve benlik kavramı özellikleri. Turk Psikiyat-
ri Derg 2011; 22:77-82. 5. Enç M, Çağlar D, Özsoy Y. Özel Eğitime Giriş.
Ankara, Sevinç Matbaası, 1981. 6. Özsoy Y, Özyürek M, Eripek S. Özel
Eğitime Muhtaç Çocuklar. Ankara, Karatepe
Yayınları, 1998. 7. İbiloğlu AO. Kekemelik. Psikiyatride Guncel Yaklasimlar-Current Approaches in
Psychiatry 2011; 3:704-727. 8. Kaplan HS. The New Sex Therapy: Active Treatment of Sexual Dysfunctions. New
York, Brunner/Mazel, 1974. 9. Kolodny RC, Masters WH, Johnson VE. Textbook of Sexual Medicine. Boston,
Little&Brown, 1979. 10. İncesu C. Cinsel işlevin fizyolojisi. Cinsel İşlev Bozuklukları Monografları 1998; 1:3-
11. 11. Glass C, Soni B. Toolbox: Sexual problems of disabled patients. West J Med 1999;
171:107-109.
12. Wiegerink DJ, Roebroeck ME, Donkervoort M, Cohen-Kettenis PT, Stam
HJ. Transition Research Group South West Netherlands. Social, intimate
and sexual relationships of adolescents with cerebral palsy compared
with able-bodied age-mates. J Rehabil Med 2008; 40:112-118. 13.
Wiegerink DJ, Roebroeck ME, Donkervoort M, Stam HJ, Cohen-Kettenis PT.
Social and sexual relationships and young adults with cerebral palsy: a
review. Clin Rehabil 2006; 20:1023-1031. 14. White, MJ, Rintala DH, Hart
KA, Fuhrer MJ. Sexual activities, concerns and interests of women with
spinal cord injury living in the community. Am J Phys Med Rehabil 1993;
72:372–378. 15. Suris JC, Resnick MD, Cassuto N, Blum RN. Sexual
behavior of adolescents with
chronic
disease and disability. J Adolesc Health 1996; 19:124-131. 16.
Taleporos G, McCabe MP. Physical disability and sexual esteem. Sex
Disabil 2001;
19:131-148. 17. Gündüz Ş. Spinal kord yaralanmasında seksüel disfonksiyonlara rehabilitatif yaklaşım.
Türkiye
Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi 2003; 49(3):28-31. 18. Smith E,
Murray SF, Yousafzai AK, Kasonka L. Barriers to accessing safe
motherhood
and
reproductive health services: Disabil Rehabil 2004; 26;121-128. 19.
Özkorumak E. Fiziksel/zihinsel engellilerde ve kronik hastalığı
olanlarda cinsellik ve
cinsel
sorunlara yaklaşım. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2009; 10(Ek 1):37-38.
20. Duck S. Human Relationships: An Introduction to Social Psychology.
London, Sage
Publications, 1986. 21. Taleporos G, McCabe MP. Relationships, sexuality and adjustment among people
with physical disability. Sex Relation Ther 2003; 18:25-43.www.cappsy.org
Cumurcu ve ark. 98
22. Sawyer SM, Roberts KV. Sexual and reproductive health in young people with spina
bifida. Dev Med Child Neurol 1999; 41:671-675. 23. Nusbaum MRH, Hamilton C, Lenahan P. Chronic illness and sexual functioning.
Am Fam Physician 2003; 67:347-354. 24. Donelson E. The relationship of sexual self-concept to the level of spinal cord injury
and
other factors (Doctoral dissertation). Ohio, Kent State University,
1997. 25. Silvers B. Sexuality, early-onset physical disability, and
sense of coherence (Doctoral
dissertation).
Alameda, California School of Professional Psychology, 1996. 26. McCabe
MP, Taleporos G. Sexual esteem, sexual satisfaction, and sexual
behavior
among
people with physical disability. Arch Sex Behav 2003; 32:359-369. 27.
Tilley CM. Sexuality in women with physical disabilities: a social
justice or health
issue? Sex Disabil 1996; 14:139-151. 28. Kettl P, Zarefoss S, Jacoby K, Garman C, Hulse C, Rowley F et al. Female sexuality
after
spinal cord injury. Sex Disabil 1991; 9:287-295. 29. Cardoso FL, Savall
AC, Mendes AK. Self-awarenes of the male sexual response after
spinal
cord injury. Int J Rehabil 2009; 32:294-300. 30. Drench M. Impact of
altered sexuality and sexual function in spinal cord injury: A
review.
Sex Disabil 1992; 10:3-14. 31. Tepper MS, Whipple B, Richards E,
Komisaruk BR. Women with complete spinal cord injury: A phenomenological
study of sexual experiences. J Sex Marital Ther 2001; 27:615-623. 32.
Dignan K. Sexual knowledge and experiences of young adults who are
visually impaired or sighted (Doctoral dissertation). Austin, University
of Texas at Austin, 1992. 33. Moura GR, Pedro EN. Visually impaired
teenagers: perceptions on sexuality. Rev Lat
Am Enfermagem 2006; 14:220-226. 34. Bezerra CP, Pacliuca LM. The experience of sexuality by visually impaired
adolescents.
Rev Esc Enferm USP 2010; 44:578-583. 35. Getch YQ, Branca DL,
Fitz-Gerald D, Fitz-Gerald M. A rationale and recommendations for
sexuality education in schools for students who are deaf. Am Ann Deaf
2001; 146:401-408.
Birgül
Elbozan Cumurcu, Doç.Dr., İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri
Anabilim Dalı, Malatya; Rifat Karlıdağ, Prof.Dr., İnönü Üniversitesi Tıp
Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Malatya; Behice Han Almış, Dr.,
İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Malatya
Yazışma Adresi/Correspondence: Birgül Elbozan Cumurcu, İnönü
Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Malatya,Turkey.
E-mail: birgulelbozan19@hotmail.com Yazarlar bu makale ile ilgili
herhangi bir çıkar çatışması bildirmemişlerdir. The authors reported no
conflict of interest related to this article. Çevrimiçi adresi /
Available online at: www.cappsy.org/archives/vol4/no1/ Çevrimiçi yayım /
Published online 08 Aralık/ December 08, 2011; doi:10.5455/cap.20120406Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry
Yorumlar
Yorum Gönder